Assembly

Assembly dili (İngilizce: assembly language), bir işlemcinin komut kümesi üzerine tanımlanmış alt seviye bir dildir. Assembly dili kolay hatırlanabilir semboller (“İngilizce: mnemonics”) tanımlar ve böylece işlemcinin makina koduna karşılık gelen sayı dizilerinin bilinmesine gerek kalmaz. Assembly dili, platformdan bağımsız yüksek seviyeli programlama dillerinin aksine, işlemci mimarisine bağımlıdır. Tipik uygulamaları; cihaz sürücüleri, alt seviyeli dahili (embedded) ve gerçek zamanlı sistemlerdir. Bır assembly programı assembler kullanılarak makine koduna çevrilir.

Temel kavramlar

Assembler

Assembler komutları işlem kodlarına çevirerken hafıza mahalleri (memory locations) için sembolik isimler belirler ve “object code”unu oluşturur. Sembolik referansların kullanılması, program değişikliklerinden sonra elle yapılan adres güncelleştirmeleri ve hesaplamaları gerektirmemesi assembler'ın en önemli özelliğidir. Assembler metinsel ikameyi (yerine koymayı) yerine getirmek için – örneğin, bir alt rutin (subroutine) yerine “inline” olarak çalışacak komutların ortak kısa serilerini üretmek için- makro oluşturma imkânları içerir.

Assembler programları genellikle yüksek seviyeli dilleri yazma konusunda derleyicilerden daha az karmaşıktır ve 1950'li yıllardan beri kullanılmaktadır. (Bilgisayarların ilk günlerindeki ilk assembler programları o nesildeki programcılar için önemli bir keşifti.) Modern assembler programları, bilhassa MIPS, Sun SPARC ve HP PA-RISC gibi RISC'e dayalı mimariler CPU “pipeline” verimliliğini sağlamaya yönelik komutları (instruction) optimize eder.

Özelleştirilmiş üst seviye assembler programları aşağıda belirtilen soyutlamaları sağlar:

• Yüksek kontrol yapıları
• Yüksek seviyeli prosedür fonksiyon deklarasyonları ve talepleri
• Yapılar/kayıtlar, birlikler, sınıflar ve takımlar dahil yüksek seviyeli özet veri türleri
• Özelleştirilmiş makro işleme

Assembly dili

Assembly dilinde yazılan bir program pek çok yerine getirilebilir komutlara (emirlere) tekabül eden komut “mnemonic”lerin (sembollerin) bir serisinden oluşur ve bir assembler tarafından işlendiğinde hafızaya yüklenebilir.

Örneğin; bir x86/IA-32 işlemci makine dilinde ifade edilmiş olan aşağıdaki ikili (binary) komutu yerine getirebilir:

• Binary: 1011 0000 0110 0001 (hex: 0xb061)

Assembly'dekı karşılığı çok daha kolay hatırlanır:

• mov al, 0x61 ; 0x61 (10 tabanında 97) sayısını al register'ına koy

mov sembolü (mnemonic) bir işlem kodu olup, “move” (taşı) sözcüğünü kısaltmak için komut kümesi tasarımcısı tarafından seçilmiştir. Virgülle ayrılmış argümanların veya parametrelerin bir listesi işlem kodunu izler. ; ve sonrasi yorum satırıdır.

Assembly dilinin makine diline dönüştürülmesi bir çevirici tarafından gerçekleştirilir ve bunun tersi olan işlem bir disassembler tarafından yapılır. Yüksek seviyeli dillerin aksine basit assembly ifadeleri ile makine dili komutları arasında genellikle 1:1 ilişki bulunur. Ancak, bazı hallerde bir çevirici ortak ihtiyaç duyulan işlevselliği sağlayacak olan çeşitli makine dili komutlarına yayılan pseudoinstructions (yapma emirler) sağlayabilir. Örneğin, bir “büyük veya eşit ise dallandır” emrine sahip olmayan bir makine için bir çevirici makinenin “eğer küçük ise kur” (set if less than) ve “eğer sıfır ise dallandır (kurulan emrin neticesinde)” ifadelerine kadar uzanan bir “yapay emri” assembler tarafından üretilebilir. Bazı assembler programları pek çoğu ayrıca daha karmaşık kod ve veri dizisini üretmek amacıyla satıcılar ve programcılar tarafından kullanılan zengin bir makro dili de sağlar.

