Araştırma verisi yönetimi
Araştırma verisi yönetimi, yapılan araştırmada elde dilen ve kullanılan verilerin plan yapılmasını ve sunulmasını ister. Kısaca veri ile ilgili tüm süreç ve işlemlerdir.[1][2]
Veri değiştir
Veri, işlenmemiş gerçeklere verilen bir isimdir ve kendi başına bir anlam ifade etmez.[3][4] Bir bağlama oturtulmazsa veya yorumlanıp – işlenmezse insan veya bilgisayar için hiçbir işe yaramaz. Verinin oluşması için; deney, gözlem, araştırma, ölçüm yapmak gerekir. Bunlar sonucunda elde edilen veriler çeşitli biçimlerde bulunabilir; fiziksel olarak bir kağıtta kaydedilen sayılar veya metinler, dijitalde elektronik bellekte depolanan bitler ve baytlar olarak. Bir başka biçimse insan zihninde yaşayan gerçekler olarak bulunmasıdır.[5]
Araştırma verisi değiştir
Araştırma verisi; teknik, bilimsel veya sanatsal faaliyeti desteklemek için birincil kaynak olarak kullanılan ve araştırma sürecinde hem kanıt olarak kullanılan hem de bulguları doğrulamak için elde edilmiş ve kaydedilmiş verilere verilen isimdir. Araştırma verisi de tıpkı veri gibi çeşitli biçimlerde bulunabiliyor.[6][7] Örneğin; görüntü, ses kayıtları, metinler, deneyler, notlar, araştırma taslakları veya planları, algoritmalar gibi sıralanabilir.[8]
Araştırma verisi ve yönetiminin önemi değiştir
Araştırma verisi, herhangi bir konuda veya alanda yapılan çalışmalara başlamak ve temelini oluşturmak için son derece önemlidir. Formülsüz nasıl denklem çözülemez ve sonuca varılamazsa araştırma verisi olmadan veya belirlenmeden de bir çalışmaya- araştırmaya başlanamaz ve sonuca varılamaz. Bu yüzden çok önemlidir. Verinin belirlenmesi kadar yönetimi de son derece önemlidir. Çünkü araştırmanın tamamlanması ve verilerin erişime açılması için belirli aşamalardan geçmesi gereklidir. Eğer bu aşamalar gerçekleşmez ise olağan-dışı durumlarda (afetler, arızalar, sistem eskimesi ve özellikle art niyetli insan saldırıları) büyük sorunlar ile karşılaşılabilir.[1] Örneğin, tamiri, bakımı ve son kontrolleri yapılmadan uçuşa hazırlanan bir uçak gibi veriler de yönetilmezse sonucu hüsranla bitebilir. Anlatılmak istenen şey olası bir veri kaybıdır. Ayrıca veriler yönetilirken dört temel ilke esas alınır. Bunlar findable (bulunabilir), accessible (erişilebilir), interoperable (birlikte çalışabilir), reusable (yeniden kullanılabilir) maddelerinden oluşan ve FAIR adı verilen ilkelerdir.[9] “FAIR ilkeleri üst-veri, veri ve destekleyici altyapı için geçerlidir. Veri, zengin bir üst-veriyle tanımlanır ve taranabilir bir kaynakta saklanır. Üst-veri, veri mevcut olmadığında bile erişilebilir halde olmalıdır. Başka bir üst-veriye nitelikli referanslar verdikten sonra disipline özel ilgili toplumun ihtiyaçlarını karşılamak için yeniden kullanılabilir hale getirilmelidir.” [10]
Yönetim aşamaları değiştir
Plan değiştir
Öncelikle araştırmaya başlamadan önce bir plan veya bir zihin haritası hazırlanmalı. Plan hazırlamak önemlidir çünkü çalışmada aşamalı ve düzenli ilerlemek her zaman iyidir. Ayrıca birçok kamu kurumu plan yapılmasını ve sunumunu ister. Verilerin nasıl toplanacağı,süreçte nasıl kullanılacağı ve analiz edileceği de ayriyeten planlanır ve taslak oluşturulur.[1]
Toplama değiştir
Veri toplama süreci veriyi tanımladıktan sonra değişik yollar üzerinden yapılabilmektedir. Testler, gözlemler, röportajlar, deneyler, ölçümler, kaynak ve doküman incelemesi gibi yollar vardır. Bunlar toplanarak belge haline getirilirler.[11][12]
İşleme değiştir
Verilerin kullanılabilmesi için işlenmesi gereklidir. Toplanan verileri kirli ve fazla verilerden temizlemek, bunları birleştirmek, yorumlayarak dönüştürmek ve doğrulamak için bu aşama önemlidir. İlk önce veriler düzenlenmelidir. Dağınık bir kitaplıktan aradığımız kitabı nasıl bulmakta zorlanırsak düzenlenmemiş verileri de bulmakta zorlanabiliriz. Verilerin özellikleri belirlenmeli (doğru-yanlış-eksik-fazla vb.) ve düzenlenmeye geçilmelidir. Cümleler noktalamaya uygun oluşturulup daha sonra gereksiz bilgiler silinmelidir. Benzer tümceler birleştirilmeli ve yorumlanmalıdır.[13]
Analiz etme değiştir
