Fetial

Bir fetial (çoğul fetiales), Antik Roma'da bir rahip türüydü. İnanç patronu olarak Jupiter'e adanmış bir collegium oluşturmaktaydılar.

Fetiallerin görevleri, senatoya dış işler ve uluslararası anlaşmalar konusunda danışmanlık vermek, savaş ve barış için resmi ilanlarda bulunmak ve barış anlaşmalarını onaylamaktı. Aynı zamanda, elçi ve haberci görevleri de yerine getirirlerdi (Pater Patratus).^[1]

Fetiallerden Livius tarafından ilk kez bahsedilmesi, Alba Longa ve Roma arasındaki savaş dahilindedir. Bu savaş sırasında Roma kralı Tullus Hostilius, Marcus Valerius'u bir fetial olarak ve Spurius Fusius'u pater patratus olarak, Roma ve Alba Longa'yı anlaşmaya bağlı kılmak için atar.^[2]

Livius'a göre, fetiallerin savaş ilan etmesi için gerçekleştirilen ritüel, rerum repetitio ritüeli, Roma'ya Ancus Marcius tarafından, Aequicolae'den alınan geleneklerle getirilmiştir. Ancak, Tullus Hostilius'un savaşlarını kaydederken zaten bu ritüellerin ne olduğunu anlatmaktadır.^[3] Dolayısıyla, bazı akademisyenler Aequi'den bahsedilmesinin, Aequi'lerin adil anlamına gelen bir Latince sıfat olan aequusa bağlayan bir halk etimolojisinden kaynaklanan bir yanlış anlamadan ortaya çıktığını düşünmektedirler. Diğer taraftan, antik kaynaklar rahipliğin Aequi kralı Fertor Resius'un etkisiyle yaratıldığı geleneğini desteklemektedirler.^[4]

Rerum repetitio değiştir

Rerum repetitio ritüeli, pater patratus'un dahil olduğu bir tazminat veya telafi isteğine dairdir. Pater patratus yün bir saç bandı giyerek, Romalıların isteklerini, daha önceden belirlenmiş bir seri kalıp cümleyi kullanarak, önce düşmanın sınırında, sonra da sınırı geçtiğinde, karşılaştığı ilk adama, sonra da tekrar düşmanın kapısından girerken, sonra da yerel yöneticilerin varlığında foruma girerken ilan ederdi. Eğer istekler karşılığını bulmazsa, pater patratus 33 gün içerisinde savaş ilan eder ve Roma'ya, Roma kralının ve senatosunun kararını beklemek için dönerdi. Savaşa gidilmesi konusunda bir kere karar verildi mi, fetial düşman sınırına, ucu çelik ile veya ateşle sertleştirilmiş, kana bulanmış bir mızrak ile gider, mızrağı düşman bölgesine fırlatarak savaş ilan ederdi.

Fetial direkt olarak savaşa değil, daha çok kanunun konularıyla ilintiliydi, dolayısıyla bunlar olup biterken hiçbir zaman Marsı çağırmaz, ancak Jupiter, Juno (ve belki Janus) ve Quirinus'u çağırır.

Collegium ve sodalitas'ın dinsel ilgisi, Romalıların diğer devletlerle ilişkilerinde tanrıların korumasının tadını çıkarmalarını garanti etme temellidir.

Bu collegium, muhtemelen diğer Latin şehirlerinde de vardı, çünkü Livius Alba fetiallerinde de atıf yapmaktadır.

Etimoloji değiştir

Bazı akademisyenlere göre,^[5]^[6] isim *feti-'den gelmektedir. Bu kök 'temel' anlamına gelmektedir, 'koşullar' değil. Temel dinsel konsept olan fas'a bağlı olan bu kelime, her ikisinin de kökü olan IE *dh(e)s, 'koymak' orijinal anlamındaki kök kelime ile ilgilidir. Bu kök, semantik bir kaymayla facere, 'yapmak, etmek' kelimesini de ortaya çıkarmıştır. Vedic dhaman ve dhatu'da olduğu gibi, hem fetial hem fas kelimeleri, burada dinsel anlamdaki 'temel' anlamını saklamaktadırlar.

