Provans şarabı
Provans şarabı güneydoğu Fransa'daki Fransız şarabı üreten Provans bölgesinden gelir. Romalılar bölgeyi provincia nostra ("bizim ilimiz") adıyla adlandırdı. Provans Alpler'in hemen güneyinde İtalya dışındaki ilk Roma eyaletiydi.
Antik Yunanların M.Ö. 600'de Marsilya şehrini kurmasından bu yana bu bölgede en az 2,600 yıldır şarap yapılır. Bölge tarihi boyunca bağcılık ve şarapçılık Eski Yunanlar, Romalılar, Galyalılar, Katalanlar ve Savoyardlar da dahil olmak üzere Provans'taki kültürlerden etkilendi. Bu farklı gruplar bölgeye Yunan ve Roma menşeli üzüm çeşitlerinin yanı sıra İspanyol, İtalyan ve geleneksel Fransız şarap üzümleri de dahil olmak üzere çok çeşitli üzümler getirdiler.[1]
Tom Stevenson gibi şarap eleştirmenleri bölgenin en iyi şaraplarının baharatlı, tam aromalı kırmızı şaraplar olduğuna inanmasına rağmen bugün bölge ağırlıklı olarak Rosé (roze okunur) şarabı ile bilinir. Rosé şarabı şu anda Provens şarap üretiminin yarısından fazlasını oluşturur ve kırmızı şarap bölgenin üretiminin yaklaşık üçte birini oluşturur. Beyaz şarap, beyaz şarap üretiminde uzmanlaşmış Cassis'in Appellation d'origine Controlee-ait (AOC) bölgesinde az miktarlarda üretilir. Côtes de Provence en büyük AOC'dir ve onu Coteaux d'Aix-en-Provence izler. Toulon yakınlarındaki Bandol bölgesi uluslararası alanda tanınan Provençal şarap bölgelerinden biridir.[2]
Tarih değiştir
Provans'ta bağcılığın tam olarak ne zaman başladığını hesaplamak zordur. İlk sakinler Foça Rumları M.Ö. 600 yılında Massalia'ya yerleşmeden önce şarap üretmek için yerli asmaları kullanmış olabilirler. Amfora parçaları şeklindeki arkeolojik kanıtlar Yunanların yerleştikten kısa bir süre sonra bölgede şarap ürettiklerini gösteriyor. M.Ö. 125 yılında Romalılar bölgeye ulaştığında burada üretilen şarap yüksek kalitesi ile Akdeniz genelinde ünlüydü. Zamanla Provans'ın bağcılık ve şarapçılık stilleri Saracens, Carolingians, Kutsal Roma İmparatorluğu, Toulouse kontları, Katalanlar, Napoli'nin René I, Savoy Hanedanı ve Sardinya krallığıda dahil olmak üzere çok çeşitli insanlar, hükümdarlar ve kültürlerden etkilendi.[1]
19. yüzyılın sonundaki filoksera salgını Provans'a ulaştı ve bölge bağcılığını mahvetti. Birçok üzüm bağının yeniden ekilmesi yavaştı ve bazıları yüksek verimli ancak düşük kaliteli Carignan üzümüne yöneldiler. 19. yüzyılda demiryolu sisteminin gelişi kuzeyde Paris gibi yeni pazarlar açtı[1] ve 20. yüzyılda Fransız Rivierası boyunca turizm geliştikçe bouillabaisse ve aioli gibi yemekleriyle özellikli bölgesel mutfağın tamamlayıcısı olarak roze üretimi arttı.[3]
İklim ve coğrafya değiştir
Provans, güney sınırını oluşturan deniziyle klasik Akdeniz iklimine sahiptir. Ilıman kışları, az yağışlı çok sıcak yazlar izler. Bu bölgede bol miktarda güneş ışığı bulunur ki üzümlerin tam olgunlaşması için gereken miktarın iki katı olan yılda 3,000 saatten fazla güneş ışığı alır. Bu bolluk bağ sahipleri ihtiyatlı davranmazsa muhtemelen olgunlaşan üzümleri olumsuz etkiler. Kuzeyden gelen kuvvetli mistral rüzgarı bağcılık üzerinde olumlu ve olumsuz etkiler sağlar. Üzümleri sıcaktan soğutup yağmurdan sonra üzümleri kurutabilir, çürümeye ve üzüm hastalıklarına karşı bir miktar koruma sağlarken aynı zamanda güvenli şekilde yetiştirilmemiş ve yamaç arazileriyle korunmamış asmalara da zarar verebilir.