David Hume
David Hume (/hjuːm/; doğum adı David Home; 7 Mayıs 1711 – 25 Ağustos 1776), deneycilik, felsefi şüphecilik ve metafiziksel natüralizm alanlarındaki son derece etkili sistemiyle tanınan İskoç filozof, tarihçi, ekonomist ve deneme yazarıydı.[1][2][3] İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme (1739–40) adlı eseriyle başlayarak Hume, insan doğasının psikolojik temellerini inceleyen doğalcı bir insan bilimi oluşturmaya çalıştı. John Locke'u izleyerek doğuştan gelen fikirlerin varlığını reddetti ve tüm insan bilgisinin yalnızca deneyimden kaynaklandığı sonucuna vardı. Bu yaklaşım, onu Francis Bacon, Thomas Hobbes, John Locke ve George Berkeley ile birlikte deneyci filozoflar arasında konumlandırır.[4][5][6]
| David Hume | |
|---|---|
 | |
| Doğumu | 7 Mayıs 1711 Edinburgh, İskoçya |
| Ölümü | 25 Ağustos 1776 (65 yaşında) Edinburgh, İskoçya |
| Çağı | 18. yüzyıl felsefesi |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Okulu | Doğalcılık, kuşkuculuk, deneycilik, İskoç Aydınlanması, Klasik liberalizm |
| İlgi alanları | Epistemoloji, metafizik, zihin felsefesi, etik, siyaset felsefesi, estetik, din felsefesi, klasik iktisat |
| Önemli fikirleri | Nedensellik problemi, bundle theory, indüksiyon, olan-olması gereken sorunu, yarar |
Etkilendikleri | |
Hume, tümevarımsal akıl yürütmenin ve nedensellik inancının rasyonel olarak temellendirilemeyeceğini savundu; onlara yalnızca alışkanlık ve zihinsel süreçlerin yol açtığını öne sürdü. Bir olayın başka bir olaya neden olduğunu aslında hiçbir zaman algılamayız, yalnızca olayların "sürekli ardışıklığını" (constant conjunction) deneyimleriz. Bu tümevarım problemi, geçmiş deneyimlerden nedensel çıkarımlar yapabilmek için geleceğin geçmişe benzeyeceği varsayımını önkabul etmeyi gerektirir; ancak bu metafizik önkabulün kendisi önceki deneyimlere dayandırılamaz.[7]
Felsefi rasyonalistlere karşı çıkan Hume, insan davranışını yönetenin akıl değil tutkular olduğunu savunmuş ve meşhur ifadesiyle "Akıl, tutkuların kölesidir ve öyle de olmalıdır" demiştir.[4][8] Aynı zamanda bir duygucu (sentimentalist) olan Hume, ahlakın soyut ilkelerden değil duygu veya hislerden türediğini savundu. Ahlaki olgulara doğalcı açıklamalar getirme konusunda erken bir bağlılık gösterdi ve Avrupa felsefesi tarihçileri tarafından, bir olgu ifadesinin tek başına ne yapılması gerektiğine dair normatif bir sonuca asla ulaştıramayacağı fikrini (olan-olması gereken sorunu) ilk kez net bir şekilde ortaya koyan kişi olarak kabul edilir.
Hume, insanların "ben" kavramına dair gerçek bir anlayışa sahip olduğunu reddederek yalnızca bir duyumlar demeti deneyimlediğimizi ve benliğin, fikirlerin çağrışımıyla birbirine bağlanan bu algılar demetinden ibaret olduğunu öne sürdü. Bağdaşırcı nitelikteki özgür irade teorisinde, nedensel belirlenimciliği insan özgürlüğüyle tamamen bağdaşır görür.[9] Onun din felsefesi, özellikle mucizeleri reddetmesi ve Tanrı'nın varlığına yönelik tasarım kanıtını eleştirmesi, dönemi için oldukça tartışmalıydı. Hume, faydacılık, mantıksal pozitivizm, bilim felsefesi, erken analitik felsefe, bilişsel bilim, teoloji gibi alanları ve pek çok düşünürü etkileyen bir miras bıraktı. Immanuel Kant, Hume'u kendisini "dogmatik uykusundan" uyandıran ilham kaynağı olarak gösterdi.