Dinsel Anlamlar değiştir

Bu etimolojinin anlamları, Romalıların ager'leri dışında da dinsel yönden, diğer insanlara karşı her yaptıklarına temel meşruiyet arayışlarına duydukları ihtiyaca işaret etmektedir. İnsan kanunlarının veya haklarının dışına varacak derecede bir ihtiyaç hissedilmekteydi. Bir yandan gerekli hukuki meşruiyeti ilan ederken, diğer yandan Romalılar neyin haklı bulduğu ve neyin mümkün kıldığının onayını da garanti altına almak istiyorlardı, fas'ın onayı. Bu davranış fetialler tarafından yapılan ayinlerde şahit olunurdu, ki diğer milletler ile ilişikiler söz konusu olduğunda, politik kararlar ve şartnamelere dini bir değer addedilebilsin. Bu şekilde tanrılar Romanın tarafında olur ve Roma'nın kaderini de istenen yönde çizebilirlerdi.

Fetiallerin Görev Faaliyetlerinin Detayları değiştir

Sodalitas, üyelerinin iki tanesini, sadece birini aktif olan pater patratus,^[7] diğerini de sadece pater patratus'a Capitolium'dan toplanan kutsal bitkileri (mine çiçeği sagminası) taşımak üzere eşlik etmek için verbenarius olarak adlandırarak yollardı.

Bildiğimiz iki duruma ait tören ve törensel sözler var: (1) bir anlaşmanın neticelendirilmesi (2) tazminat isteği ve savaş ilanı.

İlk durumda, pater patratus insanları ve tanrıları şahitleri olmak üzere çağırır, Roma'nın adını anar ve eğer sözünü tutmazsa Roma'nın tanrılarının gazabını üzerine çekeceğine yemin edip, execratio diler. Yeminler Jupiter Lapis (per lovem Lapidem) aracılığıyla yapılır. Çakmaktaşı, çarpıldığında kıvılcım çıkardığı için şimşek ile benzerlik taşıdığından Jupiter'in oturma yeri olarak düşünülürdü.

Törenin iki bilinen çeşidi vardır. İlkinde pater patratus bir domuza Jupiter Feretrius tapınağından alınan bir çakmaktaşıyla bir domuza vurur ve Livius tarafından aktarılan törensel sözleri sarfederdi.^[8] İkincisinde çakmaktaşını fırlatır ve eğer sözünü tutamazsa Roma'nın bu taş gibi yere düşmesini dilerdi.^[9]

Roma bir saldırı veya zarar sonucunda tazminat isterse, fetialler ilgili düşman ülkeye elçi olarak yollanırlardı. Eğer pater patratus tarafından iletilen istekler yerine getirilmezse, Jupiter'i, Juno'yu (veya Janus) ve Quirinus'u diğer türm göksel, yersel ve yeraltı tanrılarıyla birlikte ius'un ihlaline şahit olmak üzere yardıma çağırdıktan ve 30 veya 33 gün sonra savaş ilan ettikten sonra Roma'ya geri giderdi. Bu zaman geçtikten sonra sınıra geri döner ve savaşı büyüsel bir davranışla açardı: Roma'nın haklarını bir kere daha beyan ettikten sonra çelik uçlu bir mızrak ya da ateşle sertleştirilmiş bir corniolum ciritini düşman toprağına fırlatırdı.^[10]

Fetialler Latinler ve diğer İtalik halklar için ortak bir kurumdu.^[11]