Her bilgisayar mimarisi kendine özgü makine diline sahiptir ve dolayısıyla kendisine ait bir çevirme dili vardır. Bilgisayarlar destekledikleri işlemlerin sayısına ve tipine göre birbirlerinden farklıdır. Bilgisayarlar aynı zamanda farklı ebat ve sayıda kayıt ünitelerine ve hafızada veri tiplerinin farklı örneklerine sahip olabilirler. Pek çok genel amaçlı bilgisayar esas itibarıyla aynı işlevselliği sürdürürken, bu işlevlerin yapılış tarzı farklıdır; çevirme dilleri bu farklılıkları yansıtır.

Makine dili

Makine dili ifadelerden (statements) veya komutlardan (instructions) oluşur. İşlemci mimarisine bağlı olarak, verilen bir komut:

• aritmetik, adresleme veya kontrol fonksiyonları için belli kayıt yerlerini (registers)
• belli hafıza yerlerini veya ofsetleri
• İşlem faktörlerini (operands) yorumlamak için kullanılan belli adresleme şekillerini

belirleyebilir.

Daha karmaşık işlemler, sırasıyla yerine getirilen (bir Von Neumann makinesinde) veya başka bir şekilde kontrol akış komutlarıyla yönlendirilen bu basit komutların birleştirilmesiyle oluşturulur.

Pek çok komut kümesinden yer alan bazı işlemler:

• Taşıma

. bir sabit değere bir kayıt yerini ayarlayınız (CPU'nun kendisinde geçici bir “scratchpad” (bir bilgisayar sisteminde geçici sonuçları tutmak için kullanılan bir bellek) yeri)

. verileri bir bellek yerinden bir kayıt yerine veya kayıt yerinden bir bellek yerine taşıyınız. Bu işlem daha sonra bir hesaplama yapmak veya hesaplama sonucunun saklamak için verilerin temin edilmesi amacıyla yapılır.

. donanım cihazlarından verileri okuyunuz ve yazınız.

• Hesaplama

. sonuçları bir kayıt yerine yerleştirerek iki kayıt yerinin değerlerini toplayınız, çıkarınız, çarpınız veya bölünüz.

. bir çift kayıt yerindeki (pair of registers) ilgili bit'lerin birleşimini/ayrımını (ve/veya) alarak veya bir kayıt yerinde (register) her bir bit'i eksilterek bit'e yönelik işlemleri yapınız.

. Kayıt yerlerindeki iki değeri karşılaştırınız (örneğin, birinin diğerinden az olup olmadığını veya ikisinin de birbirlerine eşit olup olmadıklarını anlamak için)

• Program akışının etkilenmesi

. programda başka bir yere atlayınız ve orada komutları yerine getiriniz.

. belli bir koşulun oluşması halinde başka bir yere atlayınız.

. başka bir yere atlayınız, ancak (bir çağrıya) dönüş noktası olarak bir sonraki komutun yerini saklayınız.

Bazı bilgisayarlar içerdikleri komut grubunda karmaşık (complex) komutlara sahiptirler. Tek bir “complex” komut diğer bilgisayarlarda pek çok komutları alabileceği bir şeyi yapar. Bu tür komutlar çoklu adımlar atan, çoklu fonksiyonel birimleri kontrol eden veya başka bir şekilde belli bir işlemci tarafından uygulanan basit talimatların tümünden daha hacimli görünen komutlar olarak sınıflandırılırlar. “Complex” (Karmaşık) komutların bazı örnekleri aşağıda verilmiştir:

• Bir defada “stack” (bir uçtan erişilebilir birbirini takip eden bellek yerlerinin bir bloğu) üzerinde pek çok kayıt yerlerini (registers) saklayan
• Geniş bellek bloklarını taşıyan
• Karmaşık (complex) ve/veya kayan nokta (floating point) aritmetiği (sinüs, kosinüs, karekök, vs.)
• Bir atomik test et ve kur (test-and-set) komutunu yerine getiren
• ALU'yu bir “register” (kayıt yeri) yerine bellekten gelen bir “operand” (işlem faktörü) ile birleştiren komutlar.

