Kızıl Ordu'nun Ermenistan'ı işgâli
Kızıl Ordu'nun Ermenistan'ı işgâli veya Ermenistan'ın Sovyetleştirilmesi, Rus-Ermeni savaşı (Ռուս-հայկական պատերազմ), Sovyet Rusya'nın 11. Ordusunun, Eylül ayından başlayarak 4 Aralık 1920 tarihine kadar geçen sürede, eski Rus İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu toprakları üzerinde kurulmuş olan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nde yeni Sovyet hükûmeti kurmak için gerçekleştirdiği askerî seferdir. Müdahale, Ermeni Bolşeviklerin başkent Erivan ve diğer şehirlerde çıkardıkları ayaklanma ile de eşzamanlıdır. Müdahale, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti'nin varlığının sona ermesine ve Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasına neden olmuştur.
| Kızıl Ordu'nun Ermenistan'a müdahalesi | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Azerbaycan-Ermenistan Savaşı, Rus İç Savaşı | ||||||||
 Kızıl Ordu Erivan'da | ||||||||
| ||||||||
| Taraflar | ||||||||
 Rusya SFSC Ermeni Bolşevikler |
 Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti |
 Ankara Hükûmeti | ||||||
| Komutanlar ve liderler | ||||||||
Mihail Tuhaçevski Mikhail Levandovski Mikhail Grigoriyeviç Yefremov |
Simon Vratsian Aleksandr Hatisyan |
Kâzım Karabekir | ||||||
Arka plan
değiştir1917'de Ekim Devrimi sonrasında başlayan Azerbaycan-Ermenistan Savaşı. Bakü'de yaşanan mahalle savaşlarından sonra şehir Azeriler ve Ermeniler olarak ikiye bölündü. Ancak zamanla Ermeniler Bakü'yü boşalttı ve şimdiki Ermenistan sınırlarının içerisine çekildiler.
Düzenli orduların savaşı olarak gerçekleşmeyen bu çatışmalar sonunda Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti kuruldu.
Eylül 1920'de Türk Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi'nde taarruza geçen Kâzım Karabekir komutasındaki 15. kolordu, Mîsâk-ı Millî sınırları içinde olan Sarıkamış, Kars, Ardahan, Artvin, Batum ve Iğdır'ı geri alıp Gümrü'ye de girince, Taşnak (Ermeni Devrimci Federasyonu) yönetimi barış istemek durumunda kaldı. Barış görüşmeleri 22 Kasım 1920 tarihinde Gümrü'de başladı. 2-3 Aralık 1920 gecesinin sabahında antlaşmayı Ermenistan Taşnak hükûmeti adına imzaladı.
Ermenistan'ın Sovyetleştirilmesi
değiştirOsmanlı İmparatorluğu'nun 1920'de Erivan'ı boşaltıp Iğdır Ovası'na çekilmesi ile Sovyet müdahalesi başlamıştı. 22 Kasım 1920 tarihinde görüşmelerine başlanan ve 2-3 Aralık gecesi imzalanan Gümrü antlaşmasının hemen ardından 4 Aralık 1920'de Kızıl Ordu Erivan'a da girdi. Kızıl Ordu, Ermenistan Cumhuriyeti'ne son verdi ve Ermenistan Sovyet güdümüne girdi.[1]
Rus tarihçi Aleksandr Borisoviç Şirokorad'a göre, Ermenistan'a Sovyet müdahalesinde (Azerbaycan'a müdahalede de olduğu gibi) standart Bolşevik şablonu kullanılmıştır. Yani yerel devrim komitesi gerçek ya da "sanal" işçi ayaklanmaları başlatırlar ve Kızıl Ordu'dan yardım isterler. Aynı yöntem onlarca yıl sonra, Macaristan (1956) ve Çekoslovakya (1968) Sovyet müdahaleleri sırasında da kullanılmıştır. 28 Nisan 1920 günü Bakü devrim komitesi, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Hükûmetinden yardım istedi. 11. Kızıl Ordu Ermenistan topraklarını ele geçirmişti.[2]
Kars Anlaşması
değiştir13 Ekim 1921 tarihinde Transkafkasya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin TBMM devleti ile yaptığı Kars Antlaşması Transkafkasya'da düzeni ve otoriteyi sağlamıştır. Sovyetler Birliği Ermeniler ve Azeriler üzerindeki otoritesini güçlendirmiştir. Bu anlaşma ile Nahcivan özerk bölge oldu. Mîsâk-ı Millî'den de ilk ödün verildi ve Batum bırakıldı.
Konuyla ilgili yayınlar
değiştir- (İngilizce) Richard G. Hovannisian The Republic of Armenia. 4 cilt. Berkeley: University of California Press, 1971-1996.
- Hovannisian, Richard G. Armenia on the Road to Independence, 1918. Berkeley: University of California Press, 1967.
- (İngilizce) Firuz Kazemzadeh. The Struggle for Transcaucasia, 1917-1921. New York, Oxford: Philosophical Library, 1951.
- (Ermenice) Aleksandr Hatisyan. Հայաստանի Հանրապետութեան Ծագումն ու Զարգացումը (The Birth and Development of the Armenian Republic). Athens: Nor Or Publishing, 1930.
- (Fransızca) Anahide Ter Minassian. La République d’Arménie: 1918-1920. Bruxelles: Editions Complexe, 1989.
Kaynakça
değiştir- ^ Matosyan, Mary Kilbourne (1962). The Impact of Soviet Policies in Armenia. Leiden: E.J. Brill. s. 30. ISBN 0-8305-0081-2.
- ^ Şirokorad, Aleksandr Borisoviç (2006). Великая речная война, 1918–1920 годы (Rusça). s. 416. ISBN 5-9533-1465-5.