Haber işlemi

Haber-Bosch işlemi olarak da adlandırılan, Haber işlemi,^[1] yapay bir azot bağlanması işlemidir ve günümüzde amonyak üretimi için kullanılan ana endüstriyel yöntemdir.^[2]^[3] İşlem adını, 20, yüzyılın ilk on yılında geliştiren mucitleri Alman kimyagerler Fritz Haber ve Carl Bosch’tan almıştır. İşlem 400–500 °C sıcaklıklarda ve 150–350 bar basınç aralığı altında bir metal katalizör kullanarak hidrojen (H₂) ile atmosferik azot (N₂)’u reaksiyonla amonyağa (NH₃) dönüştürür:

{\ce {N2 + 3 H2 -> 2 NH3}}\quad \Delta H^{\circ }=-91.8~{\text{kJ/mol}}

2017 yılı itibarıyla yıllık 150 milyon tonun üzerinde üretimle, bu yöntem dünya amonyak üretiminin %99’undan fazlasını sağlamaktadır.^[4]^[5] Aynı zamanda küresel karbondioksit (CO₂) emisyonlarının %1,4’ünden ve dünya enerji tüketiminin yaklaşık %1’inden sorumludur.^[6]

Haber işleminin geliştirilmesinden önce, Birkeland-Eyde işlemi ve Frank-Caro işlemi gibi erken yöntemlerin tümü oldukça verimsiz olduğu için endüstriyel ölçekte amonyak üretmek zordu.^[7]^[8]^[9]

Haber işlemi günümüzde esas olarak gübre üretmek için kullanılsa da, I. Dünya Savaşı sırasında Almanya'ya, İtilaf Güçlerinin Şili güherçilesi üzerindeki ticari ablukasını telafi ederek patlayıcı maddelerin üretimi için bir amonyak kaynağı sağladı.

Tarihçe

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Papers, Chemistry (2018). Habers process chemistry. India: Arihant publications. s. 264. ISBN 9789313163039.
^ Appl, M. (1982). "The Haber-Bosch Process and the Development of Chemical Engineering". A Century of Chemical Engineering. New York: Plenum Press. ss. 29-54. ISBN 978-0-306-40895-3.
^ Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a02_143.pub2.
^ Nitrogen (Fixed) — Ammonia. 25 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, Januar 2018.
^ Vaclav Smil (2011). "Nitrogen cycle and world food production" (PDF). World Agriculture 2. 9-1. (İngilizce). 1 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Şablon:Literatur
^ Smil, Vaclav (2004). Enriching the Earth: Fritz Haber, Carl Bosch, and the Transformation of World Food Production. 1st. Cambridge, MA: MIT. ISBN 9780262693134.
^ Hager, Thomas (2008). The Alchemy of Air: A Jewish genius, a doomed tycoon, and the scientific discovery that fed the world but fueled the rise of Hitler. 1st. New York, NY: Harmony Books. ISBN 978-0-307-35178-4.
^ Sittig, Marshall (1979). Fertilizer Industry: Processes, Pollution Control, and Energy Conservation. Park Ridge, NJ: Noyes Data Corp. ISBN 978-0-8155-0734-5.

Dış bağlantılar

Haber–Bosch işlemi 27 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., V. Smil'e göre 20. yüzyılın en önemli buluşu, Nature, 29 July 1999, p. 415 (by Jürgen Schmidhuber)
Britannica guide to Nobel Prizes: Fritz Haber 22 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Nobel e-Museum – Biography of Fritz Haber 12 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
BASF – Fertilizer out of thin air
Amonyak Kullanımı ve Üretimi 6 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Amonyak Sentezi için Haber İşlemi12 Mayıs 2015 tarihinde Wikiwix sitesinde arşivlendi
Review of "Between Genius and Genocide: The Tragedy of Fritz Haber, Father of Chemical Warfare" by Daniel Charles 15 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
"Haber İşlemi". Chemguide.co.uk. 18 Aralık 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2020.

[1] Papers, Chemistry (2018). Habers process chemistry. India: Arihant publications. s. 264. ISBN 9789313163039.

[2] Appl, M. (1982). "The Haber-Bosch Process and the Development of Chemical Engineering". A Century of Chemical Engineering. New York: Plenum Press. ss. 29-54. ISBN 978-0-306-40895-3.

[Appl-3] Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a02_143.pub2.

[usgs-4] Nitrogen (Fixed) — Ammonia. 25 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, Januar 2018.

[5] Vaclav Smil (2011). "Nitrogen cycle and world food production" (PDF). World Agriculture 2. 9-1. (İngilizce). 1 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[6] Şablon:Literatur

[Smil_2004_Enriching-7] Smil, Vaclav (2004). Enriching the Earth: Fritz Haber, Carl Bosch, and the Transformation of World Food Production. 1st. Cambridge, MA: MIT. ISBN 9780262693134.

[hager-8] Hager, Thomas (2008). The Alchemy of Air: A Jewish genius, a doomed tycoon, and the scientific discovery that fed the world but fueled the rise of Hitler. 1st. New York, NY: Harmony Books. ISBN 978-0-307-35178-4.

[9] Sittig, Marshall (1979). Fertilizer Industry: Processes, Pollution Control, and Energy Conservation. Park Ridge, NJ: Noyes Data Corp. ISBN 978-0-8155-0734-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]