Kavgacı siyam balığı
Kavgacı siyam balığı (Betta splendens) Betta cinsine ait bir balık türü. Yaygın olarak akvaryumlarda yetiştirilir. İki erkek aynı akvaryumda tutulursa ölümüne kavga ederler, adının kökeni de buna dayanır. Halk ağzında kısaca Beta olarak da anılır.
| Kavgacı siyam balığı | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| Betta splendens Regan, 1910 | |||||||||||||||||
Betta splendens hakkında değiştir
Anayurdu Tayland olan bu küçük balık en eski akvaryum balıklarından biridir. Bundan 600 yıl evvel Sukothai hanedanı zamanında betta yetiştirildiğini bilmekteyiz. Bu balığın evcilleştirenler pirinç tarımı yapan çiftçilerdi. Bölge korumacı ve kavgacı özelliklerini fark eden köylüler ilk başta bu niteliklerinden dolayı betaları dövüştürmek için yetiştirdiler. Ve bu gelenek yüzyıllardan beri devam ediyor. Betalar kendi türlerine ve özellikle de hemcinslerine karşı aşırı saldırgan balıklardır. İki erkek bata bir araya konulduğunda birinin ölümüyle sonuçlanacak kadar ciddi çatışmalar yaşanabilir. Dişilerde durum farklıdır. Her ne kadar kendi aralarında baskınlık belirlemek için gövde gösterileri yapsalar da, genellikle dişilerde kavgalar çok şiddetli olmaz.
Kavgacı siyam balığının doğal yaşam alanı sığ ve durgun sulardır. Az oksijenli sularda yaşama becerisine sahip olmasını sağlayan solungaçlarına bağlı olarak gelişen labirent organıdır. Bu organ sayesinde su dışından aldığı havayı solungaçlarında kullanabilen beta ufak su birikintilerinde bile uzun zaman hayatta kalabilmektedir. Ancak bu durum daha sonraları çarpıtılarak betalar doğal olarak küçük kapları sever doğada da mikro gölcüklerde yaşarlar gibi bir anlayış geliştirilmiştir. Yanlış bir düşüncedir. Her ne kadar alan tutan bölge belirleyen, çok gezmeyen yüzeye yakın yaşamayı tercih eden balıklar olsalar da betalar da tüm diğer balıklar gibi kendine ait yeterince alan olmasını isteyen balıklardır.
Etçil beslenirler. Doğal yaşam alanlarında en çok sivrisinek larvası, bunun yanında kurtçuk ve su piresi gibi canlılar tüketerek yaşamlarını sürdürürler. Yosun ve yenilebilen diğer su bitkileri ilgilerini çekmez. Ayrıca çekilmiş, ufalanmış et ile de beslenirler.
Tarihçe değiştir
Bizim bugün bildiğimiz yabani form dışındaki renkli betaların ilk kez üretilmesi ise Siyam Kralının yakın bir arkadaşı olan Dr Theodore Cantor, 1840 yılında üretmek amacıyla kraldan bir çift betta almasıyla olur. Doktor bu çifti üretti üzerinde çeşitli araştırmalar yaptı ve bu balığa ‘Makropodus Pugnax’ (Cennet balığı familyasından bir ad) vererek balık üzerine bir makale yayımladı. Makalenin yayımlanmasından kısa bir zaman sonra doktor Cantor betanın başlıbaşına bir tür olduğunu keşfetti ve bu balığa şu anda bildiğimiz Betta splendens adı verilmiştir.
Üretilen betaların kimileri 1896'da daha sonra bir kez de 1910 yılında Almanya'ya gönderildi. Daha sonra buradan Frank Locke adında bir kişi Amerika'nın Kaliforniya eyaletindeki San Fransisco şehrine bu balıklarda ithal yolu ile getirdi. Aldığı bu balıklardan bir tanesinin renklerinde bir olağandışılık fark eden Locke yeni bir tür keşfetmiş olduğunu sandı ve bu balığa "betta cambodia" dedi. Aslında onun elinde üreme yoluyla doğal nitelikleri gelişen ve değişen ilk betalardan bir tanesi vardı.
O zamandan beri yetiştiricilerin yaptığı çalışmalar bugün bildiğimiz tüm o renk ve kuyruk varyetelerinin ortaya çıkmasını sağladı. Betta üretme bugün de birçok kişi için bir tutku aynı zamanda da kazançlı bir iştir ve onların birçoğu küçük bir akvaryumda bir ya da iki betta ile bu işe başladılar.[1]
Evcil Bettalar değiştir
Betta balığının yaşam süresi 2-3 yıl nadiren 4-5 yıldır. 6 aydan itibaren yetişkin olurlar. Erişkin bettaların boyu 5–6 cm civarındadır. Dev betta denilen ve 12 cm boya ulaşabilen bettalar da vardır.