Son zamanlarda özellikle çok popüler hale gelen bir kompleks (karmaşık) komut türü SIMD işlemi veya aynı zamanda çoklu veri parçaları üzerinde aynı aritmetik işlemi yapan bir işlem olan vektör komutudur. SIMD komutları çoğunlukla ses, görüntü ve video işleminde bulunan algoritmaların kolayca paralelizasyonunu sağlar. MNX, 3DNow ve AltiVec gibi ticari markalarda muhtelif SIMD uygulamaları piyasaya sunulmuştur.

Komut takımlarının (grubu) tasarımı karmaşık bir husustur. Basit bir komut takımı küçültülmüş işlemci büyüklüğü ve düşük enerji tüketimiyle birlikte yüksek hızlar için potansiyel oluşturabilir; daha karmaşık olan genel işlemleri optimize edebilir, bellek/kaşe verimliliğini artırabilir veya programlamayı basitleştirebilir. Bu farklılık genellikle CISC’ye (Complex Instruction set Computer) (Kompleks Komut Kümesiyle çalışan Bilgisayar) karşı RISC (Reduced Instruction Set Computer) (Küçültülmüş Komut Kümesiyle çalışan Bilgisayar) açısından tartışılır, ancak bu bir aşırı basitleştirmedir. (Örneğin, RISC kavramı bir mikro programlanan mimariye açık – assembly dil programlanmasında direkt yoldan ziyade derleyici teknoloji tarafından işletilmeyi amaçlayan- olarak düşünülebilir. Programlama kolaylığı ve pek çok optimizasyon meseleleri tartışılacak bir konuyu teşkil eder). İlgili yorumlar için komut grubuna (instruction set) bakınız.

Dil tasarımı

Assembly dilindeki komutlar (emirler) yüksek seviyeli bir dilin aksine genellikle oldukça basittir. Her bir komut tipik olarak bir işlem kodundan (veya, sadece, komut) artı sıfır veya daha fazla “operand” lardan (işlem faktörlerinden) ibarettir. Komutların pek çoğu tek bir değere veya değer çiftine atıfta bulunur. Dilde kodlanan bir komut genellikle doğrudan yerine getirilebilir makine dili komutuna tekabül eder.

Pek çok assembly dillerinde ortak olarak bulunan diğer elemanlar arasında aşağıdakiler yer alır:

• Veri tarifleri. İlave direktifler programcının makine dil komutlarıyla referans için saklama (depolama) alanlarını ayırmasını sağlarlar. Depolama tipik olarak gerçek sayılar, diziler ve diğer primitif veri tipleriyle başlatılabilir.
• Etiketler. Veri tariflere programcı tarafından belirlenen isimler (etiketler veya semboller) ve tipik olarak referans sabiteleri, değişkenler veya yapı elemanları kullanılmak suretiyle referanslandırılırlar. Etiketler aynı zamanda kod yerlerine de tahsis edilebilirler, örneğin alt rutin giriş noktaları veya GOTO destinasyonları gibi. Çeviricilerin pek çoğu programcıların farklı isim yerlerini yönetmesine, veri yapıları içinde ofsetleri otomatik olarak hesaplamalarına ve gerçek değerlere veya çevirici tarafından gerçekleştirilen basit hesaplamaların sonucuna atıfta bulunan etiketleri belirlemesine imkân veren esnek sembol yönetimini sağlarlar.
• Yorumlar. Pek çok bilgisayar dilleri gibi çevirici tarafından göz ardı edilen yorumlar assembly kaynak koduna eklenebilirler.
• Makrolar. Pek çok çevirici bir takım argümanlara dayalı kod veya veri üreten dahili (embedded) bir makro dile sahiptirler. Makrolar tekrardan kaçınmak amacıyla programcı tarafından kodlanabilir, örneğin ortak bir veri yapısının oluşturulması. Makrolar belli bir işlemi kapsayacak şekilde bir satıcı veya üretici tarafından da temin edilirler. Örneğin:
  • 8-bit işlemcililer, iki ardışık “byte” içinde saklanan 16-bit'lik bir miktarı artıran veya azaltan bir makronun kullanılması yaygındır – normal olarak örneğin 6502 gibi üç veya dört komutu gerektirecek olan ortak bir operasyon.
  • I/O operasyonları veya alt seviyeli çalışan sistem talepleri gibi standard sistem arayüzlerinin kullanılması için üreticiler makrolar temin eder. IBM ana gövdesinde, muazzam makro kütüphaneleri sayısız IBM erişim yöntemlerine ve diğer sistem servislerine erişimi sağlar.
  • Pek çok işlemci mimarisi idyomatik (deyimsel) komut dizilerine sahiptir (hatta pek çok çevirici ortak kullanımlar için gömme makrolara da sahiptir.). Örneğin, bir IBM ana gövdesindeki para birimi formatlama işlemi “Edit” ve “Mark” (EDMK) komutu dahil dört komuttan oluşan bir sıralamayı üretmek için bir makroyu yaygın bir şekilde kullanmıştır.

Söz konusu özellikler yüksek seviyeli dil tasarımlarından ödünç alınır. Bunlar kodlamada alt seviyeli kodu sürdürme problemlerini büyük ölçüde basit hale getirebilir. Derleyiciler veya “disassembler”ler (derlenmiş makina kodunu assembly diline çeviren program, tersine çevirici) tarafından üretilmiş olan ham (işlenmemiş) assembly kaynak kodunun – yani, yorumsuz, anlamlı semboller, veya veri tanımları – okunması oldukça zordur.

Pek çok assembly dili yukarıda belirtilen temel karakteristikleri paylaşır. Ancak, bazı istisnalar bulunmaktadır:

• Bazı çeviriciler, sembolik değişkenler, şarta bağlı olanlar, dizi (string) maniplasyonu ve aritmetik işlemler gibi, hepsi verilen bir makronun yerine getirilmesi sırasında faydalı olan ve makroların konteksti saklamasına veya bilgi alışverişinde bulunmasına imkân veren, yüksek seviyeli dil elemanlarını içeren oldukça sofistike makro dillere sahiptir. Böylece bir makro, makro argümanlarına dayalı büyük miktarda assembly dil komutlarını veya veri tanımlarını yayabilecektir. Bu, örneğin, kayıt tarzı veri yapılarını veya “unrolled” (çalıştırılmamış) döngüleri (loops) üretmek için kullanılabilecektir veya kompleks parametrelere dayalı tüm algoritmaları üretebilecektir. Böyle bir makro süiti kullanarak ağır bir şekilde genişlemiş olan assembly dilini kullanan bir teşkilat tartışmalı olarak bir miktar yüksek seviyeli dil içinde çalışmakta olduğu düşünülebilir – bu tür programlar bir bilgisayarın en düşük seviyeli kavramsal elemanlarıyla çalışmamaktadır.
• Bazı çeviriciler icra akışını şifrelemek (encode) için yapısal programlamaya sahiptirler. Bu yaklaşımın ilk örneği IBM'in Thamos Watson Araştırma Merkezinde Marvin Zloof tarafından geliştirilen Concept-14 makro set'de görülmüştür; bu S/370 makro çeviriciyi IF/ELSE/ENDIF ve benzer kontrol akış bloklarıyla genişletmiştir. Bu assembly kodunda GOTO işlemlerinin kullanımını azaltmada veya elimine etmede kullanılan bir usul olmuştu, assembly dilinde spagetti koduna neden olan ana faktörlerden birisi. Bu yaklaşım daha sonraki günlerde büyük ölçekli assembly dilinin kullanımında geniş kullanım alanı bulmuştur, yani 80'li yılların başlarında.
• Garip bir tasarım A-natural, Whitesmiths Ltd.’den (Unix benzeri Idris’in geliştiricileri olan ve ilk ticari C derleyicisi olduğu bildirilen) 8080, Z80 işlemcileri için bir “stream-oriented” (akışa yönelik) çevirici olmuştur. Bu dil bir çevirici olarak sınıflandırılmıştı, çünkü bu dil işlem kodları, “register”ler ( kayıt yerleri) ve bellek referansları gibi ham makine elemanlarıyla çalışmıştı; fakat icra emrini göstermek için bir ifade sentaksını içermiştir. Blok’a yönelik yapısal programlama yapılarının yanında parantezler ve diğer semboller üretilen komutların sırasını kontrol etmiştir. “A-natural” elle kodlama amacından ziyade bir C derleyicisinin hedef dili (object language) olarak kurulmuştu, fakat bu dilin mantıksal sentaksı birtakım taraftarın oluşmasını (destekçilerin ortaya çıkmasını) sağlamıştır.