[4] Rüzgarın özellikle kuvvetli olduğu bölgelerde ideal bağ yerleri güneye, denize doğru bakan yamaçlardadır ve tepe, mistralin gücünden bir miktar sığınak sağlar. Bu alanlarda güneye bakan yamaçlar en fazla güneş ışığını aldığından ve sıcak iklimde kuzeye bakan yamaçlarda daha iyi uyan hassas ve erken olgunlaşan çeşitlerin kolayca aşırı açığa çıkması nedeniyle ekilen üzüm çeşitleri de bir rol oynar.[3]
Provansın genelinde toprak tekdüzelik ve genellemeden yoksun çeşitlidir. Cassis AOC ve Akdeniz kıyı şeridi gibi izole alanlarda kireçtaşı ve şist yatakları bulunur. Bu alanlara bu toprak türlerinde daha iyi performans gösteren beyaz şarap üzümleri ekilir.[4]
Bölgedeki bazı kıyı bölgelerinde bileşiminde daha fazla şist ve kuvars içeren topraklar bulunurken iç kesimlerde daha fazla kil ve kumtaşı bulunur.[3]
Şarap bölgeleri değiştir
Provansın AOC statülü dokuz şarap unvanı vardır. Côtes de Provence en büyüğüdür ve onu Coteaux d'Aix-en-Provence ve Coteaux Varois en Provence izler. Diğer 6 AOC Les Baux-de-Provence, Pierrevert, Bandol, Cassis, Bellet ve Palette'dir.[4] Côtes de Provence AOC adlarını etikete yerleştirebilecek 4 coğrafi tanım içerir: Fréjus, La Londe, Pierrefeu ve Sainte-Victoire. Yakındaki Vaucluse bölgesindeki Côtes du Luberon AOC şarap tarzındaki bazı benzerlikler nedeniyle Provans ile bazı kaynaklar tarafından ara sıra alıntılanır; ancak unvan resmi olarak Rhône şarap bölgesinin[5] parçasıdır ve tipikliği, kuzey sınırındaki komşusu olan Côtes de Ventoux AOC yine bir Rhône şarabı ile daha yakından yaklaşır. Bölgede yurtdışında görülen en yaygın isimlerden biri olan Aix-en-Provence yakınlarındaki Bouches-du-Rhône ile birkaç vin de pays adı vardır.[6]
Bellet AOC Nice yakınlarında, güneydoğu Provans'da Fransa'da Rolle olarak bilinen İtalyan şarap üzümü Vermentino'dan yapılan büyük beyaz şarabıyla önemli bir İtalyan etkisi vardır. Diğer üzüm çeşitleri arasında Chardonnay, Clairette, Mayorquin, Muscat Blanc à Petits Grains, Pignerol, Braquet ve Roussanne bulunur. Beyaz şaraplar daha fazla uluslararası ilgi görse de Bellet'teki üretim Fransız Rivierasında turistler tarafından çoğu tüketilen beyaz, kırmızı ve roze şarapta yaklaşık eşittir.[4]
Palette AOC üzüm bağlarının çoğunun Château Simone'a ait olduğu Provans'ın en küçük başlıca şarap alanıdır. Bölge ağırlıklı olarak kalkerli kireçtaşı topraklarında yer alır ve güney Rhône bölgesine benzer tarzda şaraplar üretir. Bölgenin ana üzümleri Cinsaut, Grenache, Mourvèdre ve Ugni blanc'dir.[4]
Coteaux de Pierrevert AOC Provence'ın kuzeydoğu kesimindeki Pierrevert köyü çevresinde bulunan küçük bir şarap alanıdır. Kırmızı, beyaz ve roze şarapları ağırlıklı olarak Grenache, Syrah, Cinsaut, Clairette ve Rolle'den yapılır.[6] Buradaki iklim Provans'ın diğer bölgelerine göre daha serindir ve bu nedenle şaraplar bölgenin diğer bölgelerine göre daha hafif gövdelidir.[7]
Côtes de Provence AOC değiştir