"Veri analizi, araştırma çıktılarında yazılacak ve yayımlanacak araştırma bulgularını oluşturan iç-görüler üretmek için araştırmanın sorgulandığı aşamadır.” [14] Sorgulanan veriler yorumlanma aşamasından sonra çıktıya dönüştürülmesi için hazırlanır. Girdi, 25 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. çıktı 25 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve belirli kurallar ve algoritmalar ile bu aşama tamamlanır.[15]
Koruma değiştir
Araştırma sonuna doğru, bulguların uzun vadeli korumada olmaları gereklidir. Bunun için de bir saklama alanı gereklidir. Bunlar; kişisel bilgisayar- dosyalar, ağ sürücüleri, harici diskler, bulut, kurumsal arşiv ve depolar olabilir. Fakat saklama alanı doğru seçilmezse araştırma kaybolabilir, çalınabilir, silinebilir, zarar görebilir. Araştırma belgenizin düzgün bir biçimde saklanması ve yedeklenmesi gereklidir. Gerçeğine bir şey olduğu zaman yedeğini kullanabilmek büyük bir şans olacaktır.[16]
Erişim değiştir
Araştırma verisi yönetim esaslarından biri olan erişim, verinin her açıdan erişilebilir olmasıdır. Maalesef bu her zaman mümkün olmayabiliyor. Çünkü bu aşamada kişiler ve kurumlar devreye girmekte. Bazı kişiler ve kurumlar çalışmanın sadece bir kısmının erişime açılmasına, belirli gruplara, üyelik kaydı yapılması gerektiren durumlara, yalnızca üst veri paylaşımına erişim sağlıyor. Bunların olmaması için erişimin tanımıyla sınırsız kılacak bir düzene ihtiyaç vardır.[17]
Yeniden kullanım değiştir
Yeniden kullanım, yapılan araştırmanın bulgularını doğrulamak veya daha fazla sorgulama ve analiz etme amacıyla kullanılabilir olmasıdır. Araştırmanın gelecekteki çalışmalara yön vermesi ve düzenlenip tekrar hayata geçirilmesi için gereken son aşamadır.[18]
Kaynakça değiştir
- ^ a b c "2.2. Veri yönetiminin planlanması – Açık Veri Açık Bilim". 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ Sheffield, University of (2 Ocak 2020). "What is research data management? - Research Data Management - The University Library - The University of Sheffield". www.sheffield.ac.uk (İngilizce). 23 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Veri", Vikipedi, 9 Ekim 2020, erişim tarihi: 16 Aralık 2020
- ^ "Oxford Languages and Google - Turkish | Oxford Languages". languages.oup.com. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "What is Data: Types of Data, and How To Analyze Data?". Simplilearn.com (İngilizce). 3 Mart 2020. 31 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "What are research data? | UCL Research Data Management Blog". blogs.ucl.ac.uk. 26 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "1.1. Araştırma verisi nedir? – Açık Veri Açık Bilim". 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ ""Açık erişim, açık veri" Akademik Bilişim 2014 Konferansı". yaşar tonta. 5-7 Şubat 2014. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ ""Açık Bilim Altyapısı ve Araştırma Verilerinin Yönetimi". Araştırma Verilerinin Yönetimi ve Açık Bilim Çalıştayı,". yaşar tonta. 11 Eylül 2018. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Supplemental Information 3: An excerpt from Data Downloads page, where users can download original datasets". dx.doi.org. 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021.
- ^ admin. "Araştırma Verileri Yönetimi Eğitim Programı Başarı ile Gerçekleştirildi – Cahit Arf Bilgi Merkezi". 8 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "2.5. Veri toplama araçları – Açık Veri Açık Bilim". 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Araştırma Verilerinin Yönetimi Eğitim Portalı - Bölüm 3: Veri işleme". 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "4.1 Veri yorumlama – Açık Veri Açık Bilim". 2 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Teknik Konular". Tübitak, Ulakbim. 2 Ekim 2017. 8 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Veriyi en uygun biçime getirme". 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "6.1. Erişim kontrolü – Açık Veri Açık Bilim". 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Bölüm 7: Veriyi tekrar kullanma – Açık Veri Açık Bilim". 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.