Vikipedi

Azerbaycan'ın ekonomik gelişimi

Azerbaycan ekonomisinin hızlı büyümesi, istikrar ve krizin farklı aşamalarından geçti. Genel olarak Azerbaycan ekonomisi, saha sınıflandırmasına ek olarak, üç kategoriye ayrılabilir:

1. 1992-1995 dönemini kapsayan durgunluk dönemi, Azerbaycan'ın SSCB'nin çöküşünden sonra bağımsızlığını yeniden kazanmasından hemen sonra,

2. iyileşme, 1996'dan 1997'ye kadar, esas olarak artan petrol satışları, potansiyel petrol sözleşmeleri, ortaklar ve boru hatları nedeniyle,

3. 1998'den 2008'e kadar patlama ve son olarak 2009'dan başlayan ekonomik bir düşüş.[1][2]

Genel değiştir

Azerbaycan, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazandıktan sonra egemen ekonomi politikasını sürdürmeye başladı. Ekonomisi esas olarak petrol ve gaz endüstrisine dayanan yeni bağımsız bir ülke için ekonomi devleri dünyasında sözünü tutmak oldukça talepkârdı. Yeni ve bağımsız ekonomi politikasının temel hedefleri, Sovyet zamanlarının aksine, küresel ekonomiye entegrasyon ve piyasa ekonomisine geçiş gibi özel mülkiyet de dâhil olmak üzere çeşitli mülkiyet türlerinin ilkeleri üzerine inşa edilen ekonomik sistemin kurulmasıydı.[1][2][3]

Bağımsızlığın ardından Azerbaycan'ın ekonomisi çökmeye başladı. Bağımsızlığın ilk beş yılında, kişi başına düşen GSYİH, 1989'dakinin sadece üçte birinden biraz daha fazlaydı. 2001 yılı itibarıyla % 49'a ulaşan yoksulluk oranı ile Azerbaycan ekonomik durumda ilerleme kaydetmeye başladı ve 2013 yılına kadar kişi başına düşen GSMH, kişi başına düşen GSYİH ve sadece % 5 işsizlik oranı ile 7.350 $ 'a yükseldi.[1]

2003'ten 2009'a kadar olan sonraki yıllar, yüksek fiyatlarla petrol ihracatı nedeniyle patlama (gelişim) yılları olarak nitelendirilir. Azerbaycan ekonomisi petrole dayalı olduğundan, yani ana gelir petrol ihracatından geldiğinden, petrol fiyatlarında 2010 yılından bu yana yaşanan düşüş genel ekonomi üzerinde büyük bir etki yarattı. Ancak bunun olumlu yönleri de var: GSYİH'deki düşüş ve genel ekonominin kendisi, hükûmetin endüstrinin çeşitlendirilmesinin aciliyetini fark etmesini sağladı. Örneğin, petrol ihracatından elde edilen gelirler katma değerli GSYİH'nın %42'sini[3] ve toplam brüt ihracatın %90.7'sini oluşturuyorsa, 2015'te bu sayı sadece %34.3 idi.[2]

Esas olarak son yıllarda uygulanan kurumsal değişiklikleri içeren reformlar sonucunda Azerbaycan'da iş ortamı iyileşmiş ve ülke, Dünya Bankası'nın 2019 İş Yapma Raporu'nda 190 ülke arasında 25. sırada yer almıştır.[4][5][6][7]

Petrol endüstrisi değiştir

Tarihi değiştir

Azerbaycan'daki petrol endüstrisinin tarihi, ABD, Pennsylvania'da açılan ilk petrol kuyusundan on bir yıl önce, ilk petrol kuyusunun ilkel bir darbeli sondaj mekanizması kullanılarak açıldığı 1847 yılına dayanmaktadır. Bakü, 19. yüzyılın sonlarına doğru dünya çapında sanayi yatırımları için bir merkez hâline geldi.[3]

Sovyet döneminde, Bakü petrolü İkinci Dünya Savaşı ve diğer endüstriler için ana kaynaktı ve tüm tüketimin % 75'ini sağlıyordu.[3] Petrol tankerleri, İkinci Dünya Savaşı'nda hayati bir rol oynayan Hazar Denizi üzerinden dolduruldu ve hedeflerine taşındı. Bununla birlikte, petrol rezervlerinin endüstriyel nedenlerle geniş çaplı kullanılması, sadece 20. yüzyılın sonlarına doğru meydana geldi.

Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardından, Ermenistan’la Dağlık Karabağ’la ilgili ihtilaf, eski ekipman ve makineler nedeniyle petrol üretimi önemli 28 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ölçüde düştü. Hükûmet tarafından uygulanan başarılı petrol ve gaz stratejisinin bir sonucu olarak, petrol endüstrisinin düşüşünü bir dizi verimli petrol sözleşmesi izledi. 1994 yılında imzalanan "Yüzyılın Sözleşmesi" ve 1996 yılında Şah Deniz gaz sahasına ilişkin anlaşma ile petrol-gaz sektörüne istisnai miktarda uluslararası yatırım girişimi olarak başlatılmıştır. 1994'ten 1010'a kadar Azerbaycan'ın petrol ve gaz sektörüne 60 milyar $'lık yabancı yatırım yapılmıştır. Petrol ve gaz gelirlerinin 2024 yılına kadar 200 milyar dolara ulaşması beklenirken, mevcut ekonomik kriz, petrol fiyatları ve Manat'ın (Azerbaycan para birimi) değerinin düşmesiyle beraber beklentilerin uygulanması düşük bir hâle geldi.[1][8]

Petrol strateji planı değiştir

Yukarıda belirtildiği gibi, bağımsızlığın ilk yıllarında yeni petrol rezervlerinin ortaya çıkarıldığı dönemde, yabancı şirketler kendi çıkarları için sözleşmeler imzalamakla ilgileniyorlardı.[9] Aslında imzalanan sözleşmelerin neredeyse tamamı Azerbaycan halkının lehine değildi. 1993 yılında Haydar Aliyev'in iktidara dönmesiyle 1980'lerden beri devam eden görüşmeler yeniden başladı ve nihayet uzun görüşmeler ve müzakerelerin ardından Azerbaycan, aslında ulusun çıkarlarını yansıtan petrol sömürüsü şartlarını kabul etti.

20 Eylül 1994 tarihinde Batılı şirketlerle Bakü'deki Gülüstan Sarayı'nda imzalanan en büyük petrol sözleşmesi,[10] Azerbaycan petrol sanayi tarihinde bir dönüm noktası oldu. Petrol stratejisinin temel hedeflerinden biri, ulusal ekonominin yapı taşı olan ve “Yüzyılın Sözleşmesi'nden” kısa bir süre sonra kurulan petrokimya ve petrol rafinerileri kurmaktı.

Ekonomik reformlar değiştir

Fiyatların liberalleştirilmesi değiştir

İlk ekonomik reformlar, fiyat politikasının ve dış ekonomik faaliyetlerin serbestleştirilmesi ile bağımsızlığın erken evresinde, yani 1991-1993'te başlamıştır.[11] Tüketici ve üretici fiyatlarının yaklaşık % 70-80'i, aynı yıl 10 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nisan, Eylül ve Aralık aylarında daha fazla fiyat serbestleştirme turunun ardından Ocak 1992'ye kadar devlet kısıtlamaları kaldırıldı.[12]

Fiyatların liberalleştirilmesi; yaşam giderlerinde, önemli tüketim mallarında ve emtialarda ani enflasyona 10 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. neden oldu. Resmî kayıtlara göre, ortalama yaşam giderlerinin ortalama geliri yaklaşık % 50 oranında 10 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. aştığını gösteriyor.

  1. Tüketici mallarının fiyatı 1991'de 1990 rakamlarına göre 2.07 kat arttı ve her yıl birkaç kez arttı (1992'de % 10.12, 1993'te 12.3, 1994'te 17.63 kat).
  2. 1993'ün sonunda, asgari haftalık ücretin bir somun ekmek bile almayacağı ve Azerbaycan'daki yüz binlerce mültecinin sosyal ve politik istikrarsızlığı artıran bir durum olan "açlıkla karşı karşıya olduğu" bildirildi.[12]

Özelleştirme değiştir

İkinci önemli adım, iş girişimlerini ve faaliyetlerini meşrulaştırmak için çaresizce ihtiyaç duyan coşkulu küçük ölçekli özel ekonomiyi desteklemek için Ocak 1993'te kabul edilen özelleştirme yasasıydı. Politika, küçük toplu satış işletmelerinin yanı sıra büyük ölçekli ve orta ölçekli şirketlerin müzayedeler ve anonim prosedürlerle özelleştirilmesini teşvik etmek için tasarlandı. Süreç uzamasına rağmen perakende işletmelerinin 199 yılı sonunda tamamen özelleştirilmesi planlandı. Mülkiyetin mevcut konutlara devredilmesi ile konut özelleştirmesinin hayata geçirilmesi planlandı.[3][12][13][14]

Bütçe değiştir

Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından diğer tüm Sovyet sonrası ülkeler gibi Azerbaycan da devlet sübvansiyonlarını kaybetme yükünü yaşamaya başladı. Dolayısıyla, bütçeye yardımcı olmak amacıyla hükûmet, 1992'nin başlarında satış ve ciro vergilerine alternatif olarak tüketim vergileri ve katma değer vergisini (KDV) uygulamaya koydu.[15]

