Karaçaylar
Karaçaylar veya Karaçaylılar (Karaçay-Balkarca:Къарачайлыла - Karaçaylıla veya таулу - tawlu "dağlı", pl. таулула - tawlula), çoğunluğu Rusya'ya bağlı Karaçay-Çerkesya'da yaşayan bir Türk halkıdır.
 | |
 19. Yüzyılda Karaçaylı yaşlılar | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
245.000 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Rusya | 218.403 |
 Türkiye | 20.000 |
 Kazakistan | 1.000 |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Balkarlar, diğer Türk halkları, Kıpçaklar | |
Adlandırma değiştir
Karaçay-Balkar Türklerinin kendilerine verdiği ad (endonim) ve komşu Kafkas halklarının kendi dillerinde Karaçay-Balkar Türklerine verdiği adlar (egzonim) tabloda gösterilmektedir ;
| Dil | Adlandırma |
|---|---|
| Karaçay-Balkarca | Alan[1][2][3] |
| Megrelce | Alani[4] |
| Nogayca | Alan[5] |
| Svanca | Az[6] |
| (Osetçe) Digor Lehçesi | Asiag[4][7] |
| (Osetçe) İron lehçesi | Asi, Asson[4][8] |
| Abhazca | Azuho, Akaraç[4] |
| Kabardeyce | Kuşha[9] |
Coğrafya değiştir
Karaçay-Malkarlar, Kafkas Dağları'nın yüksek bölgelerinde ve derin vadilerde yer alan köylerde yaşayan topluluklardır. Elbruz dağının bir ucunda Karaçaylılar, diğer yamacında Malkarlılar yaşar. Bu coğrafi konumun dışında aralarında hiçbir farklılık yoktur.
1920’li yıllarda Sovyetler’in "Kollektivizm" politikası gereği, dağ köylerinde yaşamakta olan pek çok Karaçay-Malkar ailesi düzlüklere göç ettirilerek buralarda kurulan yeni köylere yerleştirildiler.
Dil değiştir
Dilleri batı Türk dilleri grubundandır. Kıpçak ve Kıpçak alt grubunda sınıflandırılabilir. Kuzey Kafkasya'da bulunan Kumukça ve Nogay diline de benzerlik gösterir. Dilbilim araştırmaları Karaçay-Balkarcanın ana çizgileri ile tipik bir Kıpçak grubu üyesi olduğunu ortaya koymaktadır. Karaçay-Balkarca, Türk dillerinin Kıpçak kolunun Kafkasya'daki güney bölümünü meydana getirir. Sovyet Türkologlarından Aleksandr Samoyloviç'in 1922 yılında yayımlanan Nekotorie dopolneniya k klassifikatsi turetskih yazıkov (Некоторые дополнения к классификаци турецких языков) adlı eserindeki Türk lehçeleri sınıflamasına göre Karaçay-Balkarca, Türk lehçelerinin z kolunun y bölümünün taw, bol-, kalgan grubuna girer. Buna göre Karaçay-Balkarcada eski Türkçe azak/adak yerine ayak, tag (dağ) yerine tav, olmak yerine bolmak, kalan yerine kalgan biçimleri kullanılır. Bunlardan başka Karaçay-Balkarcada ben yerine men biçiminin kullanılması, kelime başında y- sesinin c- sesine dönüşmesi de Kıpçakçanın özellikleridir.[10]
Köken değiştir
Tarihî, antropolojik, arkeolojik ve linguistik araştırmalar Karaçay-Malkarlıların bu bölgede uzun yüzyıllar hakimiyet kuran Türk kavimlerinin torunları olduklarını ortaya koymaktadır.
Karaçay-Malkar halkının etnik yapısının oluşmasında Hunlar-Kara Bulgarlar, Alanlar, Hazarlar ve Kıpçaklar gibi Türk kavimlerinin payı vardır.
