Ernst Jaeckh
Ernst Jaeckh (22 Şubat 1875, Urach, Almanya - 17 Ağustos 1959, New York, ABD), Alman yazar ve akademisyen. Almanya için I. Dünya Savaşı öncesi Türk dostluğunu, sonrasında ise liberal-demokratik bir siyasi sistemi savunmasıyla tanınmıştır. Nazi karşıtı görüşleri nedeniyle Almanya'yı terk etmek zorunda kalarak hayatını ABD'de devam ettirmiştir.
Ernst Jaeckh | |
|---|---|
.jpg) Ernst Jaeckh (sağda), 14 Mart 1909 | |
| Doğum | Urach, Almanya |
| Ölüm | New York City, ABD |
| Diğer ad(lar)ı | Ernst Jäckh, Ernst Jack, Ernst Jackh |
| Vatandaşlık | Almanya, Birleşik Krallık, ABD |
| Eğitim | Filoloji Doktoru (1902), Türk Tarihi Profesörü (1914) |
| Meslek | Gazeteci, yazar, Oryantalist, siyaset bilimci, akademisyen |
| İşveren | Neckar-Zeitung (Heilbronn), Deutscher Werkbund, Nachrichtenstelle für den Orient, Deutsche Hochschule für Politik, New Commonwealth Institute, Columbia University |
| Tanınma nedeni | Birinci Dünya Savaşında Alman-Türk ittifakının savunucusu, savaş sonrası liberal düşünce taraftarı ve Nazi karşıtı |
Hayatı değiştir
Akademik kariyeri değiştir
22 Şubat 1875'te Almanya'nın Urach şehrinde doğdu. İlk ve orta eğitimini Blaubeuren, Kieselbronn ve Stuttgart'ta tamamladıktan sonra Stuttgart, Breslau, Cenevre, Münih, Heidelberg üniversitelerinde filoloji eğitimi aldı. İlk kitabı Friedrich Nietzsche und David Friedrich Strauss 1908'de yayınlandı.[1]
1914'te Berlin Üniversitesi Türk Tarihi Kürsüsü'nde profesörlüğe getirildi. 1920'de Sosyal Bilgiler Yüksek Okulu'nun (Deutsche Hochschule für Politik) kuruluşunda görev aldı.
Nazilerin iktidara gelmesinin ardından Almanya'dan ayrılarak akademik yaşamına tarih profesörü olarak önce İngiltere, ardından ABD'de devam etti. Son olarak Columbia Üniversitesi'nde görev yaptı.
Birinci Dünya Savaşı öncesi Türk-Alman İttifakı yanlısı değiştir
1908 Jön Türk Devrimi ile çok yakından ilgilendi ve bu gelişmeyi Almanya açısından olumlu ve iki devlet arasında bir yakınlaşma nedeni olarak gördü. Ortadoğu ve Osmanlı İmparatorluğu sorunları üzerine uzmanlaştı ve Türk-Alman ittifakının kurulmasının önde gelen savunucularından biri oldu.[2] Özellikle 1909'da ilk baskısı yapılan ve 1911'de Berlin'de tekrar yayınlanan Der aufsteigende Halbmond: Beitraege zur Türkischen Renaissance adlı eseri büyük ilgi görmüştür.
Enver Bey'in (o dönem henüz Paşa olmamıştı) yakın dostuydu. Enver Bey ile mektuplaşmalarından edindiği bilgilerden de yararlandığı Arnavutluk isyanıyla ilgili Im Türkischen Hauptquartier durch Albanien (1911) ve Balkan Savaşlarıyla ilgili Deutschland im Orient nach dem Balkankrieg (1913) kitapları dönemin Almanya yönetiminin olası bir Türk-Alman İttifakı'na olumlu bakmasını sağlamış önemli çalışmalardır.
Ernst Jaeckh'e göre Türk-Alman İttifakı her iki devlet için de gerekliydi ve olumlu sonuçlar doğurabilecek potansiyeli barındırmaktaydı.
1912 yılında Türk-Alman Dostluk Derneği'nin kuruluşunda yer aldı. Türk-Alman İttifakı yanlısı diğer önemli akademisyenler Julius Hirsch ve Alfred Nossig ile birlikte çalışmalar gerçekleştirdi.
Türk-Alman İttifakı yanlısı görüşlerini derli toplu ele aldığı en önemli eseri 1915 tarihli Deutscland und die Türkei isimli kitabıdır.