Büyük ölçekli assembly dilinin gelişmesindeki gerilemeden bu yana daha sofistike çeviriciler için çok az görünür talep olmuştur.

Assembly dilinin kullanışı

Tarihî perspektif

Tarihsel olarak tamamen assembly dilinde olmak üzere çok sayıda programlar yazılmıştır. Çalışan sistemler 1970'li yıllarda ve 1980'li yılların başlangıcında C'nin yaygın bir şekilde kullanılmasının kabul edilmesine kadar hemen hemen münhasıran assembly dilinde yazılmışlardı. Büyük şirketler tarafından yazılan büyük miktarda IBM ana gövde (mainframe) yazılımı dahil pek çok ticari uygulamalar da assembly dilinde yazılmıştı. Birtakım büyük şirketlerin 80'li yıllarda assembly dil uygulaması altyapılarını muhafaza etmelerine karşın COBOL ve FORTRAN dolayısıyla bu işin çoğunu değiştirmiştir.

İlk mikrobilgisayarların pek çoğu, genellikle çalışan sistemler ve geniş uygulamalar dahil elle kodlamalı assembly diline bel bağlamıştı. Bunun nedeni adı geçen sistemlerin konulan özel (idiosyncratic) bellek ve display mimarileri ve sağlanan sınırlı “buggy” sistem servisleri yüzünden ciddi kaynak sıkıntıları içinde bulunmalarıydı. Belki de daha önemlisi mikrobilgisayar kullanımına uygun birinci sınıf yüksek seviyeli dil derleyicilerinin bulunmayışıydı. Bir psikolojik faktöründe bunda rolü olmuş olabilir: mikrobilgisayar programcılarının ilk nesli bir hobici (meraklı), “teller ve pense” davranışı içindeydi. Bu zamandan kalan tipik büyük assembly dil programlarının örnekleri CP/M ve MS-DOS işlem sistemleridir; ilk IBM PC “spreadsheet” (hesap tablosu) programı Lotus 123 ve hemen hemen tüm popüler oyunlar için Commodore 64. Hatta 1990'lı yıllarda Mega Drive/Genesis ve Super nintendo Entertainment System için pek çok oyunlar dahil, pek çok konsol video oyunları assembly dilinde yazılmıştı. Popüler pasaj (arcade) oyunu NBA Jam (1993) buna başka bir örnektir.