Erkekler birbirlerine karşı aşırı saldırgandır. Erişkin erkek bettalar bir araya koyulurlarsa birbirlerine ölümcül şekilde zarar verirler. Dişi bettalar bir arada bakılabilir. Dişiler arasında da ufak sürtüşmeler olsa da ciddi yaralanmalar yaşanmaz. Erkek ve dişiler yeterli büyüklükte, saklanacak alanların olduğu bir akvaryumda bir arada bakılabilir.[2]
Etçildirler. Doğada sivrisinek larvaları, kurtçuk ve küçük böceklerle beslenirler. Evcil bettalar kuru yeme alıştırılmıştır. Betalar için hazırlanmış olan kuru yemler etçil balık diyetine uygundur, yüksek oranda protein içerir. Her ne kadar kuru yemle hayatlarını sürdürebilseler de betalara canlı yem ve dondurulmuş yemler vermek balığın daha sağlıklı ve güzel olmasını sağlar.
Bettalar labirent organı denilen özel bir organa sahiptirler. Bu onlara oksijeni su dışından alma imkânı verir. Bettalar doğal ortamlarında durgun su balıkları oldukları için bu şekilde evrimleşmişlerdir. Bu organ yavru balıklarda yaklaşık bir aylıkken gelişir ve sonraki yaşamlarında ortalama her yarım dakikada bir su yüzüne çıkıp ağızlarını hava ile doldururlar. Bu havayı soluk almak için kullanırlar.
Bettaların labirent organının bulunması, onlara en ufak su birikintilerinde bile uzun süre hayatta kalabilme becerisi kazandırmıştır. Bunu bilen Pet Shop sahipleri genellikle bettaları bardak benzeri kaplar içerisinde tutar ve satışını yaparlar. Betta her ne kadar küçük kaplarda hayatta kalabilse de sağlıklı ve halinden memnun olması için en az 30cmx30cm’ lik 30 litrelik bir akvaryum hacmine sahip olması gereklidir. Bulundukları akvaryumda ayrıca salınım yapmayan bir taban kumu ve çeşitli akvaryum bitkilerinin bulunması bettanın kendini daha doğal bir ortamda hissetmesine ve stressiz olmasına sebep olacaktır.
Bettalar güneydoğu asya kökenli balıklardır. Sıcak ve yumuşak suları severler. Betalar için uygun su sıcaklığı 22-28 derece arasıdır. Yaşayabildiği PH aralığı 6-8 arası, suyun sertliği 18-268ppm ya da 5-19dH aralığında olmalıdır. Fakat bu verilen rakamlar bettanın hayatta kalabildiği uç noktalardır. Balığın kuyruğu güzel, hareketleri canlı formda ve sağlıklı olması isteniyorsa, daha düşük pH değerleri, daha yumuşak ve asidik bir su sağlanmalıdır. Bunun için Cattappa Yaprağı, Mangrow Kökü ve Peat Moss gibi suyu yumuşatan ürünler kullanılmalı ya da su Reserve Osmosis (RO) musluk filtrelerinden geçirilerek yumuşatılmalıdır.[3]
Betta erkekleri başka erkek bettaları ya da aynadaki yansımalarını gördüklerine yüzgeçlerini açarak gövde gösterilerinde bulunurlar. Bu davranış sırasında bettalar bütün güzlelliklerini ortaya sererler aynı zamanda hızlı hızlı hareket ettikleri için yorulurlar. Günlük olarak 15-20 dakika bu şekilde balığa diğer balıklar ya da ayna göstererek idman yaptırmak yine balığın sağlığı açısından olumlu katkı sağlar. Fakat balık bu şekilde uzun süre bırakılırsa duyarsızlaşır ya da korkaklaşır. Buna dikkat edilmelidir.
Bettalarda dişiler erkeklere oranla daha küçük ve narin olurlar. Kuyruk ve yüzgeçleri küçük olur. Fakat sadece bu özelliklerine bakarak erkek ve dişiyi ayırmak mümkün değildir. Çünkü kısa kuyruklu genç erkek bettalarda kimileyin dişi betta sanılarak satılmakta ve alınmaktadır. Dişi ve erkeği ayırmanın en kolay ve kesin yolu dişilerde anüs çevresinde iğne başı büyüklüğünde ve beyaz renkte görülen yumurta tüpüdür. Bu beyaz nokta erkeklerde kesinlikle bulunmaz. Sadece üretken dişilere has bir özelliktir.
