Ferzende
Hasenanlı Ferzende Bey[2] veya Ferzende Beg[3] (Kürtçe: Ferzende Begê Hesenî[4],1881; Hınıs - 1939; Kasr-ı Kaçar Hapishanesi, Tahran, İran), Hasenanlı aşiretine mensup olan Kürt asıllı isyancı ve siyasetçi.
| Ferzende Bey | |
|---|---|
| Lakabı | Siware Eznavir |
| Doğum | 1881 Hınıs, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1939 Tahran, Pehlevî İranı |
| Defin yeri | Behişt-i Zehra |
| Bağlılığı | Osmanlı: 1910-1919 Türkiye: 1919- 3-4 Eylül 1924 Ağrı Cumhuriyeti: Ekim 1927-Eylül 1930 |
| Çatışma/savaşları | I. Dünya Savaşı Türk Kurtuluş Savaşı Şeyh Sait İsyanı Ağrı İsyanları |
| Ailesi | |
| Eşi | Besra Hanım |
Hayatı
değiştirŞeyh Said İsyanı
değiştirFerzende Asîye ve Süleymanê Ahmed'in oğlu olarak dünyaya geldi. Şeyh Said İsyanı'na katılıp Malazgirt bölgesinde savaştı. İsyanın başarısızlığından sonra 150 adamı ile birlikte İran'a sığındı. İran hükûmeti silahsızlaştırılmasını istedi. Fakat Ferzende bunu reddedince iki taraf arasında çatışma patlak verdi. Bu çatışmada Hasenanlı Halit'in oğullarından Şemseddin, Ferzende'nin babası Süleymanê Ahmed, Kolağası Kerem Bey ve Abdülbaki gibi savaşçılar öldürüldüler. Ferzende de bu çatışmada yaralandı.[5] Hayatta kalanlar ise Simko'ın yanına sığındılar.
Ağrı ayaklanmaları
değiştir1927 yılında Türkiye'ye geri dönüp Ağrı ayaklanmalarına katıldı. Hemen hemen bütün muharebelere ve sabotaj eylemlerine katıldı. 1930 yılında Kürtlerin Taşburun saldırısı esnasında yaralandı ve isyanın bastırılmasından sonra sınırı geçerek İran'a sığınmak zorunda kaldı.
Maku ayaklanması
değiştir1931 yılında Maku civarında Fars (İran) Ordusu ile Kürtler arasında şiddetli çatışma yaşandığında[6] Albay Muhammed Ali Han'un komutasındaki 2 nci Azerbaycan Tuğayı bununla uğraştı ve takviye kuvveti olarak Tabriz ve Erdebil'den Albay Kalb Ali Han'ın komutasındaki birlikleri gönderildi.[7] 25 Temmuz tarihinde, Çaldıran'ın Siyahçeşme civarında yaşanan çatışmada, Albay Kalb Ali Han öldürüldü ve Kürtler de başta İbrahim Heski ve onun kardeşleri olmak üzere üç ya da dört önderini kaybetti.[8] Ferzende de bu çatışmada yaralandı ve Fars (İran) güvenlik kuvvetleri tarafından yakalandı.
Ölümü
değiştirBir yandan, 1941 yılında Osman Sabri iki yıl önce Ferzende'nin Hoy'daki hapishanede öldürülmüş olduğunu yazar.[9] Öte yandan, Kör Hüseyin Paşa'nın oğlu Nadir Süphandağ'ın ikinci eşi olup Tehran'da dört yıl Ferzende'nin eşi Besra Hanım ile birlikte yaşamış olan Zarife Hanım'a göre ise, kendisinin 1939 yılında Türkiye'ye geri dönmesinden dört yıl önce Ferzende Kasr-ı Kaçar Hapishanesinde ölmüştür.[10]
Kaynakça
değiştir- ^ Rohat Alakom, Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması, Avesta, 1998, ISBN 975-7112-45-3, p. 180.
- ^ Uğur Mumcu, Kürt Dosyası, Tekin Yayınevi, 1993, p. 140. 2 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Susan Meiselas, Martin van Bruinessen, Kurdistan: in the shadow of history, Random House, 1997, p. 142. 2 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Celal Sayan, La construction de l'état national turc et le mouvement national kurde, 1918-1938, Presses universitaires du septentrion, 2002, p. 595. 2 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)
- ^ Mehmet Şerif Fırat, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1983, p. 183.
- ^ Great Britain Foreign Office, British documents on foreign affairs: reports and papers from the foreign office confidential print. From the first to the second world war. Turkey, Iran, and the Middle-East, 1918-1939. The Allies take control, 1920-1921, University Publications of America, 1985, ISBN 978-0-89093-603-0, p. 180. 17 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Robert Michael Burrell, Iran: political diaries, 1881-1965. 1931-1934, Archive Editions, 1997, ISBN 978-1-85207-710-5, p. 186. 17 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Great Britain Foreign Office, ibid, p. 252. 17 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Osman Sebri, "Agirî", Hawar, No. 36, 1941. (Kürtçe)
- ^ Kemal Süphandağ, Ağrı direnişi ve Haydaranlılar, Fırat Yayınları, 2001, p. 320.