Crannog

Crannog (İrlandaca:crannóg, İskoçça (Kelt):crannag), Cilalı Taş Devrinde İrlanda ve İskoçya'da görülen insan yapısı adalardır. Kısmen karaya bağlı veya tamamen bağımsız olacak şekilde göl, ırmak veya haliçlerde yapılmış örnekleri bulunur. Crannoglar ahşaptan veya tamamen taştan da imal edilmiştir. Günümüze kadar gelen örnekleri genellikle 10 ila 30 metre çapında dairesel şekillidir. Üzerinden hayvancılık yapılamayacak kadar küçük bir alana sahip olduğu için yoğunlukla tarım yapılmıştır.

Etimoloji

İrlandaca crannóg kelimesi eski İrlandacadaki crannóc kelimesinden gelir. Kökeni crann (ağaç) kelimesinden gelen bu söz ahşap yapı veya gemi anlamına gelmekteydi. Kelimenin modern olarak ortaya çıkması 12. yüzyılda olur. Kelimenin ilk olarak adayı mı yoksa adanın üzerindeki yapıyı mı tanımladığı bilinmemektedir. Crannog'un değişik anlamları arasında tahta parçası, karga yuvası, kürsü, arabacı koltuğu veya sandık, kutu sayılabilir. Günümüzdeki İngilizcedeki anlamı ise eski çağlarda İrlanda ve İskoçya'da kullanılmış olan insan yapısı küçük adaya karşılık gelir.^[1]

Yaygın olduğu bölgeler

Crannoglar İrlanda'da 1200, İskoçya'da da 347 adet bulunmaktadır. Bazı örneklerde tamamen su altında kalmış cranngolar da keşfedildiğinden dolayı sualtı araştırmaları devam etmektedir. İrlanda'daki en yoğun crannog varlığı Midlands bölgesindeki Drumlin Belt bölgesindedir. İskoçya'da ise Argyll, Dumfries ve Galloway bölgelerinde yoğun olarak görülür.

Türleri ve tanımlama sorunu

Crannoglar kuruluş malzemesi, şekli ve yapılma amacına göre çok farklı türde olabilmektedir. İskoçya'daki Milton Gölünde II. Dünya Savaşının ardından C.M.Piggott tarafından yapılan kazılarda önemli bulgulara ulaşılmıştır. Buna göre crannog, çevresi ağaç kazıklarla belirlenmiş, karayla bağlantı yolu olan ve ortasında tipik bir Demir Çağı olan evden oluşur. Ev olarak bir adanın tercih edilmesi günümüzde garip gelse de 19. yüzyıla kadar İrlanda ve İskoçya'da temel ulaşımın deniz ve nehir yollarıyla sağlandığı düşünülürse durum anlaşılacaktır. AYrıca savunma amacıyla zor ulaşım tercih edilebilmektedir.

Crannogların tanımlanmasında sadece ahşap kullanımında ısrarcı olunursa kapsam dışında kalacak çok büyük yerleşimler vardır. İskoçya'nın Atlantik Okyanusu kıyılarında sıklıkla görülen taştan cranngolar da bu kapsamdadır. Crannog kazılarının çoğunluğu 19 ve 20. yüzyılda görece düşük standartlarda yapılmış, kurutulan göllerdeki bu tür yapılar görmezden gelinmiş, buluntuların kayıt altına alınmasında sorunlar yaşanmıştır. Crannogların farklı dönemlerde yeniden kullanılması yerel kültürde unutulmamasına yol açmış ve günümüzdeki kültürde önemli bir yer işgal eder konumda kalmıştır. Crannoglar farklı dönemlerde farklı amaçlarla kullanılmıştır. Eski çağlarda buralarda evler bulunurken, Orta Çağ'da varlıklı üst sınıfların sığınağı görevini görmüştür.^[2]

Tarihçe

Tamamen insan eliyle yapılmış olan en eski crannog İskoçya'nın Kuzey Uist bölgesindeki Olabhat Gölündeki Eilean Domhnuill'dir. Yapılan radyokarbon testlerinde yapım yılı olarak MÖ 3650 - 2500 aralığı belirlenmiştir. Tunç Çağı öncesinde crannogların İrlanda'daki varlığı belirsizdir. MÖ 4500 döneminde göl kenarında yerleşimler olduğu bilinse de bunlar özellikle inşa edilmiş adalar değildir. Crannog yapımının zirveye çıktığı dönem MÖ 800 - MS 200 dönemidir. Tahkimat amacıyla yoğunlukla kurulan crannoglar hem ev hem de sığınak olarak kullanılagelmiştir. Toplumdan dışlanmış kişiler veya inzivaya çekilmiş olan din adamları tarafından da tercih edilmiştir.

İnşa süreci

Crannogların inşa süreçleri dönemlerine göre oldukça farklı olabilmektedir. Öncelikle uçları sivriltilmiş kütüklerle çevresi çevrilen yapının duvarları kille kapatılırdı. Kalaslar birbirlerine geçecek şekilde geçirilince ortaya çıkan yapının içi kaya, taş, toprak vb eldeki malzemeyle doldurulurdu. Crannog üzerine birden fazla yapının kurulduğu da görülmüştür. Bazı crannoglarda karayla bağlantıyı sağlayan yol suyun az altında olacak şekilde inşa edilmiştir.

Günümüzdeki yeniden inşa edilen örnekler

İrlanda'daki Craggaunowen ve İskoçya'daki Perthshire Tay Gölündeki crannogların bazıları yeniden imal edilmiştir. Çeşitli turistik faaliyetlere ev sahipliği yapan crannoglarda eski çağlara ait üretim şekilleri ve gündelik yaşama dair canlandırmalar ve festivaller yapılmaktadır.^[3]

Galeri

Feuchie Gölündeki crannog
Ard Gölündeki crannog
Kinord Gölündeki crannog

Kaynakça

^ Merriam Webster sözlüğünde ilgili madde 19 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 17 Nisan 2013 tarihinde erişilmiştir
^ 17. yüzyıla kadar güçlerini sürdürmüş olan İskoç yönetici klanlarından O'Boylan ve McMahon'lar buna örnektir
^ İlgili sayfa 12 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 17 Nisan 2013 tarihinde erişilmiştir

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Crannog ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

[1] Merriam Webster sözlüğünde ilgili madde 19 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 17 Nisan 2013 tarihinde erişilmiştir

[2] 17. yüzyıla kadar güçlerini sürdürmüş olan İskoç yönetici klanlarından O'Boylan ve McMahon'lar buna örnektir

[3] İlgili sayfa 12 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 17 Nisan 2013 tarihinde erişilmiştir

[1]

[2]

[3]