Günümüzdeki kullanım

Günümüzde dikkatleri çok az çekse de assembly dilinin yüksek seviyeli dillere göre faydalılığı ve performansı üzerinde sürekli olarak tartışmalar yapılmaktadır. Assembly dili önemli olduğunda kullanılan spesifik uygun bir yere sahiptir: aşağıya bakınız. Ancak genel olarak modern işlemciler etkin elle yapılan optimizasyonu giderek zorlaştırmaktadır. Ayrıca ve verimliliği sevenlerin korkulu umutsuzluklarına karşın artış gösteren işlemci performansı pek çok CPU'ların zamanın çoğunda boş oturduklarını, I/O işlemleri ve çağrı (paging) gibi önceden tahmin edilen sıkıntıların neden olduğu gecikmelerin söz konusu olduğunu ifade etmektedir. Bu pek çok programcılar için ham kodun çalışma hızını bir mesele olmaktan çıkarmıştır. (Böylece âşikâr performans etkisi olmaksızın yorumlanan dillerin kullanımı artırılmıştır.)

Aslında günümüz uzman pratisyenlerin assembly dilini tercih edebileceği sadece çok az durum vardır: şöyle ki:

• Tek başına bir ikilinin icra edilmesi gerektiğinde, bir başka deyişle yüksek seviyeli bir dille bağlantılı olarak çalışma süresi elemanlarına veya kütüphanelerine başvurmaya gerek duyulmaksızın icra etmesi kesinlikle şart olan; bu belki de en çok karşılaşılan durumdur.
• Donanımla doğrudan etkileşim sağlandığında, örneği: bir cihaz sürücüsünde veya derleyici tarafından kullanılmayan veya derleyicide bulunmayan işlemciye özel komutların kullanılması halinde.
• Ekstrem (aşırı) optimizasyonun gerekmesi halinde, örneğin; işlemci yoğun algoritma içindeki bir dahili döngü(loop) içinde.
• Sınırlı kaynakların kullanımını maksimize etmek için ciddi kaynak sıkıntısı içindeki bir sistemin (örneğin: bir dahili sistem) elle kodlanması gerektiğinde; ancak işlemci fiyatı/performansı kanıtlamadığından bu daha az yaygın hale gelmektedir.
• Yüksek seviyeli dilin mevcut olmaması halinde, örneğin; bir yeni veya uzmanlaşmış işlemcide.

Günümüzde pek az programcı günlük bazda assembly dilini kullanma gereğini duymaktadır. Performans-kritik uygulamalar için C gibi alt seviyeli bir dil genellikle seçilebilecektir. Şimdi, bir assembly dilinde yazılan programdan daha az verimli olan bir C programını yazmak çok güçtür.

Ancak, assembly dili pek çok Bilgisayar Bilimi programlarında hâlâ öğretilmektedir. Bir araç olarak günümüzde az sayıda programcılar düzenli olarak assembly dili ile çalışmaktaysalar da kolayca görülmeyen ancak önemli olan kavramlar hâlâ önemini sürdürmektedir. İkili (binary) aritmetik, bellek tahsisi, “stack” işleme, karakter seti kodlaması, kesme işlemi ve derleyici tasarımı gibi ana konular üzerinde ayrıntılı olarak çalışmak bir bilgisayarın donanım seviyesinde nasıl çalıştığını tam olarak kavramadan çok zor olacaktı. Bir bilgisayarın davranışı esas itibarıyla kendi komut setiyle belirlendiğinden, bu kavramların öğrenilmesindeki mantıksal usul bir assembly dili üzerinde çalışma yapmaktır. Neyse ki, pek çok modern bilgisayarlar benzer komut setlerine sahiptir, böylece tek bir assembly dili üzerindeki çalışma temel kavramları (concepts) öğrenmek, assembly dili kullanımının uygun olabileceği durumları tanımak ve verimli icra edilebilir bir kodun yüksek seviyeli dillerden yaratılabileceğini anlamak için yeterlidir.