Yakın tarih değiştir
1828 yılına kadar Rus idaresine tabi olmadılar, bu tarihten sonra Karaçaylılar Çerkeslerle birlikte 1862 yılına değin Ruslarla çarpıştılar. 1864'te Karaçay'ı da kapsayan Kuzey Kafkasya'nın Rus istilasına uğraması sonucu, büyük bir göç olayı (deportasyon) yaşandı. Rusların Kafkasya’yı işgali sonunda 1880'li yıllardan itibaren zaman zaman Karaçay-Malkar halkının bir bölümü diğer Kafkas kabileleri ile Türkiye’ye göç etmek zorunda kaldı. Bugün bu göçmenlerin torunlarından yaklaşık 25 bin Karaçay-Malkarlı Türkiye’de, 10 000 civarında Karaçay-Malkarlı ise Suriye’de, bir kısmı da ABD'nde yaşamaktadır.
1917 Bolşevik ihtilali sonrasında bütün Kafkasya'da ve bu arada Karaçay-Malkarda da 1918'de çok kısa bir süre bağımsızlık heyecanı yaşandı. Fakat bu heyecan Beyaz ordu tarafından kanla bastırıldı. Ardından Kızıl Ordu saldırısı başladı. 1920'de Beyaz ordu Kızıl ordu tarafından bölgeden atıldı ve Karaçay-Malkar da "Sovyet" sistemine dahil oldu. Ocak 1921'de kuruluşu onanan Rusya SFSC'ne (RSFSC) bağlı Dağlı ÖSSC içinde 'Karaçay' ve 'Balkar' ulusal okrugları da yer aldılar. Bu özerk cumhuriyetten ayrılan Karaçay okrugu, Ocak 1922'de kuruluşu onanan 'Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı'(il) içinde yer aldı. Oblast 1926'da, merkezi Karaçayevsk kenti olan RSFSC'ne bağlı 'Karaçay Özerk Oblastı' ve merkezi Çerkessk olan 'Çerkes Ulusal Okrugu' biçiminde ikiye bölündü. 'Çerkes Ulusal Okrugu', 1928'de 'Çerkes Özerk Oblastı' yapıldı. Ağustos 1942'de Alman ordusu Karaçay topraklarına girdi ve bölgede beş ay kadar kaldı. Karaçay-Malkarlıllar da 1943 yılı sonlarına kadar Sovyetler'e karşı mücadelelerini sürdürdüler. Bu arada Kafkasya'daki Rus karşıtı hareketlere de önderlik ettiler. Bu mücadeleler sırasında büyük nüfus kayıplarına uğradılar.
Karaçay Sürgünü değiştir
Bölge Ocak 1943'te Almanlar'dan temizlendi. 2 Kasım 1943 ve 8 Mart 1944'te Alman ordusuyla işbirliği yaptıkları gerekçesiyle Karaçay-Malkar nüfusunun tamamı Orta Asya'ya (Karaçaylılar Kazakistan'a,Balkarlar da Kırgızistan'a) sürüldü. Oysa, Karaçay-Malkarlılardan binlerce kişi Alman işgali sırasında Sovyet Ordusu saflarında da bulunuyordu. Sürgün sırasında çok sayıda Karaçaylı hayatını kaybetti. 2 Kasım 1943 tarihinde Karaçaylılar, 8 Mart 1944 tarihinde de Malkarlılar yurtlarından çıkarılarak topyekün bir sürgüne, etnik temizliğe ve soykırıma tabi tutuldular. Sürgün sırasında büyük bir kayıp verdiler. Gürcistan'a bağlanan eski Karaçay topraklarına da Gürcistan'dan getirilen Svanlar yerleştirildi. Sürgünde 14 yıl kadar kalan Karaçay-Malkarlar'ın (Balkar) 1956'da saygınlıkları geri verildi. 1957'de, 1926 öncesinde olduğu gibi Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı yeniden kuruldu, Balkarlar gibi Karaçaylar da geri getirilmeye başlandı. Oblast 3 Temmuz 1991'de RSFSC'ne bağlı bir özerk cumhuriyet oldu, ardından, Aralık 1991 sonunda oluşan Rusya Federasyonu içinde kaldı.