Bütçe açığının ana kaynakları ücret artışlarından (ücret artışları) ve Dağlık Karabağ'daki çatışmayla ilgili askeri ve sosyal harcamalardan, özellikle savunma ve artan mülteci harcamalarından kaynaklanmaktadır. Savunma ve savaş harcamalarındaki büyük artışlar (1991'de GSYİH'nın % 1,3'ünden 1992'de % 7,6'ya 20 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), özellikle ekmek ve yakıt gibi tüketim mallarına yönelik devlet sübvansiyonlarının yanı sıra devlet yatırımları ve kuruluşlar için ek finansman giderlerini önemli ölçüde azalttı. 1992 yılında bütçe açığının nedenlerinden biri memur maaşlarının artmasıydı.[15][16]

Azerbaycan, 1992 yılının ortalarında kendi para birimi olan manatı tanıttı. 1994 yılında para birimi "yumuşak para birimi" olarak sınıflandırıldı ve bu nedenle dönüştürülme ihtimali ortadan kalktı.[15]

Bankacılık değiştir

Sovyet döneminde ve çöküşünü takip eden dönemde, Azerbaycan bankaları fonlama açısından hala Rus bankalarına bağımlıydı. Banka fonları tek bir devlet planına göre yayıldı ve devlet bankalarının fon toplama veya tahsis etme konusunda çok az katkısı oldu. Azerbaycan Ulusal Bankası (NBA) 1992 yılının başlarında, eski Sovyet bankaları, yani Devlet Bankası, eski SSCB Sanayi-İnşaat Bankası, SSCB Tarım-Sanayi Bankası Azerbaycan bankası - NBA bünyesine katılarak kuruldu. İsim daha sonra 18 Mart 2009 tarihli referandum ile Azerbaycan Cumhuriyet Merkez Bankası olarak değiştirildi.[17]

NBA, 1992'de kabul edilen Bankalar ve Bankacılık Faaliyetleri Yasası ve Ulusal Banka Yasası ile yeni bankacılık sisteminde ve ticari bankalar arasında (hem devlete ait hem de özel sektöre ait) en üst düzey yetkililerden biri oldu. Azerbaycan Merkez Bankası şu anda özel ve devlete ait bankaları ve fonları düzenleyen tek yetkili makamdır.[17]

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ a b c d "ECONOMIC DEVELOPMENT IN AZERBAIJAN" (PDF). Adb.org. 13 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2019. 
  2. ^ a b c "Azerbaijan Economy Since Independence; Independent View" (PDF). Cesd.az. 5 Eylül 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2019. 
  3. ^ a b c d e "Analysis of Azerbaijan Oil and Gas Sector" (PDF). Usaee.org. 28 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2019. 
  4. ^ Doing Business 2019 (PDF). World Bank Publications. 2018. ss. 5, 11, 13. ISBN 1464813264. 6 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ekim 2020. 
  5. ^ "Doing Business 2019: A Year of Record Reforms, Rising Influence". World Bank (İngilizce). 31 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018. 
  6. ^ "Vie des affaires : la France perd encore du terrain - Les Echos". Lesechos.fr (Fransızca). 31 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2018. 
  7. ^ Doing Business 2018 (PDF). World Bank Publications. 2017. s. 4. ISBN 1464811474. 7 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ekim 2020. 
  8. ^ "Status of Azerbaijani Offshore Oil and Gas PSAs as of December 2009". The Azeri Times. 25 Aralık 2009. 
  9. ^ "AZERBAIJANI OIL". Azerbaijan.az. 17 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2017. 
  10. ^ "Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan : Presidential Library" (PDF). Files.preslib.az. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2019. 
  11. ^ "Economic reforms". Azerbaijan.az. 17 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2017. 
  12. ^ a b c "Azerbaijan Price Liberalization - Flags, Maps, Economy, History, Climate, Natural Resources, Current Issues, International Agreements, Population, Social Statistics, Political System". photius.com. 10 Nisan 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2017. 
  13. ^ "ECONOMIC REFORMS". Azerbaijan.az. 17 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2017. 
  14. ^ Orfanò. "Azerbaijan towards the Market Liberalization with a Focus on the Role of Industrial Resources" (İngilizce). 
  15. ^ a b c Curtis, G. E. (1995). "Armenia, Azerbaijan, and Georgia : country studies". The Library of Congress (İngilizce). 5 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2017. 
  16. ^ "Azerbaijan The Budget - Flags, Maps, Economy, History, Climate, Natural Resources, Current Issues, International Agreements, Population, Social Statistics, Political System". photius.com. 20 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2017. 
  17. ^ a b "Central Bank of the Republic of Azerbaijan - History". en.cbar.az. 9 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2017. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerbaycan%27ın_ekonomik_gelişimi&oldid=30735739" sayfasından alınmıştır