Güneydoğu Anadolu Projesi

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde yapımı öngörülen barajlar, hidroelektrik santralleri ve sulama tesislerinin yanı sıra kentsel ve kırsal altyapı, ulaştırma, sanayi, eğitim, sağlık ve diğer sektörlerin gelişmesini ve hizmetlerini kapsayan entegre projedir. Projenin toplam maliyeti 32 milyar dolardır.^[1]

Tarih

Fırat ve Dicle nehirlerinin sularından yararlanma fikri ve kararı Cumhuriyetin kurucusu Atatürk'ten geldi. 1920'lerde ve 1930'larda, elektrik enerjisine olan ihtiyaç öncelikli bir konuydu. Elektrik Etütleri İdaresi, ülkedeki nehirlerin enerji üretimi için nasıl kullanılabileceğini araştırmak üzere 1936 yılında kuruldu. İdare, detaylı çalışmalarına "Keban Barajı Projesi" ile başlamış ve Fırat'ın akışını ve diğer özelliklerini değerlendirmek için gözlem istasyonları kurmuştur. Bugün yapılandırıldığı haliyle GAP, Fırat ve Dicle'de sulama ve hidrolik enerji üretimi projelerinden oluşan 1970'li yıllarda planlanmış, ancak 80'li yılların başında bölge için çok sektörlü bir sosyal ve ekonomik kalkınma programına dönüşmüştür. Kalkınma programı sulama, hidrolik enerji, tarım, kırsal ve kentsel altyapı, ormancılık, eğitim ve sağlık gibi sektörleri kapsıyordu. 1988–1989'da yeni GAP İdari yapısının gelişmesiyle birlikte, temel hedefleri, bölgesel kalkınma eşitsizliklerini (ekonomik eşitsizliği) ortadan kaldırmak için insanların yaşam standartlarının ve gelir düzeylerinin iyileştirilmesi, sosyal istikrar ve ekonomik büyüme gibi ulusal hedeflere katkıda bulunmaktı. kırsal sektörde üretkenliği ve istihdam fırsatlarını artırarak.^[2]

Türkiye, Suriye ve Irak arasında zaman zaman GAP nedeniyle gerginlik arttı. Suriye ve Irak daha fazla suyun serbest bırakılmasını talep ederken, Türkiye baraj rezervuarlarını oluşturabilmek için bu talepleri reddetti. Bu nedenle GAP, olası Suriye - Irak - Türkiye çatışması riskinden dolayı özellikle uçaklara karşı dünyanın en iyi korunan baraj projelerinden biridir. GAP, bölgedeki yüksek düzeydeki PKK terör faaliyetleri nedeniyle 1990'ların başında neredeyse tamamen durma noktasına geldi. PKK, fonlar terörle mücadele çabalarını desteklemek için yönlendirildiği için yalnızca bir dizi fon kesintisinden değil, aynı zamanda çok sayıda baraj ve kanala zarar vermek ve barajlarda çalışan mühendisleri öldürmekle suçlanıyor. GAP'deki gecikmelerde bir dizi ekonomik kriz de çok önemli bir rol oynadı.

İkinci Körfez Savaşı'ndan sonra kaldırılan Irak'a yönelik BM ambargosu, kalkınma çabalarını ve bölgenin doğal ekonomik ortağı olan Ortadoğu ülkeleriyle ticaretini olumsuz etkiledi. Ayrıca, kamu finansmanındaki dengesizlikler projenin finansman ihtiyacını geciktirmiştir. Son olarak, "Sosyal etki" bölümünde açıklandığı gibi, çeşitli tarihi yerlerin ve yerel konutların su baskını üzerine bir dizi adli sorunun açıklığa kavuşturulması gerekiyordu.

Projenin önemi

Projenin merkezinde Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santrali.

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), "Yukarı Mezopotamya" olarak bilinen ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin, sosyal ve ekonomik kalkınmasını amaçlayan insan odaklı bir bölgesel kalkınma projesidir. Türkiye'yi bölgesel kalkınma konusunda dünyaya örnek konuma getiren GAP; Fırat ve Dicle nehirleri üzerinde yapımı süren baraj ve hidroelektrik santralleri ile sulama tesislerinin yanı sıra kentsel ve kırsal altyapı, tarım, ulaştırma, sanayi, eğitim, sağlık, konut, turizm ve diğer sektörlerdeki yatırımları da kapsayan entegre ve sürdürülebilir bir kalkınma yaklaşımı içinde devam ettirilmektedir. Bunun yanında bölgenin proje tanıtımı açısından önemli faktörlerden biri de Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu tarafından 1989'de kurulan Türkiye'nin ilk proje televizyon kanalı TRT GAP'ın açılmasıdır. 1989'dan 2015'e kadar hem projenin tanıtımının vizyonerliğini üstlenmiş hem kültürel ve sanatsal hem de tarım programlarını yayınlamıştır. 2015'in Şubat ayında yayın hayatına son vermiştir.

Teknik detayları

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, büyük bir tarım potansiyeline sahiptir. Bölgenin geniş toprakları, makineli tarıma elverişlidir. Ancak tarımda karşılaşılan en önemli sorun, su yetersizliğidir. GAP projesi sayesinde sulanabilen arazi alanı oldukça artmıştır. Böylece tarımsal ürün artmış, bazı alanlarda yılda birden fazla ürün alınabilmektedir. GAP, Türkiye ekonomisinin kalkınması için büyük önem taşımaktadır. Proje, 25 büyük sulama projesini kapsayan ve 1,8 milyon hektar tarım alanının sulamasını gerçekleştirmekte olan dev bir projedir. Türkiye'de sulanabilir potansiyele sahip olan alanların 8,5 milyon hektar civarında olduğu düşünülürse bu projenin büyüklüğü daha iyi anlaşılır. Projenin toplam tutarı 32 milyar Amerikan dolarıdır. Proje büyük ölçüde tamamlanmış olsa da hâlâ tam olarak tamamlanmamıştır. bazı baraj, altyapı, yol ve köprü inşaatları devam etmektedir.

50 Yılda 50 Eser

İnşaat Mühendisleri Odası odanın kuruluşundan itibaren 50 yıl içerisinde ülkede gerçekleştirilmiş 50 büyük inşaat projesini bir juri tarafından saptayarak bu projeleri 50 Yılda 50 Eser adı altında ilan etmiştir. Liste bölgesel kalkınma, binalar, ulaşım, hidroloji ve endüstri alt başlıklarını taşımaktadır. Bu proje de o liste içerisinde yer almaktadır.

Kaynakça

^ https://www.emo.org.tr/ekler/d73f5b6b5d8b428_ek.pdf?tipi=3&turu=X&sube=#:~:text=Toplam%20maliyeti%2C%2032.000.000.000%20%24,d%C3%BCnyan%C4%B1n%20ise%208.%20b%C3%BCy%C3%BCk%20projesidir.
^ "Southeastern Anatolia Project Regional Development Administration". web.archive.org. 22 Nisan 2008. 22 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.

Dış bağlantılar

Güneydoğu Anadolu Projesi resmî internet sitesi 1 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] ttps://www.emo.org.tr/ekler/d73f5b6b5d8b428_ek.pdf?tipi=3&turu=X&sube=#:~:text=Toplam%20maliyeti%2C%2032.000.000.000%20%24,d%C3%BCnyan%C4%B1n%20ise%208.%20b%C3%BCy%C3%BCk%20projesidir.

[2] "Southeastern Anatolia Project Regional Development Administration". web.archive.org. 22 Nisan 2008. 22 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.

[1]

[2]