Sanford B. Dole
Sanford Ballard Dole (23 Nisan 1844 – 9 Haziran 1926) Hawaiʻi Krallığı'nın, protektorasının, cumhuriyetinin ve bölgesinin siyasetçisi ve hukukçusu.
Erken yıllar değiştir
Dole Honolulu'da Amerika Birleşik Devletleri Norridgewock, Maine'den Protestan Hristiyan misyoner bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Ananas patronu olan kuzeni James Dole, sonraki yıllarda Dole'a Hawaii'ye gelerek destek olmuştur. Dole Hawaii Adaları'nda daha sonraları yerel siyasette etkili olmuş olan varlıklı, seçkin göçmen bir topluluğun parçasıydı. Başarılı bir avukat olarak hizmet etmiştir ve Kral David Kalākaua ve Kraliçe Liliʻuokalani'nin arkadaşı olarak Hawaii toplumunun ve kültürünün batılılaşmasında etkili olmuştur. İsteksizce kabul ettiği Geçici Hükûmet başkanlığını kabul etmeden önce, Dole üç Hawaii Krallığı Yargıtay yargıçından birisiydi.
Süngü Yasası değiştir
Dole yerel göçmen işadamları ve şeker yetiştiricilerinin, içişleri bakanı Lorrin A. Thurston tarafından yazılmış olan Süngü Yasası'nı zorla kabul etmeleri ile sonuçlanan 1887 devriminde yer almıştır. Tüm Asyalıların oy hakkını resmen almıştır ve Yerli Hawaiilerin büyük çoğunluğu gelir ve servet gereksinimleri nedeniyle haklarından mahrum edilmişlerdir, bu sayede Krallık Avrupalılara daha çok güç vermiştir. Ayrıca krallığın gücünü Danışma Meclisi'nin yönetimi lehinde azaltmıştır. Kalākaua daha sonra Dole'u Hawaiʻi Krallığı Yargıtay yargıcı olarak atamıştır.
Krallığın sonu değiştir
.jpg)
17 Temmuz 1893 Blount Raporu Güvenlik Komitesi'nin A.B.D büyükelçisi John L. Stevens ile birlikte hareket ederek Amerika Birleşik Devletleri Deniz Piyade Sınıfı'nın adaya indirilmesinde ve Kraliçe Liliʻuokalani'yi zorla tahtından indirmesinde iddia edilmiştir. Başkan Cleveland tarafından yapılması sağlanan 26 Şubat 1894 Morgan Raporu, konuyu derinlemesine araştırmıştır ve isyanın yerel olduğu sonucuna varmıştır. İsyanın temelinde krallığın tarih içindeki bozulması ve Amerikan askerlerinin sadece Amerikan mülkünü ve vatandaşlarını korumak ve Hawaii Krallığı'nın sona ermesinde herhangi bir rolü olmadığı sonucuna varılmıştır.[1]
Her şeye rağmen krallık Ocak 1893'te sona ermiştir ve Geçici Hükûmet Hawaii Krallığı ile diplomatik bağları olan tüm devletler tarafından sona ermesinin ardından 48 saat içinde adaların yasal hükûmeti olarak tanınmıştır. Sonraki yıllarda başarısız olan silahlı isyan girişimi sonucunda, Kraliçe resmi olarak 1896'da tahttan çekilmiştir.[2]
Grover Cleveland'ın Amerika Birleşik Devletleri başkanı seçilmesiyle, Geçici Hükûmet'in ilhak umutları bir süreliğine bırakıldı. Doğrusu James Henderson Blount tarafından yürütülen bir araştırma sonrasında Cleveland krallığı eski haline getirmek için doğrudan yardım etmeye çalışmıştır. 16 Kasım 1893'te Albert Willis Cleveland'ın devrimcilere haklarını geri verme karşılığında olacak genel af yapma isteğini sunmuştur, başlangıçta kraliçe olaya karışanlara ölüm cezası verilmesi isteğiyle reddetmiştir. 18 Aralık 1893'te kraliçe Dole ve Thurston'un cezalandırılması hususundaki isteğiyle fikrini değiştirmiştir fakat o zamanlarda Cleveland çoktan konuyu Morgan Raporu'nu hazılamış olan kongreye devretmişti. 23 Aralık 1893'te Cleveland'ın konuyu kongreye havale ettiğinden habersiz olan Willis Geçici Hükûmet'e kraliçeyi tekrar tahta çıkarma isteğini belirtmiş ve reddedilmiştir. Sonraki yıl, Geçici Hükûmet anayasa çıkartmıştır ve 4 Temmuz 1894'te Hawaiʻi Cumhuriyeti kurulmuştur.[3]
Cumhuriyetin başkanı değiştir
Lorrin A. Thurston başkanlığı reddetmiştir ve Dole hükûmeti yönetmek için seçilmiştir. Dole ilk ve tek başkan olarak 1894'ten 1900'e kadar hizmet etmiştir. Dole Thurston'u Washington'da kulis yapması ve Hawaiʻi'nin ilhakını garantilemesi için görevlendirmiştir.
Dole'un hükûmeti birden fazla krallığı yeniden kurma çabaları ile karşılaşmıştır, buna Robert William Wilcox'un katıldığı silahlı isyanda dahildir. Bu olayın sonucunda Wilcox ve diğer komplocularun hükümleri ya azaltımıştır ya da ölüm cezaları hapis cezasına çevrilmiştir. Dole diplomat olarak başarılıydı, Hawaii Krallığı'nı tanıyan tüm uluslar Hawaii Cumhuriyeti'ni de tanımışlardır.
Vali ve hâkim değiştir
Başkan William McKinley ABD'nin Hawaiʻi'yi ilhakı sağlandıktan sonra Dole'u ilk bölge valisi olarak atamıştır. Dole göreve 1900'de başlamıştır fakat 1903'te A.B.D Bölge Mahkemesi hâkimi olmak için istifa etmiştir. Bu görevde 1915'e kadar kalmıştır ve birkaç seri inmenin ardından 1926'da ölmüştür. Külleri Kawaiahaʻo Kilisesi'ne gömülmüştür. Oʻahu adasına Kalihi Vadisi'nde bulunan Dole Orta Okulu'nun adı Dole'un anısına 1956'da verilmiştir.
Kaynakça değiştir
- ^ Andrade Jr., Ernest (1996). Unconquerable Rebel: Robert W. Wilcox and Hawaiian Politics, 1880-1903. University Press of Colorado. ISBN 8-87081-417-6.
- ^ Hawaiian Sovereignty:Do the facts matter? 1 Eylül 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Thurston Twigg-Smith
- ^ "Morgan Raporu". 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.
| Önce gelen: Hawaii Geçici Hükümeti |
Hawaiʻi Başkanı 1894 - 1900 |
Sonra gelen: Hawaii Bölgesi |
| Önce gelen: Hawaiʻi Cumhuriyeti |
Hawaiʻi Bölgesel Valisi 1900 - 1903 |
Sonra gelen: George R. Carter |