Üreme ve yavru büyütme değiştir
Bettalar diğer pek çok labirentli balık gibi baloncuklardan yuva kurarak ürerler. Betalarda bu yuvayı erkek balık su üzerine yapar. Genellikle bir yaprak veya bir su üstü bitkisine tutturulan bu köpük yuvayı erkek balık sürekli tazeler ve korur. Dişileri bu yuvaya çekmeye çalışır. Üretim için seçilen akvaryum küçük olmamalıdır. Erkek bettalar son derece agresif olduklarından yuvaya gelene kadar dişiyi epeyce hırpalayabirir hatta ölümüne sebep olabirir. Bunun için ya büyük ve bitkili bir tank seçilmeli ya da ufak bir kap seçilecekse erkek ve dişinin birbirlerini görüp hazır olması beklenmelidir. Hazır olan erkek yuvasını tamamlamış erkektir. Hazır olan dişi ise sürekli erkeğe doğru gitmeye çalışan ona kabaran, yüzgeçlerini açık tutan dişidir. Erkek ve dişi betta çoğu zaman iki gün birbirlerini gördükten sonra çiftleşmeye hazır olurlar.
Çiftleşmeye hazır bettalar bir araya salındığında dişi betta erkeğin peşinden yuvanın altına gelir ve erkeği itmeye başlar. Bu itişmeler sırasında erkek betta dişiyi sarar ve çiftleşme gerçekleşir. Bu sarılmalar 3-5 saat boyunca devam eder. İlk başlarda hiç yumurta dökülmezken ilerleyen zamanda dişiden yumurtalar dökülmeye başlar. Çoğu zaman erkek ve dişi balık yumurtaları beraber toplayıp yuvaya taşırlar. Çiftleşme dişi bettanın yumurtalarının tükenmesi ile sona erer. Yumurtası biten dişiyi erkek yuvadan uzaklaştırır. Bu aşamada eğer akvaryum küçükse dişi dışarı alınmalıdır.[4]
Erkek dişi gittikten sonra yumurtalara bakmaya devam eder. Onları ağzına alıp karıştırır. Dökülen yumurtaları toplayıp yeniden yuvaya taşır. Yeni köpükler yaparak yuvanın dağılmasını önler. Bunu yapmaya gece gündüz devam eder. Bu sebeple akşam üretim akvaryumunu hafifçe aydınlatmada fayda vardır. Yumurtalar 36 saat sonra açılmaya başlar. 48 saat sonra yumurtaların neredeyse tamamı açılmış olur. Yumurtadan çıkan yavrular normal biçimde yüzemezler. Ancak dikey olarak su yüzeyine çıkmaya çalışabilirler. Bu süreçte de baba yavruları ağzıyla toplar ve yuvaya yerleştirir. Böylece yavrular hem oksijenin bol olduğu yüzeyde dururlar, hem de yüzmeye çalışıp yorulmazlar.[5]
Yaklaşık iki günün sonunda yavrular yatay olarak yüzmeye başlarlar. Bu zaman zarfında yavruların yumurtalarından aldıkları besinlerde tükenir. Yavrular ilk yemlerini yemeye hazır olurlar. Bu zaman erkeği ayırmak için uygun zamandır. Her ne kadar yetişkin olana dek yavrular ve babanın birlikte yaşadığı örnekler olsa da erkeğin yavrularını yeme ihtimaline karşı erkeği ayırmak daha mantıklıdır.
Yavru betalara ilk yem olarak infusoria, mikrokurt ve artemia gibi canlı yemler verilebilir. Yavru bettalar yaklaşık 15-20 günlük olmadan kuru yem kabul etmezler. Kuru yem artıkları aynı zamanda suyuda bozacağı için kullanılmamalıdır. İlk haftalarda betta yavruları su değerlerine aşırı hassas olduklarından su değişimi yapmak ölümcül sonuçlar doğurur.[1]
Dişi bettalar bir seferde 800 kadar yumurta dökebilirler. Bu yumurtalar neredeyse hiç %100 açılmaz. İçlerinden bazıları dölsüz olurlar. Kimileri sudaki zararlı mantar ve bakteriler tarafından bozulurlar. Erkek betta bunları yiyerek ortadan kaldırır. Erkekler çoğu zaman bozuklarla beraber kimi sağlam yumurtaları da yiyebilir. Hatta mantarlaşma çok ileri boyutlara ulaşırsa erkek betta tüm yumurtaları yiyerek yuvayı dağıtır. Yavruların çıkma oranı su kalitesi ve hijyeniyle, bir de babanın ne kadar iyi kuluçka yaptığıyla ilgili bir durumdur.
Kaynakça değiştir
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 18 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2016.
Dış bağlantılar değiştir
| Wikimedia Commons'ta Kavgacı siyam balığı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
