Üzümlü, Şavşat
Üzümlü, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.
| Üzümlü | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Üzümlü Üzümlü'nün Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Şavşat |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1276 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 115 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08700 |
Tarihçe değiştir
Üzümlü köyünün eski adı, Muhobani'dir. Gürcüce bir yer adı olan Muhobani (მუხობანი), "meşeli" anlamına gelen “Muhovani”den (მუხოვანი) değişime uğramıştır.[3][4] Bu yer adı Türkçeye Muhoban şeklinde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defteri ile Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli Osmanlıca bir kaynakta Muhoban (موخوبان) olarak geçer.[5][6]
Muhobani köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Şavşeti'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi, 16. yüzyılın ikinci yarısının hemen başında Gürcülerden ele geçirmiştir. Şavşeti bölgesinde Osmanlı idaresi tarafından kurulan Şavşat sancağının 1554 tarihindeki sancak beyi de önceden Gürcü tavadi olan İosebiti idi.[7] Muhobani'nin köyünün eski kilisesi olan Muhobani Kilisesi de bu dönemden kalmıştır.[8]
Şavşeti bölgesi ve Muhobani köyü, Osmanlı idaresine girince, Çıldır Eyaleti'ne bağlandı. Osmanlı idaresinin vergi tahsil etme ve askere alma amacıyla gerçekleştirdiği 1835 yılındaki nüfus tespiti sırasında da Muhobani, bu eyaletin Şavşat (Satlel) sancağının köylerinden biriydi. Söz konusu nüfus defterine göre köyde 12 hanede 27 erkek yaşıyordu. Osmanlı idaresi geleneksel olarak sadece erkek nüfus tespit ediyordu. Bundan dolayı köyün toplam nüfusunu bulmak için erkek sayısı kadar kadın eklemek gerekir. Bunun sonucunda Muhobani'nin nüfusunun 52 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Muhobani'nin küçük bir köy olduğu bu kayıttan da anlaşılmaktadır[9]
Muhobani köyü, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitine Mohoban/Muhabani (Мохобанъ/Мухабанъ) adıyla kaydettiği yerleşim, Artvin sancağının Şavşat-İmerhevi kazasına bağlı Anklia nahiyesinin 11 köyünden biriydi. Köydeki 19 hanede, 55'i erkek ve 56'sı kadın olmak üzere, 111 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Türk olarak kaydedilmiştir.[10] Bununla birlikte eski bir Gürcü yerleşimi olan köyde Klditavi (კლდითავი), Didçala (დიდჭალა), Savele (საველე), Abanoti (აბანოთი), Napudzari (ნაფუძარი), Ğeleti (ღელეთი) gibi Gürcüce yer adları günümüze ulaşmıştır.[11]
Muhobani köyü, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rusların Artvin sancağından çekilmesinin ardından Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Nitekim bu durum 7 Mayıs 1920 tarihinde Moskova Antlaşması'yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Yaklaşık bir yıl sonra Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgalinin ardından imzalanan Moskova Antlaşması'yla Artvin bölgesi ve Muhobani köyü Türkiye'ye bırakıldı.[12][13]
Muhobani, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespiti sırasında, "Muhoban" adıyla Artvin livasının Şavşat kazasının merkez nahiyesinin bir köyüydü ve nüfusu 29 hanede yaşayan 202 kişiden oluşuyordu. Köyün nüfusunun tamamı bu tespitte de "Türk" olarak yazılmıştır.[14] Muhobani / Muhoban Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Üzümlü olarak değiştirildi.[15] Üzümlü, 1935 genel nüfus sayımında, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Şavşat kazasının merkez nahiyesinin köylerinden biriydi. Nüfusu 241 kişiden oluşuyordu.[16] 1965 genel nüfus sayımında Üzümlü köyünde 403 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 125 kişi okuma yazma biliyordu.[17]
Üzümlü köyünde varlığı saptanmış tek tarihsel yapı, Muhobani Kilisesi'dir. Bugün tamamen yıkılmış, eskiden bir köy kilisesi olan yapı, Balcılar mahallesinde bulunuyordu. Bu kiliseden geriye yapı taşları ve kireç harçlı duvar parçaları kalmıştır.[8][18]
Coğrafya değiştir
Üzümlü köyü, Artvin il merkezine 85 km, Şavşat ilçe merkezine 20 km uzaklıktadır.[19]
Nüfus değiştir
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 105[2] |
| 2020 | 115[2] |
| 2019 | 122[2] |
| 2018 | 143[2] |
| 2017 | 94[2] |
| 2016 | 114[2] |
| 2015 | 118[2] |
| 2014 | 116[2] |
| 2013 | 126[2] |
| 2012 | 88[2] |
| 2011 | 80[2] |
| 2010 | 79[2] |
| 2009 | 77[2] |
| 2008 | 75[2] |
| 2007 | 78[2] |
| 2000 | 108[19] |
| 1990 | 228[19] |
| 1985 | 352[19] |
Kaynakça değiştir
- ^ "Uzumlu, Turkey Page". Fallingrain.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Şavşat Üzümlü Köy Nüfusu". Nufusune.com. 31 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ Richard Meckelein,Gürcüce-Almanca Sözlük (ქართულ-გერმანული სიტყვარი), Berlin ve Leipzig, 1928.
- ^ Şavşeti (შავშეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 310. 19 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-407-11-6
- ^ "Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 18". 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 160". 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.
- ^ Şavşeti (შავშეთი), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikidze, Cemal Karalidze, Batum, 2011, s. 16. ISBN 978-9941-407-11-6.
- ^ a b 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 57 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ "Ecem Kutlu, Şavşat Nüfus Defteri (1835) - Transkripsiyon ve Değerlendirme, Artvin, 2020, s. 18, 38-40". 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.
- ^ Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - 1426.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 188 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489.
- ^ |başlık="Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.
- ^ Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 1927, 160.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 377" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 89.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 162, ISBN 9789941478178.
- ^ a b c d "Üzümlü Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.