G.Dumézil'e göre, tanrılarla, sacra ve signa aracılığıyla başlangıç olarak sonuçlandırılan ve sonrasında da uzatılan sözleşme, Roma ager'lerinde resmi dini otoritelerin (pontifler ve augurlar gibi) davranışlarına meşruiyet kazandırmaya yeterliydi. Bunun ötesindeki davranışlar, sadece ius'a dayalı değil, daha derin düzeyde, fas'a dayalı ek dini temeller gerektirirdi. Amaçlarına, temel kuran anlamındaki Vedic dhātu ile aynı kökten gelen *feti- aracılığıyla ulaşan fetiallerin görevi buydu. Yönetici sınıfın politik veya askeri kararlarına dini değer koymak üzere gerçekleştirilen bir sıra törene dayanan fetialler, Roma'nın her durumda tanrıları kendi yanlarında bulmasını sağlarlardı. Uluslararası konularda senato ve konsüllere tavsiyelerini sunmak yanında, sodalitas, tazminat istemek, dini ve adil bir şekilde savaş ilan etmek ve son olarak barışa varmak için iki delegasyon (pater patratus ve verbenarius, ikincisi sadece Collis Capitolinus'tan toplanmış sagminayı taşımak için) yollardı. Anlaşma tekrarlandıktan sonra, Jupiter Lapis ile domuz öldürülür ve eğer Roma şartlara uymazsa, Jupiter Lapis ile domuzun uğradığı sona Jupiter tarafından Roma'nın uğratılması dilenirdi.^[12]

Ius Fetiale'nin Politik Anlamları değiştir

Cicero'nun doğruluğu şüpheli Furius Filus konuşmasının yazarı ve Hristiyan apolojistler Romalıları ius fetiale'yi uluslararası tartışmalarda tanrısal destek için ustaca kullanmayla suçlamaktadırlar. Romalıların adalet isteğiyle değil de, ius fetiale'ye bağlı kuralları kendi isteklerine göre büküp diğer halklara karşı teknik detayları lehlerine kullandıklarını ve bu şekilde diğer halkların topraklarını ve zenginliklerini çaldıklarını iddia ederler.

Kaynakça değiştir

^ Bir kaynağa göre anlam açık değildir. Terim 'Babaların babası' olarak okunabilir, veya babası hala yaşayan bir baba olarak da okunabilir. Patratus, aynı zamanda Latince fiil olarak, başarmak veya neden olmak anlamında da okunabilir, ki bu durumda bu unvan sözcü olarak, atanmış baba olarak, veya seçilmiş baba olarak anlaşılabilir. Aynı fiilin farklı bir anlamını düşünürsek, büyük bir başarının veya saygının babası şeklinde bir anlam da çıkarmak mümkün. An Etymological Dictionary of the Latin Language, 1828, Francis Edward Jackson VALPY, pg. 324)
^ Livy Ab Urbe Condita I.32.
^ Livy, AUC I.24.
^ Inc. Auc. de Praenominibus I apud Valerius Maximus X: "Fertorem Resium qui ius fetiale constituit"; Inc. Auc. de Viribus Illustribus V 4 apud Aurelius Victor p. 29: "(Ancus Martius) ius fetiale...ab Aequicolis transtulit quod primus Ferter Rhesus excogitavisse"; CIL VI 1302 from the Palatine (II-I century BC); Festus s. v. Ferctius p. 81 L; Propertius IV 105-146; Plutarch Marcellus 8. 4, Romulus 16. 6.
^ G. Dumezil, La religion romaine archaïque, 1974.
^ M. Morani "Lat. sacer...nel lessico religioso latino" Aevum LV, 1981, pp.30-46.
^ Bu unvanın anlamı açık değildir. Plutarch'a göre, babası hala hayatta olan ve çocuğu olan adam anlamına gelmektedir (Mor. IV, 62), ancak pater patrimus ile karıştırmaktadır. Patratus ya pater yani baba ile, ya da fiil patrare yani yürütmek, neden olmak ile bağlantılıdır. Muhtemel çeviriler "Baba yapılmış olan" ve "Başarıcı baba"dır. A. Strobach'a bakınız, Plutarch und die Sprachen (1997), 78; R.E. Mitchell, "The definition of patres and plebs: an end to the struggle of the orders", in K.A. Raaflaub, Social struggles in archaic Rome: new perspectives on the conflict of the orders (2005), 128-167, esp. 143.
^ Livy, AUC I.24.8: "Si prior defexit publico consilio dolo malo tum tu illo die, Jupiter, populum Romanum sic ferito ut ego hunc porcum hic hodie feriam, tantoque magis ferito quanto magis potes pollesque."
^ Pol. 3, 25, 6-9
^ Livy, AUC I, 32, 5-14; Dion. Hal. 2,72, 6-8
^ Dionysius of Halicarnassus Ant. Rom. I 21, 1; II 72; Livy, AUC I.32.4.
^ Livy I.24.8.

