Vikipedi

Erboğa A

galaksi
(NGC 5128 sayfasından yönlendirildi)

Erboğa A veya Centaurus A (ayrıca NGC 5128 olarak da bilinir), Erboğa takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 35,87 MIy (11 Mpc)uzaklıkta bulunan bir merceksi veya dev eliptik gökadadır.[2] James Dunlop tarafından 29 Nisan 1826 tarihinde keşfedildi.[4] Halton Arp tarafından görüntülenmiş ve Arp 153 olarak "İç emilim ile bozulmuş gökadalar" kategorisi altında Tuhaf Gökadalar Atlası'na dahil edilmiştir.[5] NGC 5128, Dünya'ya en yakın radyo gökadalardan birisidir, bu nedenle etkin gökada çekirdeği, profesyonel gök bilimciler tarafından yoğun olarak incelenmiştir.[6] Ayrıca gökyüzündeki en parlak beşinci gökadadır[6] ve bu da onu sadece düşük kuzey enlemlerinden ve güney yarımküreden görülebilmesine rağmen ideal bir amatör gökbilim hedefi haline getirir.[7]

Erboğa A
Erboğa (Centaurus) A (NGC 5128)
Gözlem verisi (Dönem J2000)
TakımyıldızErboğa
Sağ açıklık (α)13sa 25d 27,6s[1]
Dik açıklık (δ)-43° 01′ 09″[1]
Galaksi sınıfıS0 pec;Sy2 BLLAC[1]
Ep[2]
Görünür büyüklük (V)6,6[3]
Görünür büyüklük (B)7,6[3]
Yüzey parlaklığı (SB)13,3[3]
Boyut25,7′ × 20,0′[1]
Özellikler
Grup veya kümeM83 Grubu
Kırmızıya kayma (z)0,001825 ± 0,000017[1]
Helyo dikey hız ()(547 ± 5) km/sn[1]
Mesafe35,87 MIy (11 Mpc)[1]
Kütle (m)bir trilyon (1012) M☉
Yarı-ışık yarıçapı ()70.000 Iy
Keşif
James Dunlop (29 Nisan 1826)
Katalog belirtmeleri
NGC 5128 • GC 3525 • IRAS 13225-4245 • Arp 153 • ESO 270-9 • h 3501 • MCG -07-28-001 • PGC 46957 • AM 1322-424 • PRC C-45 • Dun 482
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Gökadanın merkezi, X-ışını ve radyo dalga boylarındaki salımlardan sorumlu olan bir göreceli jeti dışarı doğru fırlatan, 55 milyon güneş kütlesine[8] eşdeğer kütleye sahip bir süper kütleli kara delik içerir. On yıl önce ayrılan jetin radyo gözlemlerini değerlendiren gök bilimciler, jetin iç kısımlarının ışık hızının yaklaşık yarısında hareket ettiğini belirlediler.

Diğer yıldız patlaması gökadalarında olduğu gibi, yoğun yıldız oluşumu patlamasının bir çarpışma sonucu oluştuğundan şüpheleniliyor. Modeller, Erboğa A'nın daha küçük bir sarmal gökadayla çarpışan ve birleşen büyük bir eliptik gökada olduğunu göstermektedir.[9]

Kara delik

değiştir
 
Erboğa A'nın merkezinde bulunan kara delikteki rölativistik fışkırmayı gösteren Chandra X-ışını teleskobu fotoğrafı.

Güneş'in 1 milyar katı yoğunluğundaki bu kara deliğin güçlü plazma püskürtüşleri X-ışınları ve radyo dalgalarıyla izlenmiş ve Hubble Uzay Teleskobu ile Erboğa A'nın ayrıntıları elde edilmiştir. Kızılaltı dalgaboyu civarlarında gözlem yapan NICMOS dedektörü, bu galaksiyi sarmalayan kalın yıldızlararası toz bulutu kuşağını geçerek en küçük ayrıntıları göstermiş ve dev bir toplanma diski (kara delik etrafında bir disk oluşturan madde) ortaya koymuştur. Toplanma diskleri, sadece kara delikler etrafında bulunurlar ve genellikle plazma püskürtmeleri bu diske dik doğrultudadır. Erboğa A kara deliğinde, plazma püskürtmelerinin diskle yaptığı açı 90° değildir; bunun nedeninin disk ekseninin görülemeyecek kadar küçük konik bir devinim yapması olduğu düşünülür.