Côtes de Provence AOC Provence'ın doğu bölgesinde 85'ten fazla komünü kapsayan büyük ve bitişik olmayan bir şarap bölgesidir. Bölgenin sınırları Draguignan yakınlarındaki dağ tepelerinden Saint-Tropez kıyılarına kadar uzanır. Bölgenin bitişik olmayan kısımları Palette AOC'nin güneydoğusundaki ve Bandol ve Cassis şarap bölgesinin eteklerindeki araziyi içerir. Bölgenin kuzeydoğu kesimindeki Villars-sur-Var yakınlarındaki dağlık arazi şaraplarını Côtes de Provence olarak etiketleyebilen üzüm bağlarını içerir.[1] Bölge Provans'daki tüm şarap üretiminin yaklaşık % 75'ini oluşturur ve üretimin yaklaşık % 80'ini roze oluşturur. Sayı yükselirken şarap üretiminin yaklaşık % 15'i kırmızı şarap kalan % 5'i beyazdır. Başlıca üzüm çeşitleri Cabernet Sauvignon ve Syrah kullanımının artmasıyla birlikte Carignan, Cinsaut, Grenache, Mourvèdre ve Tibouren'dir. Kaliteyi artırmak için üreticiler şarapta izin verilen maksimum % 40'ı kullanarak ve karışımın en az % 60'ının Grenache, Cinsaut, Mourvèdre ve Tibouren'den oluşmasını zorunlu kılarak rosé ve kırmızı şarap üretiminde kullandıkları Carignan miktarını sınırlandırırlar.[4] Ayrıca rosenin en az % 20'sinin saignee maserasyon yöntemiyle üretilen şaraptan harmanlanması gerektiğine dair AOC şartı vardır.
Yaşlandırma ve fermantasyon için meşe fıçıların kullanılması da dahil olmak üzere geleneksel olmayan rosé üretimi yöntemlerini kullanmaya başlayan yeni nesil şarap üreticilerinin kullandığı yöntemlerde daha çok deney yapılmıştır. Daha çok şarap üreticisi beyaz şarap üretimine daha uygun olan daha soğuk fermantasyon sürecine imkan veren sıcaklık kontrollü tanklar kullanma eğilimindedir.[1] Côtes de Provence'de hala geleneksel şarap yapımının kalıntıları vardır ve bazı üreticiler hala bir amfora kabı ile bowling pimi arasında kendine özgü bir biçime sahip geleneksel bölgesel şarap şişesini kullanırlar.[3]
Coteaux d'Aix-en-Provence ve Les Baux-de-Provence değiştir
Coteaux d'Aix-en-Provence AOC, Provence'ın batı ve kuzeybatı bölgelerinde 50'den fazla komünü kapsayan en büyük ikinci Provans şarap unvanıdır. Bölge Aix-en-Provence şehri ve çevredeki komünlerden oluşur. Üretimin yaklaşık % 60'ı kırmızı şarap gerisi % 35 roze ve % 5i de beyaz şaraptır. Başlıca üzüm çeşitleri Grenache, Cinsaut ve Mourvèdre'dir[4] ve Cabernet Sauvignon 1960'larda bölgeye tanıtıldı. asma çelikleri Château La Lagune'daki Bordeaux malikanesinden geldi. Coteaux d'Aix-en-Provence'ın başlıca beyaz şarap üzümleri arasında Bourboulenc, Clairette, Grenache blanc, Chardonnay, Sauvignon blanc ve Semillon vardır.[3] Bazı üreticiler hasattan sonra Aralık ayında ve Beaujolais nouveau'nun piyasaya sürülmesinden sadece iki hafta sonra piyasaya sürülen beyaz nouveau şarabı (yeni şarap) üretirler. Kırmızı Beaujolais şarabının aksine bu Provans beyaz şarapların etiketinde nouveau veya primeur kelimelerinin bulunması gerekli değildir.[2]
