Eleşkirt
Eleşkirt (Kürtçe: Zêtka, Ermenice: Ալաշկերտ, Azerice: Ələşgirt) Ağrı ilinin bir ilçesidir.
Eleşkirt | |
---|---|
Türkiye'de yeri | |
İlçe sınırları haritası | |
Ülke | Türkiye |
İl | Ağrı |
Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
İdare | |
• Kaymakam | Mustafa Duruk |
• Belediye başkanı | Ramazan Yakut (AK Parti)[1] |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 1.559 km² |
Rakım | 1840 m |
Nüfus (2018) | |
• Toplam | 34.180 |
• Kır | 22,347 |
• Şehir | 9.969 |
Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
Posta kodu | 04000 |
İl alan kodu | 0472 |
İl plaka kodu | 04 |
Köken bilimi
değiştirEleşkirt ismi eski Ermenice kaynaklarda Alaşkert (Ալաշկերտ) olarak geçer. Fakat Ermeni kaynakları bunu genellikle o dönemin ilçe merkezi olan Toprakkale köyü için kullanırlar. Çünkü tarihte Urartu kalesine sahip etrafı surlarla çevrili olan yerleşim yeri burasıdır. Osmanlıca kaynaklarda, örneğin Şemseddin Sami'nin Kamus-ül' Alam'ında ilçe merkezinden Aleşkerd (آلشكرد) olarak bahseder. Öte yandan bölgede yaşayan, Ahıska Türkleri, Azerbaycan Türkleri bulunmaktadır. Kürtler, ilçe merkezini Zêtka ovayı da içine alan ilçenin tümünü de Elajgir diye adlandırırlar.[2]
Tarihçe
değiştirİlçe bağlısı olarak merkez hariç olmak üzere ilçe merkezine bağlı; 3 belde, 61 köy ve 8 mahalleden oluşmaktadır. 1926 yılına kadar ilçe merkezinin şimdi köy statüsünde olan Toprakkale tarafında olduğu söylenmektedir.Avrupa E-yolu E80 yolu Eleşkirt'ten geçince ilçe merkezi buraya taşınmıştır.
Daha önce Eleşkirt ilçesine bağlı Amet, Keşiş, Soğan köyleri 1946 yılında, Dedemaksut, Güvendik, Kayabey köyleri 1985 yılında, Badıllı, Yorgunsöğüt, Çobanbeyi köyleri 1988 yılında, Çatalipaşa, Sarıca, Söğütlü köyleri 1989 yılında Ağrı Merkez ilçeye bağlanmıştır.[3]
Tahir, Yayladüzü, Yücekapı köyleri, 2000 yılı sonrası belde olmuştur. 2012 yılından sonra Aşağıcihanbey, Değirmengeçidi, Gökçayır bağımsız köyleri Yayladüzü beldesinin, Aydıntepe köyü Tahir beldesinin, Oklavalı Köyü, Yücekepı beldesinin birer mahallesi olmuştur.
Kültür
değiştirBugün Eleşkirt'te zengin kültürlerin bileşiminden meydana gelen yemek kültürü bir hayli zengindir. Mutfağın temel malzemeleri et, yöresel baharatlar (pung, cetûrî vs.), sakatat çeşitleri, tereyağı ve bulgurdur. Bir tür ayran çorbası olan gırar Eleşkirt'te farklı bir şekilde yapılır ve yerel baharatlarla zenginleştirilir. Eleşkirt mutfağı birçok yeşilliğin yapıldığı ve kurutulduğu bir yapıya sahip olduğu için yemekleri çok ağır sayılmaz. Eleşkirt ayrıca çiçal adı verilen örgü peyniriyle de meşhurdur. En ünlü yemekleri keşkek, gırar, cılbırdır.
El sanatları
değiştirMutfak
değiştirBölgede yaşayan Ahıska Türklerinin sütlü ekmeği, tutmaç çorbası, çinçar çorbası, sinor(siron), Ahıska mantısı, haça pur ekmeği, kikil, bişi, katmeri, hasuta tatlısı mevcuttur.
Ağız
değiştirGenelde Ağrı, özelde ise Eleşkirt ilçesinin ağzıyla ilgili istenilen düzeyde malzeme toplanamadığı gibi bilimsel çalışma da yapılamamıştır. Bu anlamda Eleşkirt'de yaşayan Ahıska Türklerinin (halk arasında muhacir olarak bilinirler) konuştukları dille ilgili doyurucu bilgiler mevcut değildir. Şimdiye kadar Eleşkirt Türkçesiyle ilgili yapılan çalışmalardan en çok göze çarpan, Ağrı İli Eleşkirt İlçesi Uzunyazı Köyü (Ahıska) Muhacirleri adlı Ömer SEVİNÇ (https://omersevınc.com) tarafından hazırlanmış olan yüksek lisans tezidir.[4]
Türkü ve halk oyunları
değiştirBölgede yöre insanının dert, acı, anı ve yaşanmışlıklarının ağıt olarak anlatıldığı, bölge insanının kültürünün öğrenilmesindeki en önemli kaynaklardan birisi Dengbeji olarak bilinen Kürtçe ağıtlardır. Dengbeji parçaları seslendiren kişilere dengbej denilmektedir. Eleşkirt'te birçok dengbej bulunmakta ve bu kültürü yaşatmaktadır. Ayrıca Eleşkirt adına yazılmış olan "Konma bülbül Konma" adlı türkü de meşhurdur.