Keşif tarihi

değiştir
  • 1826: NGC 5128, 29 Nisan'da James Dunlop tarafından keşfedildi.
  • 1847: John Herschel, olağandışı-bulutsu tuhaf görünümlü olarak katalogladı.
  • 1949: Radyo dalgaları keşfedildi.
  • 1970: X-ışını dalgaları keşfedildi.
  • 1975-76: Gamma ışını dalgaları keşfedildi.

Görünüm

değiştir
 
Erboğa A'nın çekirdeği içindeki toz diskinin Hubble Uzay Teleskobu fotoğrafı. Kaynak: HST/NASA/ESA.

Erboğa A, tuhaf görünümlü bir galaksi olarak tarif edilebilir. Dünya'dan bakıldığında üzerine bindirilmiş bir toz şeridiyle, merceksi veya eliptik bir galaksi gibi görünür.[10] Galaksinin tuhaflığı ilk kez 1847 yılında John Herschel tarafından tanımlanmıştır.[11] Galaksinin tuhaf görünümünün genellikle iki küçük galaksinin birleşmesi sonucu olduğu düşünülür.[12]

Galaksinin şişkin bölgesi genellikle gelişmiş kırmızı yıldızlardan oluşur.[10] Tozlu disk çoğunlukla yeni yıldızların oluştuğu bir bölge olmuştur[6] ve disk içinde 100'den fazla yıldız oluşum bölgesi tanımlanmıştır.[13]

Süpernovalar

değiştir

Erboğa A içinde bir tane süpernova tespit edilmiştir.[14] SN 1986G adlı süpernova, Robert Evans tarafından karanlık toz şeridinin içinde 1986 yılında keşfedilmiştir.[15] Daha sonra tip Ia süpernova olarak tanımlanmıştır.[16]

Yakın galaksiler ve galaksi grubu bilgisi

değiştir

Erboğa A, iki altgruptan oluşan M83 Grubu'nun Cen A altgrubunun merkezindedir.[17] Diğer altgrubun merkezinde ise Messier 83 bulunur. Bu iki altgrup bazen tek bir grup olarak[18][19] bazen de iki altgrup olarak tanımlanmaktadır.[20] Erboğa A/M83 Grubu, Başak Süperkümesi içinde yer alır.