İki tane birbiriyle çelişen kaynak var -- #1 and #7 -- aynı terim için, pater patratus.

Kaynakça değiştir

Livy, Ab urbe condita, 1:24, 32
Lit. Andreas Zack, Studien zum "Römischen Völkerrecht" (Göttingen 2001)
Pierangelo Catalano Linee del sistema sovrannazionale romano Torino, 1965

[1] Bir kaynağa göre anlam açık değildir. Terim 'Babaların babası' olarak okunabilir, veya babası hala yaşayan bir baba olarak da okunabilir. Patratus, aynı zamanda Latince fiil olarak, başarmak veya neden olmak anlamında da okunabilir, ki bu durumda bu unvan sözcü olarak, atanmış baba olarak, veya seçilmiş baba olarak anlaşılabilir. Aynı fiilin farklı bir anlamını düşünürsek, büyük bir başarının veya saygının babası şeklinde bir anlam da çıkarmak mümkün. An Etymological Dictionary of the Latin Language, 1828, Francis Edward Jackson VALPY, pg. 324)

[2] Livy Ab Urbe Condita I.32.

[3] Livy, AUC I.24.

[4] Inc. Auc. de Praenominibus I apud Valerius Maximus X: "Fertorem Resium qui ius fetiale constituit"; Inc. Auc. de Viribus Illustribus V 4 apud Aurelius Victor p. 29: "(Ancus Martius) ius fetiale...ab Aequicolis transtulit quod primus Ferter Rhesus excogitavisse"; CIL VI 1302 from the Palatine (II-I century BC); Festus s. v. Ferctius p. 81 L; Propertius IV 105-146; Plutarch Marcellus 8. 4, Romulus 16. 6.

[5] G. Dumezil, La religion romaine archaïque, 1974.

[6] M. Morani "Lat. sacer...nel lessico religioso latino" Aevum LV, 1981, pp.30-46.

[7] Bu unvanın anlamı açık değildir. Plutarch'a göre, babası hala hayatta olan ve çocuğu olan adam anlamına gelmektedir (Mor. IV, 62), ancak pater patrimus ile karıştırmaktadır. Patratus ya pater yani baba ile, ya da fiil patrare yani yürütmek, neden olmak ile bağlantılıdır. Muhtemel çeviriler "Baba yapılmış olan" ve "Başarıcı baba"dır. A. Strobach'a bakınız, Plutarch und die Sprachen (1997), 78; R.E. Mitchell, "The definition of patres and plebs: an end to the struggle of the orders", in K.A. Raaflaub, Social struggles in archaic Rome: new perspectives on the conflict of the orders (2005), 128-167, esp. 143.

[8] Livy, AUC I.24.8: "Si prior defexit publico consilio dolo malo tum tu illo die, Jupiter, populum Romanum sic ferito ut ego hunc porcum hic hodie feriam, tantoque magis ferito quanto magis potes pollesque."

[9] Pol. 3, 25, 6-9

[10] Livy, AUC I, 32, 5-14; Dion. Hal. 2,72, 6-8

[11] Dionysius of Halicarnassus Ant. Rom. I 21, 1; II 72; Livy, AUC I.32.4.

[12] Livy I.24.8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]