Macaristan Halk Cumhuriyeti
Macaristan Halk Cumhuriyeti (Macarca: Népköztársaság), Macaristan'ın 1949'dan 1989 yılına kadar yani Sovyetler Birliği'nin rehberliğindeki komünist dönemde kullanılan resmi ismiydi.[1] Komünizme karşıt geniş hareketin yapıldığı ilk yer Macaristan Halk Cumhuriyeti'dir (1956 Macaristan ayaklanması). Bu hareketteki Macarlar özgürlük, demokrasi ve politik baskıya son verilmesini talep ediyorlardı. Kızıl Ordu'nun ülkeye müdahalesi ile hareketin liderleri öldürüldüler. Devlet, 1989 yılına kadar varlığını sürdürdü. 1989 yılında rejime karşı güçler birleşerek komünist rejime son verilmesine zorladılar. Macaristan Halk Cumhuriyeti kendini Macar Sovyet Cumhuriyeti'nin varisi olarak görmekteydi. Macar Sovyet Cumhuriyeti 1919'da kurulan ve Sovyet Rusya'dan sonraki ikinci komünist devlettir.
Macaristan Magyar Népköztársaság Macaristan Halk Cumhuriyeti | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1949-1989 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Başkent | Budapeşte | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Macarca | ||||||||||||
| Hükûmet | Halk Cumhuriyeti | ||||||||||||
| Komünist Parti Genel Sekreteri | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Başbakan | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Yasama organı | Diet | ||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||
• Toplam | 93.011 km2 | ||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||
• Sayılan | 9.204.799 | ||||||||||||
| Para birimi | Forint | ||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+1 (CET) | ||||||||||||
| Telefon kodu | 36 | ||||||||||||
| |||||||||||||
.svg)
.svg)
Tarih değiştir
Şubat 1947 barış antlaşmasıyla Macaristan, 1938'deki sınırlarına çekildi. Ateşkesten sonra geniş çaplı bir toprak reformu gerçekleştirildi. Kasım 1945 seçimlerinde başarı kazanan Küçük Toprak Sahipleri Partisi'nin başkanı Zoltan Tildy, Şubat 1946'da yeni kurulan Macaristan Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı oldu.[2] 1946'da madenler, ağır sanayi işletmeleri ve banklara ulusallaştırıldı. Ağustos 1949'da kabul edilen yeni anayasa ile Macaristan bir halk cumhuriyeti oldu. Ülkede ağır sanayi yatırımlarına ağırlık veren geniş bir değişim bir süreci başladı. 1949'da Karşılıklı İktisadi Yardım Konseyi (COMECON) ve Varşova Paktı'na üye oldu. 1956'da patlak veren gösteri ve direnişler, önce İmre Nagy'nin sonra da onun yerine başbakan olan Janos Kadar'ın SSCB birliklerinden yardım istemesiyle bastırılabildi.[3] Bu tarihten sonra Macaristan'ın ekonomik gelişmesi hızlandı. Dış ticareti arttı. ve yaşam düzeyi yükseldi.
1980'li yılların başlarında ekonomik bunalım Macaristan'ın dışa açılmasını hızlandırdı. Gerçek ücretler hızla düşerken devletin çeşitli mallara uyguladığı subvansiyonu kaldırmasıyla fiyatlar hızla yükseldi (1985). 1986 sonunda ücretlerin dört ay için dondurulmasına gidildi. Nisan 1987'de ücretlerdeki sınırlamalar kaldırılarak kişilerin ve kurumların verimliliği ile orantılı olarak saptanmasına karar verildi. Ekonominin içine girdiği dar boğaz hükûmette de değişmelere yol açtı. Gyorgy Lazar'ın yerine Karoly Grosz başbakanlığa getirildi. Yeni başbakan tüm şimşekleri üzerine çekme pahasına bir istikrar programını uygulamaya koydu. Bu programıyla üretimde verim artışı, özel sektörün genişletilmesi ve ücret politikalarını ekonomik kurumların kendilerini belirlemesi ilkeleri getirildi. Ayrıca yeni gelir vergisi ile katma değer vergisi uygulamalarına geçildi. 1988'de yapılan Komünist Parti Birinci Ulusal Konferansı'nda Grosz, Janos Kdar'ın yerine parti genel sekreterliğine seçildi. Kadar yeni oluşturulan parti başbakanlığına getirildi. Bu arada ülkede Sovyetler Birliği'nde başlayan yenileşme ve açıklık politikasına paralel demokratikleşme eğilimleri başgöstermeye başladı. Aralık 1988'de çok partili bir sisteme doğru atılan adımlar yoğunlaştı. 1989 başında komünistlerin zora başvurarak gelişen toplumsal muhalefeti sindiremeyeceği açıklık kazandı. Bunun sonucu olarak da ilkbahara doğru birçok yeni siyasal parti ortaya çıktı. Sonunda Macar Sosyalist İşçi Partisi yönetimi, muhalif gruplar ve demokrasiye geçişi amaçlayan partiler bir araya gelerek Muhalefet Yuvarlak Masası'nı oluşturdular. Yuvarlak Masa görüşmeleri sonunda Macaristan'da genel oyla seçilmiş bir yasama meclisinin oluşturulmasına, ülkenin demokratik bir cumhuriyete dönüştürülmesine karar verildi. Cumhurbaşkanının yetkileri sınırlı olacaktı. Ayrıca bir de anayasa mahkemesi bulunacaktı. Parlamento aralık içinde kendini feshederek Mart 1990 içinde seçimlere gitmeye karar verdi.