Coteaux d'Aix-en-Provence içinde 1995 yılında AOC statüsü verilen daha küçük Les Baux-de-Provence AOC bulunmaktadır. Bölgenin iklimi Val d'Enfer (Cehennem Vadisi) olarak bilinen çevredeki vadi ile çok sıcaktır.[3] Üzüm bağları Les Baux-de-Provence'ın tepedeki köyünün merkezindedir ve kırmızı üzüm çeşitleri biraz beyaz şarap ve sek roze ile yaklaşık % 80'ini oluşturur. Başlıca üzüm çeşitleri Grenache, Mourvèdre ve Syrah'dır.[4] AOC kuralı hiçbir türün Carignan, Cinsaut ve Counoise ile karışımın % 90'ından fazlasını oluşturmamasını gerektirir ancak maksimum kullanım % 30'dur. Cabernet Sauvignon'un kullanımının yaygınlığı artmaktadır ancak karışımın % 20'sinden fazlasını oluşturmamakla sınırlıdır. Les Baux-de-Provence rozeleri, Cinsaut, Grenache ve Syrah'ın minimum% 60'ından oluşur ve AOC kırmızı şaraba benzer gereksinimleri vardır ve hiçbir üzüm çeşidi karışımın % 90'ından fazlasını oluşturmaz.[2] Baux-de-Provence tüm üzüm bağlarının biyodinamik olarak yetiştirilmesini gerektiren ilk AOC idi. Bu kural üreticilerin güçlü Mistral rüzgarıyla asmalardan kolayca dağılabilecek kimyasalların kullanımını ortadan kaldırarak organik bağcılığa geçtikleri için kabul edildi.[8]
Bandol değiştir
Marsilya ve Cassis'in doğusundaki sahilin yakınında bulunan Bandol AOC Provans bölgelerinin uluslararası alanda en çok tanınan şaraplarından biridir. Toulon'un batısındaki balıkçı köyü Bandol çevresinde bulunan AOC silikon ve kireçtaşı toprakları olan 8 komün tarafından üretilir. Bu topraklar ve sıcak kıyı iklimi en önemli çeşit olan geç olgunlaşan Mourvèdre üzümü için idealdir. Hem kırmızı hem de roze şaraplar için, Mourvèdre karışımın en az % 50'sini oluşturmalıdır ancak çoğu üretici Grenache ve Cinsaut genellikle kompozisyonu tamamlarken önemli ölçüde daha fazla kullanır. Syrah ve Carignan Bandol'de karışımın maksimum % 15'i veya ayrı ayrı % 10'u ile sınırlandırılmıştır. Üretimin yaklaşık % 70'i roze ile kırmızı şarap ve geri kalanını az miktarda beyaz şarap oluşturur. Kırmızı Bandol şarabı siyah meyve, vanilya, tarçın ve derinin zengin aromalarıyla koyu rengiyle karakterizedir ve tamamen gelişmeden önce genellikle en az 10 yıl bekletilmesi gerekir[4] ancak bazıları üç yıl içinde içilebilir şekilde üretilir. Serbest bırakılmadan önce şarabın meşe ağacında en az 18 ay yaşlanması gerekir. Bandol'un beyaz şarapları öncelikle Clairette blanche, Bourboulenc ve Ugni blanc'tan oluşur . Daha önce Sauvignon blanc kullanılıyordu ve AOC kuralları tarafından yasaklanmıyordu.[2] Bandol rozeleri Tavel AOC'nin Rhône rozelerine benzeyebilen baharatlı ve topraksı tatlarla karakterizedir bazıları çilek notalarına sahiptir.[3]
Bandol bölgenin belirli terroir bağlı olarak farklı ifade eden Mourvèdre üzümüyle baskın olan tek Fransız şarabıdır. Evenos komünlerinden Saint-Cyr-sur-Mer'e kadar kuzeybatı bölgesindeki topraklar küçük çakıl taşlıdır ve daha hafif daha narin şaraplar üretir. Bölgeye dağılmış kırmızı kil üzerinde üretilen üzümün şarabı çok tanenlidir ve Cinsaut ve Grenache'nin artan karışımı ile yumuşatılmalıdır. Grenache üzümünün kendisi üzümün aşırı olgunlaşmasını ve şarabı oldukça alkollü hale getirmesini önlemek için genellikle daha soğuk kuzeye bakan yamaçlara ekilir. Bölgedeki toprağın göreli kısırlığı Fransa'daki en düşük verimlerin bazılarına sahip olan Bandol bölgesi ile verimi düşük tutmaya yardımcı olur.[7] Yamaçlarda kullanılan teraslama tarzı nedeniyle mekanik hasadın kullanımı pratik değildir ve AOC kuralları tarafından yasaklanmıştır.[9]
Cassis değiştir