Tipik uygulamalar

Elle kodlanmış assembly dili tipik olarak bir sistemin BIOS'unda kullanılır. Bu alt seviyeli kod diğerleriyle birlikte OS'yi tanıtmadan (booting) önce sistem donanımını çalıştırmak ve test etmek için kullanılır ve ROM içinde saklanır. Bir kez belli bir seviyedeki donanımın çalıştırılması yapılırsa, icraat diğer koda geçer, tipik olarak yüksek seviyeli dillerde yazılmıştır; fakat güç devreye alındıktan hemen sonra çalışan kod genellikle assembly dilinde yazılır. Aynı şey pek çok “boot” yükleyicileri içinde geçerlidir.

Pek çok derleyiciler tam derleme yapılmadan önce ilk iş olarak, assembly kodunun hatadan kurtarma (debugging) ve optimizasyon amacıyla görülmesine imkân vererek yüksek seviyeli dillerin assembly (çevirme) içine alınmasını sağlar.

Bu imkânları kullanan programlar, Linux kernel gibi, daha sonra herbir donanım platformu üzerinde farklı assembly dili kullanan soyutlamalarını inşa edebilir. Sistemin taşınabilir kodu daha sonra bu işlemciye özel elemanları tek bir arayüz vasıtasıyla kullanabilir.

Pek çok program sadece makine kodu formunda dağıtıldıklarından ve makine kodunun genellikle assembly diline çevrilmesi kolay olduğundan ve bu formda dikkatlice incelendiğinden, fakat bir yüksek seviyeli dile çevirmek çok zor olduğundan, assembly dili ters mühendislikte de kıymetlidir. Etkileşimli (interaktif) disassembler gibi araçlar bu amaca yönelik “disassembly”nin kapsamlı kullanımına imkân verir.

İlgili terminoloji

• Assembly (çevirme) dili veya çevirici dili genel olarak assembly (çevirme), assembler (çevirici), ASM, veya sembolik makine kodu şeklinde adlandırılır. IBM ana gövde (mainframe) programlayıcılarının bir nesli Temel Assembly Dili için BAL olarak adlandırılır.

Not: Dil çeviricisi teriminin kullanılması şüphesiz potansiyel olarak karıştırılır ve müphemdir, çünkü bu terim aynı zamanda assembly dil komutlarını makine koduna çeviren faydalanma (utility) programının da adıdır. Bazıları bunun tam karşılığı olmadığını veya hata olduğunu düşünebilir. Ancak, bu kullanım profesyoneller arasında ve literatürde on yıldan beri yaygın bir kullanıma sahiptir. Aynı şekilde bazı ilk bilgisayarlar çeviricilerine assembly programı olarak adlandırmışlardır.

• Tüm makro işlem dahil bir çeviricinin çalıştığı hesapsal (computational) adım assembly (çevirme) zamanı olarak bilinir.
• Assembly (çevirme) sözcüğünün kullanımı bilgisayarın ortaya çıktığı ilk yıllar kadar eskidir (karşılaştırınız: kısa kod. Hızlı kod/”hızlı kodlama”).
• Bir çapraz çevirici (cross assembler) (çapraz derleyiciye bakınız) tek tip işlemci için kod üretir, fakat başka birisinin üzerinde çalışır. Yeni işlemciler için yazılımların geliştirilmesi sırasında bu teknoloji özellikle önemlidir.

Daha fazla bilgi

Hem geçmişte hem de günümüzde verilen herhangi bir kişisel bilgisayar, ana gövde, dahili sistem ve oyun konsolu için çeviricilerden (muhtemelen düzinelerce) en az biri yazılmıştır. Örnekler için çeviriciler listesine bakınız.

Unix sistemlerinde çevirici geleneksel olarak “as” olarak adlandırılır; kodun tek bir gövdesi olmasa da, her bir port için tipik olarak yeniden yazılır. Unix varyantlarının bir kısmı GAS kullanır.

İşlemci grupları içerisinde her bir çevirici kendine ait diyalekte sahiptir. Bazen, bazı çeviriciler başka bir çeviricinin diyalektini okuyabilir, örneğin, TASM eski MASM kodunu okuyabilir, fakat eski MASM kodu TASM'yi okuyamaz. FASM ve NASM aynı sentaksa sahiptirler, fakat her biri birbirlerine çevirmeyi güçleştiren farklı makroları destekler. Temel tamamıyla aynıdır, fakat ileri özellikler farklı olacaktır.