Yönetim değiştir
1972'de değişikliğe uğrayan 1949 Anayasası'na göre Macaristan bir halk demokrasisiydi. Dört yılda bir yenilenen Millet Meclisi Diet, devletin en yüksek organıydı. Meclis devlet başkanlığı konseyi'ni seçerdi. Konseyi kolektif devlet başkanlığı görevini yürütür ve Meclise'e karşı sorumluydu.
Ekonomi değiştir
II. Dünya Savaşı sonrasında, sosyalist bir cumhuriyet olan Macaristan köklü reformlara girişti: tarım reformu, üretim araçlarının ulusallaştırılması, planlama. Üç yıllık bir yeniden kuruluş planından (1947-1949) sonra, hazırlanan beş ve üç yıllık planlar, hedef olarak bir ağır sanayinin (demir - çelik, enerji kaynakları) kurulmasını öne çıkardı. 1961- 1965 beşyıllık planı, üretimde kalitenin yükseltilmesi ve ülkenin kaynaklarından daha etkin bir biçimde yararlanılması konularına özel bir vurgu getiri. 1968'den başlayarak, yaşam ve üretkenlik düzeyinin yükseltilmesini, işletmelerin girişim gücünün genişletilmesini öngören bir ekonomik reform programı uygulamaya kondu.[4]
Tarım ve Hayvancılık değiştir
Doğu Avrupa'nın en büyük tarım ülkesi olan Macaristan topraklarının yarıdan çoğu ekilmekteydi. Başta tahıl olmak üzere, mısır, pirinç, şekerpancarı, tütün, üzüm ve meyve üretimi önemli ölçüdeydi. 1965'ten bu yana tarımda verimliliği sağlamak için özel bir çaba harcanırdı. Sığır, koyun, domuz ve kümes hayvanları yetiştiriciliği geniş çapta sürdürülürdü.
Maden ve Sanayi değiştir
Enerji ve hammadde kaynaklarınca yoksul olan Macaristan, bu gereksinimini büyük ölçüde dışalımla karşılardı. Yeraltı kaynakları arasında boksit ve manganez önemliydi. Pecs ve Komlo havzasında kömür, Matra dağları ve Blaton Gölü çevresinde linyit çıkarılırdı. II. Dünya Savaşı'ndan sonra hızla gelişen Sanayi özellikle demir - çelik, alüminyum, bakır, çinko, kimya dokuma, makine, elektrik, elektronik alanlarında yoğunlaşmıştı. Ülkede kara, demir ve su yollarından oluşan geniş bir ulaşım kuruluydu. Ticaretin büyük bölümü SSCB ile 1/3 ise gelişmiş kapitalist ülkelerle yapılırdı.
Ordu değiştir
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "1949. évi XX. törvény. A Magyar Népköztársaság Alkotmánya" [Act XX of 1949. The Constitution of the Hungarian People's Republic]. Magyar Közlöny (Macarca). 4 (174). Budapeşte: Állami Lapkiadó Nemzeti Vállalat. 20 Ağustos 1949. s. 1361.
- ^ Norton, Donald H. (2002). Essentials of European History: 1935 to the Present, p. 47. REA: Piscataway, New Jersey. ISBN 0-87891-711-X.
- ^ UN General Assembly Special Committee on the Problem of Hungary (1957) Chapter X.I, para 482 (p. 153)PDF (1.47 MiB)
- ^ Crampton 1997, s. 250