Marsilya ve Bandol arasındaki sahil boyunca yer alan Cassis AOC üretiminin % 75'inden daha çoğunu oluşturan beyaz şarap nedeniyle Provans şarap bölgesinde benzersizdir. Cassis AOC'nin toprağı öncelikle bölgenin başlıca çeşitleri olan Clairette, Marsanne, Ugni blanc ve Sauvignon blanc'ın ekimi için uygun olan kireçtaşıdır. Kuru beyaz şaraplar tam gövdeleri, düşük asitliği ve bouillabaisse gibi yerel deniz ürünleri mutfağı ile iyi bir uyum sağlayan bitkisel aromaları ile karakterizedir. Yerel tüketim arzı geride bıraktı ve ihraç edilebilecek Cassis şarap miktarını sınırladı. Bölgede üzüm bağlarının Marsilya şehrinin ticari ve konut gelişimiyle istila edilmesini önlemek için yerel yasalar koyulmaktadır.[4]
Coteaux Varois en Provence değiştir
Coteaux Varois en Provence AOC, Côtes de Provence AOC ve Coteaux d'Aix-en-Provence AOC arasında bölgenin adının türetildiği Var département içinde Provence'ın merkezi bölgesini kapsar. Bölge Provans boyunca yaygın olan Akdeniz etkileri üzerinde hafifletici etkisi olan çevredeki Sainte-Baume dağları tarafından korunur. Bu en çok daha soğuk iklimin hasadın kasım ayında yapılmasına neden olduğu Brignoles çevresindeki üzüm bağlarında çoğu Provans şarap bölgesinin eylül ayı başlarında hasat edilmesinden birkaç hafta sonra belirgindir. Bu eşsiz terroir Maison Louis Latour gibi Burgundy şarap üreticilerinin Pinot noir ekimini denemeye yönelik ilgisini artırdı.[7] Bölge vin de pays olarak başladı ve 1985'te Vin Délimité de Qualité Supérieure (VDQS) statüsüne yükseltildi ardından 1993'te AOC statüsü geldi.[2] Bölge üretiminin % 60'ından fazlası rosédir ve yaklaşık % 33'ü kırmızı şarap ve az miktarda beyaz şarap içerir. Bölgenin başlıca üzüm çeşitleri Grenache, Cabernet Sauvignon, Cinsaut, Mourvèdre, Syrah ve Carignan'dır.[4]
Sınıflandırılmış mülkler değiştir
Provans Bordeaux dışındaki şarapçılık yerleri için sınıflandırılmış bir sıralama geliştiren tek Fransız şarap bölgesidir. ( Burgundy, Champagne ve Alsace, şaraplık arazileri değil bağ alanlarını sınıflandırır).
20 Temmuz 1955'te Cotes de Provence şaraplarının Appellation d'Origine Contrôlée'yi almasından 22 yıl önce 23 Provans şarap tesisi mülklerin tarihi, şarap yapımı ve mahzen itibarı ve genel bağ kalitesinin bir değerlendirmesine dayanarak kendilerini resmen Crus Classes olarak belirlemeyi başardılar.[2] ancak 5 mülk artık şarap yapmıyor bu nedenle bugün yalnızca 18 mülk sınıflandırılmıştır:
- Le Pradet'te Clos Cibonne
- La Londe-les-Maures'daki Clos Mireille
- La Motte'de Domaine du Jas d'Esclans
- Pignans bölgesindeki Domaine de Rimauresq
- Domaine de la Croix
- Domaine du Noyer
- Château de L'Aumérade
- Bormes-les-Mimosas'taki Château de Brégançon
- La Londe-les- Maures'daki Château du Galoupet
- Château de Mauvanne Hyères'in
- Château Minuty Gassin
- Château de Roubine Lorgues
- Château Ste. La Londe-les-Maures'deki Marguerite
- Château de St. Martin
- Château St. Maur Cogolin
- Château Ste. Les Arcs'ta Roseline
- Château de Selle, Taradeau'da
- Château de la Clapière
Bu sınıflandırma hiçbir zaman değiştirilmemiştir. Emlaklar yeni bağ arazisinden gelen üzümleri Cru Classé şarabına dahil edemez. 2000 yılında "Club des Crus Classés de Cotes de Provence" oluşturuldu ve 2005 yılında bir mükemmellik tüzüğü imzaladılar; 18 sınıflandırılmış siteden 14'ü şu anda üyedir.