Din değiştir
17.yy. da bölgeye yapılan Nogay göçü ve Kırım Tatarları'nın gerçekleştirdiği temaslar Karaçayların İslamı tanımalarına yardımcı olmuştur. Ancak başka bir söylentiye göre, Karaçay-Malkarlıların İslamı kabul etmelerinde 18.yy.da yaşamış İshak Efendi isminde Kabartaylı bir din adamının çalışmaları belirleyici olmuştur. Karaçaylar Sünni hanefidirler ve Kuzey Kafkasya din işlerine bağlıdırlar. Sovyet yönetimi döneminde kapatılmış olan camilerin yerine bugün birçok yeni cami açılmış bulunmaktadır.
Nüfus değiştir
Karaçay-Malkar halkı bugün Kafkasya’da "Karaçay-Çerkesya" ve "Kabarday-Balkarya" adlarını taşıyan iki ayrı cumhuriyet de Rusya'ya bağlı olarak yaşamaktadırlar.Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin 2002'de 739.470 olan toplam nüfusunun 169.198'i Karaçay (%63.5), 147.878'i Rus (%11.65), 11.3'i Çerkes (% 1.3;Kabartay ve Besleney), 22.346'sı Abaza (% 7.4) ve 54.873'ü Nogay (% 13.4) idi.[kaynak belirtilmeli] Bu 5 topluluğa ait 5 dil de (Rus, Karaçay, Kabartay, Abaza ve Nogay dilleri), resmi diller statülerindedir. 2005'te Karaçaylılar 218,403 Malkarlılar ise 112,924 nüfuslu idiler.
Akademi değiştir
Bugünkü Türkiye'de yaşayan Karaçay-Malkar Türkleri'nden Onur Coşkun, Hasan Ülker,Doç Dr. Adilhan Adiloğlu, Dr. Yılmaz Nevruz, Dr. Hayati Bice ve Prof. Dr. Ufuk Tavkul tarih, kültür, antropoloji, edebiyat sahalarında Karaçay-Malkar Türklüğü konusunda eser veren başlıca isimlerdir.
Kaynakça değiştir
- ^ Лобжанидзе, Александр; Заяц, Дмитрий (20 Ocak 2015). Этнокультурные регионы мира (Rusça). Litres. ISBN 978-5-457-69248-0. 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2023.
- ^ Ėmma Shirii︠a︡zdanovna Geni︠u︡shene, Zlatka Guentchéva, Reciprocal Constructions, Vol. 3, John Benjamins Publishing Company, 2007, s. 971
- ^ Tavkul, Ufuk. ПУТЕШЕСТВИЕ К СЕРДЦУ КАВКАЗА КАРАЧАЙ-МАЛКАР. s. 77. 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2023.
- ^ a b c d Tavkul, Ufuk. ПУТЕШЕСТВИЕ К СЕРДЦУ КАВКАЗА КАРАЧАЙ-МАЛКАР. s. 79. 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2023.
- ^ M. A. Habichev: Ob etnonimax alan, byzynnyly, malkarly, karačajly, tegejli, 1971, s. 126
- ^ Мизиев Исмаил. История карачаево-балкарского народа с древнейших времён до присоединения к России // Ас алан. М.: «Мир дому твоему», 1998. № 1. - С.2-102
- ^ Vasily ABAEV (1960). Karaçay ve Balkarların Kökeni (Rusça). Nalçik. s. 131.
- ^ Vasily ABAEV (1960). Karaçay ve Balkarların Kökeni (Rusça). Nalçik. s. 161.
- ^ Murat Ocak, The Turks: Turkey (2 v. ), Yeni Türkiye, 2002, s. 353
- ^ Adiloglu, Adilhan. "Adilhan Appa (Adiloğlu) - Karaçay-Malkar Türkçesi Alfabesi ve Ses Bilgisi". 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2023.
Dış bağlantılar değiştir
- Karacay.com - Karacay Chat, Radyo, Email, ... [1]
- Karaçay-Malkar Türkiye [2]24 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Karaçay Malkar Web Portalı [3]
- Kafkas.gen.tr [4] 23 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.