Ayrıca, assembly (çevirme) bazen aynı tip CPU üzerindeki farklı çalışan tüm sistemlerde taşınabilir. Çalışan sistemler arasında konvansiyonlar olarak çağrılması sıklıkla biraz farklıdır ve büyük dikkat ile assembly dilinde bir miktar portatifliğin elde edilmesi mümkündür, genellikle çalışan sistemler arasında değişmeyen bir C kütüphanesi ile bağlanarak. Ancak, arayanın çalışan sistemler arasında değişebilen ön işlemci makroları kullanmasını isteyen C kütüphanesi ile portatif olarak bağlanmak mümkün değildir.

Örneğin, derlemeden önce “libe”deki pek çok şey OS-specific, C-specific şeyleri programda yapmak için ön işlemciye bağlıdır. Aslında, bazı fonksiyonların ve sembollerin ön işlemcinin dışında varlıkları da garanti edilemez. En kötüsü, “structs” ın büyüklüğü ve alan sırası, aynı zamanda “off t” gibi belli “typedefs” büyüklüğü assembly dilinde hiç yoktur ve parametreler olarak sadece basit tam sayıları ve ibreleri alanların dışında “libe” deki fonksiyonları portatif olarak aramayı imkânsız hale getirerek Linux versiyonları arasında da farklıdırlar.

C gibi bazı yüksek seviyeli bilgisayar dilleri, assembly kodunun oldukça kısa bölümlerinin yüksek seviyeli dil kodunun içerisine yerleştirilebilindiği “Inline assembly”yi desteklerler. “Borland Pascal” de bir “asm” şifresiyle açılan bir çevirici derleyiciye sahip olmuştur. Bu başlıca Mouse (fare) ve COM-port sürücüleri oluşturmakta kullanılmıştı.

Assembly dil programlarını hatadan arındırmak (debug) için pek çok kişi bir benzetici (emulator) kullanır.

Aşağıda C, Visual Basic ve Assemblyde introduction programlarının farkı. Dil seviyesi yükseldikçe kod kısalmaktadır:

Assembly

title   Hello World Program                             (hello.asm)

dosseg
.model small
.stack 100h

.data
hello_message db 'Hello World!',0dh,0ah,'$'

.code
main  proc
      mov    ax,@data
      mov    ds,ax

      mov    ah,9
      mov    dx,offset hello_message
      int    21h

      mov    ax,4C00h
      int    21h
main  endp
end   main

C

#include<stdio.h>
 
int main()
{
   printf("Hello World\n");
   return 0;
}

Visual Basic

 Sub Main()
      MsgBox("Hello, World!") '
 End Sub

Kaynakça

1. David Salomon, Assemblers and Loaders. 1993
2. Hyde, op. cit., Foreword ("Why would anyone learn this stuff?")
3. Stroustrup, Bjarne, The C++ Programming Language, Addison-Wesley, 1986, ISBN 0-201-12078-X: "C++ was primarily designed so that the author and his friends would not have to program in assembler, C, or various modern high-level languages. [use of the term assembler to mean assembly language]"
4. Saxon, James, and Plette, William, Programming the IBM 1401, Prentice-Hall, 1962, LoC 62-20615. [use of the term assembly program]
5. Murdocca, Miles J., Vincent P. Heuring (2000). Principles of Computer Architecture. Prentice-Hall. ISBN 0-201-43664-7.
6. Principles of Computer Architecture (POCA) – ARCTools virtual computer available for download to execute referenced code, accessed August 24, 2005

Dış bağlantılar

• The Art of Assembly Language Windows 32bit
• The Art of Assembly Language GNU/Linux 32bit
• Open source assembly language compiler. 9 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Place On The Internet to Learn Assembly 20 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• x86 Assembly community4 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Linux için Satıriçi Sembolik Makina Dili (Inline Assembly) 21 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.