Bazı üreticiler (daha azı) ikinci veya üçüncü bir şarap yaparlar ve bu şarabı cru classé de Provence olarak işaretlerler. Ayrıca liste değiştirilemez yeni şarap imalathaneleri eklenemez ve bir şaraphane cru classé statüsünü kaybedemez. Şarap ne kadar iyi olursa olsun 18 şanslı mal sahibi sınıflandırmadan yararlanır.[10]
Üzüm çeşitleri değiştir
Provans boyunca ana üzüm çeşidi pek çok kırmızı şarap ve rozelerin birincil bileşeni olan Mourvèdre'dir. Provence 1000'den fazla çeşit şarap üretir. Genellikle Grenache ve Cinsault ile harmanlanır ikincisi çoğu roze'de önemli bir bileşen olarak kullanılır. Cabernet Sauvignon ve Syrah öne çıkar ancak bazı geleneksel Provans şarap üreticisi bu üzümleri şüpheyle ve küreselleşmenin bir işareti olarak ve uluslararası zevklere hitap ettiğini düşünür. Geçen yüzyılda Carignan büyük bir üzüm olmuştur ancak daha fazla üretici kaliteyi artırmayı hedefledikçe bu yüksek verimli üzümün kullanımı azalmıştır. Öncelikle harmanlamada kullanılan diğer önemli üzüm çeşitleri arasında Braquet, Calitor, Folle ve Tibouren bulunur. Provans'ın başlıca beyaz şarap üzümleri arasında Bourboulenc, Clairette, Grenache blanc, Marsanne ve Viognier'in Rhône çeşitleri ile Chardonnay, Sauvignon blanc, Semillon, Rolle ve Ugni blanc bulunmaktadır.[3]
Tarih boyunca, Provans'ta Pascal blanc da dahil olmak üzere neredeyse nesli tükenmiş birçok üzüm çeşidi yetiştirildi.[11]
Şarap stilleri ve yemek eşleşmeleri değiştir
Şarap uzmanı Karen MacNeil Provansal şarabının en iyi yapılmış örneklerinin yabani lavanta, biberiye ve kekik içeren bölgenin garrigue manzarasını yansıtan tat ve aromalara sahip olduğunu belirtir. Bölgenin rozeleri normalde sektir ve asitliklerinden dolayı lezzetlidir. Kırmızı ve beyazlar tam gövdeleri ve yoğun aromatikleriyle karakterizedir. Şarapların doğası ve izlenimi aperitif olarak mı tüketildiğine veya yiyecekle eşleştirilmesine özellikle Provans mutfağının geleneksel tatlarına bağlı olarak önemli ölçüde değişir. Özellikle roze şarabı aioli gibi sarımsak bazlı yemeklerle iyi bir şekilde eşleşebilme kabiliyetiyle dikkat çeker.[3]
Ayrıca bakınız değiştir
- Provence Mutfağı ve Côte d'Azur
- Vins de Primeur Listesi
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e J. Robinson (ed) "The Oxford Companion to Wine" Third Edition pg 551 Oxford University Press 2006 0-19-860990-6
- ^ a b c d e f T. Stevenson "The Sotheby's Wine Encyclopedia" pg 243-247 Dorling Kindersley 2005 0-7566-1324-8
- ^ a b c d e f g h i K. MacNeil The Wine Bible pg 306-311 Workman Publishing 2001 1-56305-434-5
- ^ a b c d e f g h i j k E. McCarthy & M. Ewing-Mulligan "French Wine for Dummies" pg 224-228 Wiley Publishing 2001 0-7645-5354-2
- ^ "Rhône wine". 24 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2020.
- ^ a b J. Robinson, J. (2003) Jancis Robinson's Wine Course Third Edition pp. 193, 204 Abbeville Press 0-7892-0883-0
- ^ a b c H. Johnson & J. Robinson The World Atlas of Wine pg 144-146 Mitchell Beazley Publishing 2005 1-84000-332-4
- ^ J. Robinson (ed) "The Oxford Companion to Wine" Third Edition pg 72 Oxford University Press 2006 0-19-860990-6
- ^ J. Robinson (ed) "The Oxford Companion to Wine" Third Edition pg 61 Oxford University Press 2006 0-19-860990-6
- ^ "Crus classés Côtes de Provence". Dico du Vin. 12 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2016.
- ^ J. Robinson Jancis Robinson's Guide to Wine Grapes pg 133 Oxford University Press 1996 0-19-860098-4
Dış bağlantılar değiştir
- Resmi site 27 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wines of Provence
- Şarap bölge haritası 2 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bandol şarap profili 9 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bandol ve Côtes de Provence Şarabı 19 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Provence şarap turları 29 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.