Bölgenin halk oyunu halaydır. Halay dört adım atılarak ağır ağır oynanmaktadır. Bunun yanı sıra laçi denilen halay türü de düğünlerin vazgeçilmez oyunudur.
Tarihî yerler ve doğal güzellikler
değiştirToprakkale köyünde Abdülakif Oğlu Mirza Bey 1687 tarafından yapılmış olan cami hala ibadete açıktır.
Parklar ve bahçeler
değiştirNüfus
değiştir1920'lere kadar bölge halkının çoğunluğu Ermenilerden, geri kalanı ise diğer halklardan oluşmaktaydı.[5] Günümüzde Ermeni tehcirinden sonra halkın çoğunluğunu Kürtler oluşturmaktadır. Eleşkirt'te azınlık olarak yaşayan Türkler 93 harbi ve Dünya savaşı sonrasında bölgeye iskan ettirilmiştir. Ahıska Türkleri, Karapapaklar ve Azerilerdir.
Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
---|---|---|---|
1927[6] | 8.929 | 384 | 8.545 |
1935[7] | 17.362 | 1.504 | 15.858 |
1940[8] | 18.577 | 1.542 | 17.035 |
1945[9] | 22.335 | 1.865 | 20.470 |
1950[10] | 23.761 | 2.850 | 20.911 |
1955[11] | 26.925 | 3.499 | 23.426 |
1960[12] | 30.959 | 3.988 | 26.971 |
1965[13] | 35.168 | 6.019 | 29.149 |
1970[14] | 37.526 | 6.869 | 30.657 |
1975[15] | 40.141 | 8.202 | 31.939 |
1980[16] | 44.124 | 10.083 | 34.041 |
1985[17] | 47.277 | 11.561 | 35.716 |
1990[18] | 41.748 | 9.871 | 31.877 |
2000[19] | 48.892 | 15.339 | 33.553 |
2007[20] | 40.867 | 11.194 | 29.673 |
2008[21] | 39.532 | 9.881 | 29.651 |
2009[22] | 39.281 | 10.009 | 29.272 |
2010[23] | 39.409 | 10.422 | 28.987 |
2011[24] | 39.578 | 11.005 | 28.573 |
2012[25] | 39.040 | 11.247 | 27.793 |
2013[26] | 38.156 | 10.868 | 27.288 |
2014[27] | 37.744 | 10.304 | 27.440 |
2015[28] | 35.548 | 10.334 | 25.214 |
2016[28] | 35.098 | 10.161 | 24.937 |
2017[28] | 33.940 | 10.162 | 23.778 |
2018[28] | 34.180 | 10.537 | 23.643 |
2019[28] | 32.593 | 9.845 | 22.748 |
2020[28] | 32.316 | 9.969 | 22.347 |
Yönetim
değiştirBelediye başkanlığı
değiştirSeçildiği yıl | Belediye başkanları |
---|---|
2019 | Ramazan Yakut (SP) |
2014 | Sebahattin Sarı (AK Parti) |
2009 | Mehmet Nuri Çelik (AK Parti) |
2004 | Sait Yami (AK Parti) |
1999 | Sait Yami (FP) |
1994 | Mehmet Nuri Çelik (ANAP) |
1989 | Sebahattin Sarı (DYP) |
1984 | Sebahattin Sarı (MDP) |
1977 | Selahattin Sarayhanoğlu (CHP) |
1973 | Ali Aral (AP) |
1968 | Selahattin Sarayhanoğlu (CHP) |
1963 | Selahattin Sarayhanoğlu (CHP) |
1956 | Mehmet Dişçi |
1948 | Ahmet Tekin |
Kaynakça
değiştir- ^ "8 belediye başkanı AK Parti'ye geçti". Gazete Duvar. 13 Ağustos 2020. 18 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2020.
- ^ Delikaya, Ömer. "Nexşeya Zimanî ya Erdnîgarê û Nirxandineke Mîkrotoponomîk li ser Gundê Qopiza Jorîn", Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, Yıl:1, Cilt:1, Sayı:2, Kasım 2015, p.103 url= http://dergipark.ulakbim.gov.tr/buydd/article/view/5000185255/5000163229 29 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Köy İdari Bağlılığının Değiştirilmesi" (PDF). Resmî Gazete. 9 Nisan 1949. 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ SEVİŞ Ömer, Ağrı İli Eleşkirt İlçesi Uzunyazı Köyü (Ahıska) Muhacirleri Ağzı, Atatürk Üniversitesi Bitirme Tezi, Erzurum 1976.
- ^ Zatikyan, Hovhannes [Զատիկյան, Հովհաննես] Noravank, 2013, "Garin province in the second half of the nineteenth century" [ Կարինի նահանգը XIX դարի երկրորդ կեսին] pp. 391, 402 url = http://www.noravank.am/upload/pdf/KARINI_NAHANGY.pdf 29 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Eleşkirt Nüfusu - Ağrı". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Ağrı Eleşkirt Nüfusu". nufusune.com.
Dış bağlantılar
değiştir- YerelNET
- Eleşkirt 18 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kadastro durumu[ölü/kırık bağlantı]
- Türkiye İstatistik Kurumu 20 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.