Birinci Dünya Savaşı sonrası Barış yanlısı değiştir
Birinci Dünya Savaşı sırasında Alman Dışişleri Bakanlığı'nda çalışan Ernst Jaeckh, savaş sona erince Versailles, Cenova, Locarno ve Cenevre'deki Alman delegasyonlarında görev aldı. Birinci Dünya Savaşı'nın galipleriyle dostluk kurulması ve sağlanan barış ortamının korunmasını savunan görüşleri nedeniyle Nazilerin büyük eleştirilerine maruz kaldı. Bu dönemdeki çalışmalarıyla Nazi öncesi Almanya'nın önde gelen fikir adamları arasında yer aldı. Özellikle şu üç kitabı büyük ilgi gördü:
- Deutsche Völkerbundspolitik (1919)
- Der Völkerbundgedanke in Deutschland Waehrend des Weltkriegs (1929)
- Deutschland im Völkerbund (1932)
Friedrich Naumann ile birlikte Alman liberalizminin kurucuları arasında sayılır.[3]
İkinci Dünya Savaşı öncesi Nazi karşıtı ve Alman-İngiliz dostluğu yanlısı değiştir
1932 yılında Nazilerin iktidara gelmesinin ardından Almanya'yı terk etmek zorunda kaldı ve İngiltere'ye iltica etti.
Churchill gibi isimlerin Avrupa barışını korumak amacıyla kurduğu New Commonwealth Institute (Yeni Milletler Topluluğu Enstitüsü) isimli yarı-akademik araştırma merkezinin yönetiminde yer aldı. Buradaki çalışmalarında Sovyet tehlikesine karşı İngiliz-Alman ittifakı kurulması için propaganda yürüttü. Enstitü'nün 4 ayda bir çıkan dergisi The New Commonwealth Quarterly'de 1933-1938 yılları arasında yazıları yayınlandı.
İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD'ye göç değiştir
İkinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesinin ardından 1940 yılında ABD'ye iltica etti ve New York Columbia Üniversitesi'nde profesör oldu. Bu üniversitede Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü'nün kuruluş çalışmalarına katıldı.
1944 yılında The Rising Crescent: Turkey Yesterday, Today and Tomorrow isimli kitabını yayınladı. Bu kitap, İkinci Dünya Savaşı sonrası Türk-Amerikan ilişkilerinin gelişmesine büyük katkıda bulunmuştur.
17 Ağustos 1959'da New York'ta hayatını yitirdi.
Önde gelen Türklerle kişisel dostlukları değiştir
Enver Paşa'yla mektuplaşmaları değiştir
Ernst Jaeckh'e ait evrak uzun süre öğretim üyesi olarak çalıştığı Columbia ve Yale Üniversiteleri tarafından iki bölüm halinde paylaşılmış ve arşivlerine yerleştirilmiştir.[4] Bu arşivde yer alan kimi mektuplar Enver Bey tarafından Ernst Jaeckh'e ve ismi bilinmeyen bir Alman kadına yazılmıştır. Kendi Mektuplarında Enver Paşa ismiyle Türkçeye çevrilerek basılan bu mektuplar 9 Mart 1911-13 Eylül 1913 arası tarihlidir. Gerek Enver Paşa gerekse Enver Paşa'nın da önemli rol oynadığı Arnavut İsyanı (1911), Trablusgarp Savaşı (1911-1912), Bâb-ı Âli Baskını (1913) ve Balkan Savaşları (1912-1913) gibi olaylar için en önemli kaynaklardan biri olarak kabul edilmektedir.[1]
Ernst Jaeckh'in Birinci Dünya Savaşı sırasında Alman Genelkurmayı'na teslim ettiği bu mektuplar, Almanlar tarafından bir günlüğe dönüştürülmüş ve kimi bölümleri sansürlenerek 1918 yılında Um Tripolis adıyla basılmış ve Alman subaylarına propaganda amaçlı dağıtılmıştır. Türkçe baskısı 2015 yılında Enver Paşa'nın Trablusgarp Günlüğü adıyla Tarih&Kuram Yayınları tarafından yayınlanmıştır.[2]
Atatürk ve Ernst Jaeckh değiştir
Atatürk, Ernst Jaeckh hakkında şöyle demiştir:[5]
"Kaderin savurduğu her haşin darbeye bizimle beraber katlanmakla kalmayıp bundan doğan acıları da hafifletmek için de akla gelen hiçbir yardımı esirgemeyen sadık bir dost"
Ernst Jaeckh'in Çanakkale Cephesi'nde savaşan Osmanlı askerlerine destek için topladığı 1 milyon marklık yardıma teşekkür etmek için Mustafa Kemal'in gönderdiği 2 Eylül 1915 tarihli telgrafta şöyle denmektedir:
"Gelibolu Yarımadası'nda yaralanan ve sakatlanan Osmanlı askerleri için topladığınız ianeye benim ve Mareşal Von Sanders'in teşekkürlerini sunarız. Yolladığınız bir milyon Mark'a (Jack Fonu) ismini verdik."