Amatör gözlem bilgileri

değiştir

Erboğa A, Omega Centauri'nin (çıplak gözle gözlenebilen küresel yıldız kümesi) yaklaşık olarak 4° kuzeyinde yer alır.[7] Galaksi, yüksek yüzey parlaklığı ve nispeten büyük açısal boyutu nedeniyle amatör gözlemler için ideal bir hedeftir. Parlak merkezi şişlik ve toz şeridi büyük bir dürbünle bile gözlemlenebilir[7] ama diğer ayrıntılar için büyük bir teleskop gerekebilir.[7] Erboğa A, Stephen James O'Meara tarafından çıplak gözle fark edilmiştir.[21]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b c d e f g "NASA/IPAC Extragalactic Database". NED results for object NGC 5128. 30 Ağustos 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2019. 
  2. ^ a b Harris, Gretchen L. H. (2010). "NGC 5128: The Giant Beneath". Publications of the Astronomical Society of Australia. 27 (4). ss. 475-481. arXiv:1004.4907 $2. Bibcode:2010PASA...27..475H. doi:10.1071/AS09063. 
  3. ^ a b c "SEDS". Revised NGC Data for NGC 5128 (İngilizce). 23 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Seligman, Courtney. "NGC 5128 (= PGC 46957 = Arp 153), Centaurus A". 7 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2019. 
  5. ^ Arp, Halton (1966). "Atlas of Peculiar Galaxies". Figure 2. 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2019. 
  6. ^ a b c F. P. Israel (1998). "Centaurus A – NGC 5128". Astronomy and Astrophysics Review. 8 (4). ss. 237-278. arXiv:astro-ph/9811051 $2. Bibcode:1998A&ARv...8..237I. doi:10.1007/s001590050011. 
  7. ^ a b c d D. J. Eicher (1988). The Universe from Your Backyard. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36299-3. 
  8. ^ "Radio Telescopes Capture Best-Ever Snapshot of Black Hole Jets". NASA. 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2019. 
  9. ^ Quillen, A. C.; Brookes, M. H.; Keene, J.; Stern, D.; Lawrence, C. R.; Werner, M. W. (2006). "Spitzer Observations of the Dusty Warped Disk of Centaurus A". Astrophysical Journal. 645 (2). ss. 1092-1101. arXiv:astro-ph/0601135 $2. Bibcode:2006ApJ...645.1092Q. doi:10.1086/504418. 
  10. ^ a b A. Sandage, J. Bedke (1994). Carnegie Atlas of Galaxies. Washington, D.C.: Carnegie Institution of Washington. ISBN 0-87279-667-1. 
  11. ^ H. Arp (1966). "Atlas of Peculiar Galaxies". Astrophysical Journal Supplement. Cilt 14. ss. 1-20. doi:10.1086/190147. 20 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009. 
  12. ^ W. Baade, R. Minkowski (1954). "On the Identification of Radio Sources". Astrophysical Journal. Cilt 119. ss. 215-231. doi:10.1086/145813. 19 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009. 
  13. ^ P. W. Hodge, R. C. Kennicutt Jr. (1982). "An atlas of H II regions in 125 galaxies". Astrophysical Journal. Cilt 88. ss. 296-328. doi:10.1086/113318. 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009. 
  14. ^ "NASA/IPAC Extragalactic Database". Results for extended name search on Centaurus A. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2007. 
  15. ^ R. Evans, R. H. McNaught, C. Humphries (1986). "Supernova 1986G in NGC 5128". IAU Circular. Cilt 4208. 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009. 
  16. ^ M. M. Phillips, A. C. Phillips, S. R. Heathcote, V. M. Blanco, D. Geisler, D. Hamilton, N. B. Suntzeff, F. J. Jablonski, J. E. Steiner, A. P. Cowley, P. Schmidtke, S. Wyckoff, J. B. Hutchings, J. Tonry, M. A. Strauss, J. R. Thorstensen, W. Honey, J. Maza, M. T. Ruiz, A. U. Landolt, A. Uomoto, R. M. Rich, J. E. Grindlay, H. Cohn, H. A. Smith, J. H. Lutz, R. J. Lavery, A. Saha (1987). "The type 1a supernova 1986G in NGC 5128 - Optical photometry and spectra". Publications of the Astronomical Society of the Pacific. Cilt 99. ss. 592-605. doi:10.1086/132020. 24 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009. 
  17. ^ I. D. Karachentsev, M. E. Sharina, A. E. Dolphin, E. K. Grebel, D. Geisler, P. Guhathakurta, P. W. Hodge, V. E. Karachetseva, A. Sarajedini, P. Seitzer (2002). "New distances to galaxies in the Centaurus A group". Astronomy and Astrophysics. Cilt 385. ss. 21-31. doi:10.1051/0004-6361:20020042. 22 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020. 
  18. ^ R. B. Tully (1988). Nearby Galaxies Catalog. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-35299-1. 
  19. ^ P. Fouque, E. Gourgoulhon, P. Chamaraux, G. Paturel (1992). "Groups of galaxies within 80 Mpc. II - The catalogue of groups and group members". Astronomy and Astrophysics Supplement. Cilt 93. ss. 211-233. 13 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020. 
  20. ^ A. Garcia (1993). "General study of group membership. II - Determination of nearby groups". Astronomy and Astrophysics Supplement. Cilt 100. ss. 47-90. 13 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020. 
  21. ^ "The Revised AINTNO 100". 5 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2009. 

Ayrıca bakınız

değiştir
  • Messier 87 - güçlü bir radyo kaynağı olan dev eliptik galaksi
  • NGC 1316 - güçlü bir radyo kaynağı olan benzer merceksi galaksi

Dış bağlantılar

değiştir

  Liste

 
Wikimedia Commons'ta Erboğa A ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Erboğa_A&oldid=32795481" sayfasından alınmıştır