Gevrekzâde Hasan Efendi

Gevrekzâde Hasan Efendi (d.1727,^[1]İstanbul ö. 1801), Osmanlı hekimi

Geleneksel Osmanlı hekimliğinin son temsilcisidir.^[1] Akciğer ve cüzzam hastalığı hakkında verdiği bilgilerle tıp bilimine katkıda bulunmuştur.^[2]

Yaşamı

Doğum tarihi kaynaklarda belirtilmemekle birlikte 1727'de doğduğu sanılmaktadır.^[1] Kimi kaynaklara göre babası tabip bilginlerinden İstanbullu Abdullah Efendi'dir;^[2] kimi kaynaklarda ise büyük ihtimalle I. Mahmud dönemi hekimlerinden Gevrekzâde Ahmet-i Sani'nin oğlu olduğu belirtilir.^[3]

Hasan Efendi, öğrenim yaşı geldiğinde önce klasik medrese öğrenimini tamamladı; ardından ünlü hekimlerden Tokatlı Mustafa Efendi, onun damadı Hekim İsmail Efendi, Kâtipzade Mehmed Refi, Hekimbaşı Müneccimbaşızâde Mehmed Emin Efendi'nin yanında tıp öğrenimini tamamladı.

Süleymaniye Darüşşifası ve Tıp Medresesi'nde başhekimlikle görevlendirildi. III. Mustafa döneminde 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda ordu hekimbaşı olarak katıldı. İstanbul'a döndüğünde saray hekimleri arasına katıldı. 1786'da Hafız Hayrullah yerine saray başhekimi oldu. 1789'da I. Abdülhamid'in geçirdiği beyin kanamasına çare bulamaması ve hükümdarın ölmesinin ardından tahta geçen III. Selim onu hekimbaşılıktan azletti ve Halep kadılığına atadı. 1797'de Edirne mollası oldu. 1801'de öldü.

Eyüpsultan'da, Şeyhülislam Şerifzâde Mehmed Molla Efendi haziresine defnedilmiştir (Günümüzde mezarı hazire duvarı ile Canan Hanım türbesi arasındadır^[1]).

Bazı Eserleri

Netîcetü’l-Fikriyye fî Tedbîri Velâdeti’l-bikriyye, kadın-doğum ve çocuk hastalıkları ile ilgili önemli bir eserdir.
Risâle-i Nikris, ayak ağrısının sebepleri, devreleri ve tedâvisini anlatır. Topkapı Müzesi Kütüphânesi ve Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Kütüphânesinde birer nüshası vardır.
Düstûru'l-Amel fî Tedbîri's-Sıhha ve'l-İlel, kalp, nabız, ateşlenmenin sebepleri ve akciğer iltihabını ele alır.
Risale-i Tıbbiye, göz ve beyin hastalıklarıyla gut, aksırık, nezle gibi hastalıkları konu alır. Bir nüshası Topkapı Müzesi Kütüphanesindedir.
Risâle fî Marazi'l-İskorbüt, C vitamini eksikliğinden meydana gelen iskorbüt hastalığı ile ilgilidir.
Mücennet'üt Et-Tâûn vel-Vebâ, İlyâs b. Abram'ın salgın hastalıklardan bahseden eserinin, genişletilmiş tercümesidir.
Dürret-ül-Mensûriyye fî Tercümet-il-Mensûriyye, bû Mansûr Hasan el-Kumrî'nin “Gunâ ve Münâ” isimli kitabının tercümesidir.
Risâle-i Zübdet-ül-Kuhliyye fî Teşrîhi'l-Basariyye, göz hastalıklarını ve tedâvilerini bildirir; Sadaka b. İbrahim eş-Şâzelî el-Mısrî'nin eserinin çevirisidir. Topkapı Müzesi Kütüphanesi'nde bir kopyası vardır. Risalenin sonunda yer alan Risâletü'l-mûsikiyye mine’d-devâi'r- rûhaniye, ruhi hastalıkların müzikle tedavisi hakkındadır.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d Duygu Nevşe, Eyüp'te Medfun Bir Hekimbaşı'nın Müzikle Tedavi Risalesi, IX. Eyüpsultan Sempozyumu (13-15 Mayıs 205)Tebliği Kitapçığı, Erişim tarihi:23.05.2013^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ ^a ^b "Abdulhakim Koçin, Gevrekzâde Hasan Efendi, Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi" (PDF). 28 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2013.
^ "Ekmeleddin İhsan oğlu, Osmanlı Tıp Bilimleri Literatürü Tarihi, İstanbul, 2008" (PDF). 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mayıs 2013.

[duygu-1] Duygu Nevşe, Eyüp'te Medfun Bir Hekimbaşı'nın Müzikle Tedavi Risalesi, IX. Eyüpsultan Sempozyumu (13-15 Mayıs 205)Tebliği Kitapçığı, Erişim tarihi:23.05.2013^{[ölü/kırık bağlantı]}

[tubitak-2] "Abdulhakim Koçin, Gevrekzâde Hasan Efendi, Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi" (PDF). 28 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2013.

[ihsan-3] "Ekmeleddin İhsan oğlu, Osmanlı Tıp Bilimleri Literatürü Tarihi, İstanbul, 2008" (PDF). 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mayıs 2013.

[1]

[2]

[3]