İnsan zihninde olup bitenleri Newton'un deneysel yöntemini uygulayarak, yeni bir insan bilimi kurmayı ve geliştirmeyi öneren Hume, tüm iyi niyetine ve yüksek amaçlarına rağmen, İngiliz empirizminin temel tezlerini koruduğu için son çözümlemede kuşkuculuğa düşmekten kurtulamamıştır. Bizim yalnızca, kendi zihnimizde doğrudan ve aracısız olarak tecrübe ettiğimiz ideleri, duyum ve izlenimleri bilebileceğimizi, bilgide kendi zihnimizin ötesine geçemediğimizi ve bundan dolayı herhangi bir şeyin insan zihninden bağımsız olarak var olduğunu söyleyemeyeceğimizi belirten Hume, insan zihnini bilgi bakımından analiz ettiği zaman, insan zihninin tüm içeriklerinin bize duyular ve deney tarafından sağlanan malzemeye indirgenebileceğini görmüştür, bu malzeme ise algılardan başka hiçbir şey değildir.
Gilles Deleuze'e göre, "Hume için söz konusu olan zihin psikolojisini, zihnin duygulanımlarının psikolojisiyle ikame etmektir. Zihin psikolojisi imkânsız, kurulamaz olandır, çünkü nesnesinde ne gerekli istikrarı ne de gerekli evrenselliği bulabilir; insanın gerçek bilimini yalnızca bir duygulanımlar psikolojisi kurabilir."
Başlıca eserleri
değiştir- A Treatise of Human Nature (1739-1740, İnsanın Doğası Üzerine Bir İnceleme)
- Essays Moral, Political and Literary (1742, Ahlak, Siyaset, Yazın Denemeleri)
- An Enquiry Concerning Human Understanding (1751, İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma, çev. Oruç Aruoba, Hacettepe Üniversitesi Yayınları)
- Political Discourses (1752, Siyasal Söylevler)
- History of England (1754-1762, İngiltere Tarihi)
Ölümünden sonra çıkan eserleri
değiştir- Dinin Doğal Tarihi (Natural History of Religion)
- Tabiî Din Üzerine Diyaloglar (Dialogues on Natural Religion) (Bu iki kitabı beraber olarak çevrilmiştir: DİN ÜSTÜNE Çev. Mete Tunçay, İmge Yayınları)
- İntihar ve Ruhun Ölümsüzlüğü Üstüne Deneme (On Suicide and On The Immortality of The Soul).
Hume üzerine yazılan kitaplar
değiştir- Gilles Deleuze, Empirisme et subjectivité, PUF, 1953 (Türkçesi: Ampirizm ve Öznellik, Ece Erbay (çev.), Norgunk Yayıncılık, İstanbul, 2008).
- Hume, Prof. Dr. Örsan K. Öymen, Say Yayınları, İstanbul, 2010.
Kaynakça
değiştir- ^ "David Hume (Stanford Encyclopedia of Philosophy)". 3 Mayıs 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2021.
- ^ "David Hume: Moral Philosophy | Internet Encyclopedia of Philosophy" (İngilizce). 11 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2021.
- ^ "David Hume | Biography, Philosophy, Empiricism, Skepticism, & Works". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 21 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2021.
- ^ a b Atherton 1999, s. ?.
- ^ Cranston, Maurice ve Thomas Edmund Jessop. 2020 [1999]. "David Hume 21 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.." Encyclopædia Britannica. 18 Mayıs 2020'de alındı.
- ^ Harris, M. H. 1966. "David Hume". Library Quarterly 36 (Nisan): 88–98.
- ^ Berlin, Isaiah (2013). The Roots of Romanticism (2. bas.). Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0691156200. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2025.
- ^ Hume 1739, s. 415.
- ^ "Hume on Free Will". stanford.edu. Metaphysics Research Lab, Stanford University. 2016. 21 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2025.
- ^ Hıristiyanlık Tarihi. Colşn Brown. Yeni Yaşam Yayınları. 1977. ss. 492-93 ISBN 975-8318-86-1.