Talat Paşa ve diğerleri değiştir
Ernst Jaeckh'in Enver Paşa dışında pek çok İttihatçıyla da şahsi dostluğu bulunmaktaydı. 1921'de Berlin'de öldürülen Talat Paşa'nın cenazesine Alman yetkililerin sahip çıkmamasını eleştirmiş, cenaze töreninin düzenlenmesine katkıda bulunmuş, hatta bir de konuşma yapmıştır.[6]
Osmanlı'nın Birinci Dünya Savaşı'na girmesi için verdiği cihad fetvasıyla ünlü Şeyhülislam Hayri Efendi Ernst Jaeckh'e hitaben bir mektubunda şöyle demiştir:
"1911'den itibaren sizi Sadrazamın temsilcisi sıfatıyla resmen ziyaretimden beri Türkiye uğrunda sarfettiğiniz gayretleri takip etmekteyiz. Anadolu'daki faaliyetiniz sırasında yakalandığınız sıtmadan Beyoğlu Hastanesi'nde yattığınızı hatırlarsınız. Birçok Türk devlet adamından daha fazla çalıştığınızı biliyoruz. 1908'den itibaren dünya millet borçları arasında (Yükselen Hilal)i keşfettiğiniz zaman başlayan samimi anlayışınız karşısında Türkler şükran duymaktadır."
Ölümünden bir sene önce, 1958 yılında, Türkiye'ye ilk gelişinin 50. yıldönümü sebebiyle Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi tarafından kendisine fahri doktora unvanı verilmiştir.
Ölümünün ardından Türkiye'nin ABD Büyükelçisi Suat Hayri Ürgüplü gönderdiği taziye telgrafında Ernst Jaeckh'ı "Türkiye'nin gerçek bir dostu" olarak tanımlamış, cenaze töreninde ise Türkiye'nin Birleşmiş Milletler Özel Temsilcisi Seyfullah Esin bir konuşma yapmıştır.[7]
Kitapları değiştir
- Friedrich Nietzsche und David Friedrich Strauss (1908)
- Der aufsteigende Halbmond: Beitraege zur Türkischen Renaissance (1909)
- Im Türkischen Kriegslager durch Albanien (1911)
- Deutschland im Orient nach dem Balkankrieg (1913. Türkçesi Balkan Harbinden Sonra Şarkda Almanya adıyla 1915'te İfham Kütüphanesi tarafından yayınlanmıştır)
- Der aufsteigende Halbmond, auf dem Weg zum Deutsch-Türkischen Bündnis (1916)
- Deutsche Völkerbundspolitik (1919)
- Kiderlen-Wächter, der Staatsmann und Mensch (2 cilt) (1925)
- Der Völkerbundgedanke in Deutschland Waehrend des Weltkriegs (1929)
- Politik als Wissenschaft (1930)
- Deutschland im Völkerbund (1932)
- The Rising Crescent: Turkey Yesterday, Today and Tomorrow (1944. Türkçesi Yükselen Hilal: Bir Milletin Yeniden Doğuşu - Türkiye'nin Dünü, Bugünü, Yarını ismiyle Temel Yayınları tarafından yayınlanmıştır.[8]
- Der goldene Pflug, Lebensernte eines Weltbürgers (1954)
Notlar değiştir
- ^ a b Hanioğlu, M. Şükrü, (Ed.) (1989). Kendi Mektuplarında Enver Paşa. İstanbul: Der Yayınları.
- ^ a b Enver Paşa'nın Trablusgarp Günlüğü. İstanbul: Tarih&Kuram Yayınları. 2015. ISBN 978-605-9833-07-3.
- ^ Gertz, Janet Elaine (1981). Ernst Jackh Papers. New Haven/Connecticut: Yale University Sterling Memorial Library.
- ^ "Ernst Jäckh Papers". 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2015.
- ^ Arık, Prof. Dr. Kemal Arık. "Dr. Ernest Jack' e Fahri Siyasal Bilgiler Doktoru Unvanı Verilmesi Münasebetiyle Fakülte Dekanı Prof. Dr. Kemal Fikret Arık' ın Yaptığı Konuşma" (pdf). 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Ağustos 2015.
- ^ Olson, Robert W. (1986). "The Remains of Talat: a Dialectic Between Republic and Empire". Die Welt des Islams. 26 (1). ss. 46-56.
- ^ Hanioğlu, M. Şükrü, (Ed.) (1989). Kendi Mektuplarında Enver Paşa. İstanbul: Der Yayınları. s. 27-28.
- ^ "İdefix kitap satış sitesinde 'Yükselen Hilal' kitap sayfası". 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2015.
Dış bağlantılar değiştir
- Columbia Üniversitesi Ernst Jaeckh Arşivi19 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.