Kutuy Hatun
Kutuy Hatun, İlhanlılar Devletinin kurucusu Hülagû Han'ın eşi ve 1282'den 1284'e kadar İlhanlılar devletini yöneten Ahmed Teküder Han'ın annesiydi. Oğlunun hükümdarlığı döneminde devlet işlerinde önemli söz sahibi olmuştur. Karabağlar külliyesinin[a] bir bölümü onun anısına dikilmiştir.[1]
Kutuy Hatun | |
|---|---|
| Doğum | Namalum Moğol İmparatorluğu |
| Ölüm | Namalum İlhanlılar Devleti |
| Defin yeri | Karabağlar Türbesi, Nahçıvan, Azerbaycan |
| Din | Nestûrî,, Hristiya |
| Evlilik | Hülâgû |
| Çocuk(lar) | Ahmed Teküder |
Hayatı değiştir
Baba tarafından Kongrat boyuna, anne tarafından Cengiz Han'ın soyuna mensuptur. Annesi Cengiz Han'ın torunuydu.[2] İnancı gereği Nasturi bir Hıristiyandı.[3] Hülâgû Han, Guyuk Hatun'un ölümünden sonra onunla evlendi.[4] Hülâgû Han'ın Moğolistan'daki akrabalarının İlhanlılar Devletine gelişinin ikinci dalgasında Hülâgû Han'a gelmiştir.[5] Kutuy Hatun, 1265 yılında kocası Hülâgû Han'ı karşılamaya giderken Hülâgû Han ölmüştür. Bu bilgi kendisine Hulaku Han'ın halefi Abaka Han tarafından Bedahşan'dayken (modern Tacikistan) verildi.[6] İlhanlılar Devleti topraklarına ulaştıktan sonra Abaka Han tarafından karşılandı.[7] Kocasından uzun yaşadığı için Moğol geleneklerine göre Abaka Han ile evlendi.[8]
1282'de Abaka Han'ın ölümünden sonra iki siyasi grup iktidar için savaşmaya başladı. Her iki grup da Hülâgû Han'ın eski eşleri tarafından yönetildi ve kendi oğullarını tahta çıkarmayı amaçlıyordu. Bir gruba Mangu Teymur'u destekleyen Ölcey Hatun, diğer gruba ise Teküder'i destekleyen Kutuy Hatunliderlik etti. Hülâgû Han'ın ailesinin büyük bir kısmı Teküder'i destekledi. Mücadelenin belirleyici anında Mangu Teymur öldü ve böylece Teküder'in taht iddiasını güçlendirdi. Ahmed Teküder 6 Mayıs 1282'de tahta çıktı.[5]
Teküder bir Müslümandı ve bu nedenle tahta çıktıktan sonra Ahmed adını aldı. Kendisini İslam'ın koruyucusu ilan ederek Mısır Memlük Sultanlığı hükümdarı Kalavu'nun meşruiyetini aşındırmaya çalıştı. Bu sırada Kalavun, Levant bölgesini ele geçirmeye çalışan Moğollarla barış yapmaya çalışıyordu. Teküder devlet işleriyle pek ilgilenmezdi[5] ve bu nedenle devlet işlerinin çoğu annesi Kutuy Hatun ve onun emiri Asık[9] tarafından yürütülürdü.[10] Kutuy Hatun bu sırada yabancı diplomatları kabul etti ve Memluk Sultanlığı'na yönelik stratejilerin belirlenmesinde yer aldı. Ahmet Teküder, devlet işlerinde nihai kararı vermeden önce annesine danışır ve ancakbundan sonra son sözü söylerdi.[9]
Ancak Teküder, Eski Moğol grubu olarak adlandırılan Nasturi Hristiyan ve Budist[3] Moğol seçkinleri arasındaki popülaritesini yavaş yavaş kaybetti.[11] Abaka Han'ın oğlu ve Teküder'in yeğeni Argun artık daha çok sevilmeye başlandı.[11][12] Devlet işlerine karışmakla tehdit eden yüce Moğol hanı Kubilay Han'a Teküder'i şikayette bulundular ve onlara kızan Teküder, Doğu Nasturi Kilisesi'ni suçladı ve patrik III Yahballah'ı hapse attı. III Yahballah'ın hayatı bir Nasturi olan Kutuy Hatun tarafından kurtarıldı.[12] Argun, daha önce Teküder'i destekleyen Gongurtay'ın desteğini alarak taht için önemli bir ilerleme kaydetti. Konkurtay daha önce Mangu Teymur ve annesi Ölcey Hatun'nu destekleyen gruptandı.[11] Yanıt olarak Tekudar, Konkurtay'ı Ainag ile değiştirdi ve hem Konkurtay'ın hem de Argu'nun tutuklanmasını emretti. Argun'un ordusu 4 Mayıs 1284'te Kazvin yakınlarındaki Ağhoca denilen yerde bozguna uğradı ve teslim oldu.[12] Argun, Alinag tarafından esir tutulurken Teküder, Argun'un kaderini belirlemek için annesinin fikrini almak için zaman harcadı.[11] Ancak askeri nedenlerle[12] bir saray darbesi gerçekleşti ve 4 Temmuz'da Argun serbest bırakıldı. Teküder, 10 Ağustos'ta kendi ordusu tarafından öldürüldü. Argun ertesi gün tahta çıktı.[12]
Bundan sonra Kutuy Hatun, Argun'a karşı bir mücadele düzenlemeye çalışsa da Karaunas, Argun'un emriyle[13] onun yerine saldırıp onları soydu.[14]
Ayrıca bakınız değiştir
Notlar değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Нахчыван. Мавзолей Карабаглар. XII - XIII в.в." www.ksam.org. 2011. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2022.
- ^ Yildiz 2012, s. 32.
- ^ a b Grousset 1970, s. 371.
- ^ De Nicola 2017, ss. 155-156.
- ^ a b c De Nicola 2017, s. 95.
- ^ De Nicola 2016, s. 91.
- ^ De Nicola 2017, s. 94.
- ^ De Nicola 2017, s. 156.
- ^ a b De Nicola 2017, s. 97.
- ^ De Nicola 2017, s. 130.
- ^ a b c d De Nicola 2017, s. 98.
- ^ a b c d e Grousset 1970, s. 372.
- ^ De Nicola 2017, s. 99.
- ^ De Nicola 2017, s. 179.
Kaynak değiştir
- Sara Nur Yildiz (2012). Post-Mongol Pastoral Policies in Eastern Anatolia during the Late Middle Ages. Publications de l'Institut Français d'Études Anatoliennes.
- René Grousset (1970). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press. ISBN 9780813513041. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
- Bruno De Nicola. The Economic Role of Mongol Women: Continuity and Transformation from Mongolia to Iran. In De Nicola, Bruno; Melville, Charles (eds.). The Mongols' Middle East: Continuity and Transformation in Ilkhanid Iran. Brill Publishers. ISBN 9789004314726.
- Bruno De Nicola (2017). Women in Mongol Iran: The Khatuns, 1206-1335. Edinburgh University Press. ISBN 9781474437356.