|
'''Gaia Hipotezi''', '''Gaia Kuramı''' ya da '''Gaia Prensibi''', [[biyosfer]]iin ve [[Dünya|yerküre]]nin fiziki bileşenleri sayılan [[atmosfer]]iin, [[kriyosfer]]iin (buzullar<ref>[http://www.tekniksozlukler.com/CevreBilimleriTerimleri/kriyosfer-%5B-cryosphere-.aspx tekniksozlukler.com]</ref>), [[hidrosfer]]iin ve [[litfosfer]]iin, karmaşık bir karşılıklı etkileşim sistemi içinde bir araya gelerek bir bütünlük oluşturduğunu ileri süren [[ekolojik]] bir kuram ya da hipotezdir. Bu hipotezde, yeryüzündeki [[iklim]]sel ve [[Biyojeokimyabiyojeokimya]]sal koşulların ve süreçlerin bu karşılıklı etkileşim sistemi çerçevesinde aynı yönde gelişme ve değişme eğilimi içinde oldukları öngörülmektedir. Hipotez başlarda [[James Lovelock]] tarafından yerküreyi konu alan bir [[geri besleme]] hipotezi olarak ortaya atılmıştır.<ref>James Lovelock, ''Homage To Gaia'' 2001</ref> Lovelock'un hipotezi için seçtiği adlandırma [[Yunan mitolojisi]]'nde yeryüzünü simgeleyen tanrıça [[Gaia (mitoloji)|Gaia]]'ya dayandırılmaktadır. Hipotez sıklıkla, yerkürenin tek bir organizma gibi göründüğü / davrandığı (olduğu değil) olarak anlaşılmaktadır.<ref> James Lovelock, ''The Revenge of Gaia'' </ref>
Gaia Hipotezi ilk olarak, [[NASA]] adına James Lovelock'un, [[Mars]]'taki yaşamı saptama yöntemleri üzerine [[NASA]] adına yaptığı bağımsız bir araştırmanın yan ürünü olarak formüle edildi.<ref name="Lovelock1965">{{cite journal | author = Lovelock, J.E. | year = 1965 | title = A physical basis for life detection experiments | journal = [[Nature (journal)|Nature]] | volume = 207 | issue = 7 | pages = 568–570 | doi = 10.1038/207568a0}}</ref><ref>[http://www.jameslovelock.org/page4.html Geophysiology]</ref> Hipotezi ilk olarak 1970'li yılların başlarında<ref name="J1972">{{cite journal | author = J. E. Lovelock | title = Gaia as seen through the atmosphere | year = 1972 | journal = [[Atmospheric Environment (journal)|]] | volume = 6 | issue = 8 | pages = 579–580 | doi = 10.1016/0004-6981(72)90076-5 }}</ref><ref name="lovelock1974">{{cite journal | author = Lovelock, J.E.
| coauthors = Margulis, L. | year = 1974 | title = Atmospheric homeostasis by and for the biosphere- The Gaia hypothesis | journal = [[Tellus]] | volume = 26 | issue = 1 | pages = 2–10 | doi = 10.1111/j.2153-3490.1974.tb01946.x}}</ref> makaleler olarak yazmıştır. Daha sonra hipotezin göze batması üzerine 1979 yılında "Gaia: Dünya'daki Yaşama Yeni Bir Bakış" adıyla kitap olarak yayınlandı.
Lovelock'a göre hipoteshipotez başlangıçta, [[oksijen]] içeren kimyasalların bir aradalığını ve Dünya atmosferinde [[metan]] konsantrasyonunun sabit kalmasını açıklamaya yönelmişti. Lovelock, başka gezegenlerdeki atmosferde bu gibi durumları araştırmanın, yaşam tespit etmek yönündeki çalışmalar için görece güvenli ve pratik bir yöntem olduğunu ileri sürmüştür. Lovelock, birçok farklı sürecin, kendi kendini düzenleyen bu sistem içinde aynı yönde işlemeye yöneldiğini ve tüm dengeleri şekillediğini formüle etmiştir. Bu şekilde formüle edilen hipotez, birçok bilimsel deneyle de desteklenmiş<ref name="J1990">J. Lovelock, ''Hadns up for the Gaia hypothesis'' Sh: 100-2</ref> ve bir dizi yararlı öngörü sağlamıştır.<ref name="Volk2003">Tyler Volk, ''Gaia's Body: Toward a Physiology</ref> Dolayısıyla hipotez, Gaia Kuramı olarak tanındı.
Mikrobiyolojist Dr. Lynn Margulis, 1971 yılından itibaren Gaia Hipotezi'nin, bir kuram olamasını sağlayabilecek kavram ve tasarımlarrı geliştirmekte Lovelock'un en önemli yardımcısı olmuştur.<ref name="Turney, Jon 2003">Jon Turney, ''Lovelock and Gaia: Signs of Life'' - 2003 isbn=1-84046-458-5</ref> Hipotez 1975 yılına kadar görmemezlikten gelindi. Bir popüler bilimsel dergi olan [[New Scientist]]'de 15 Şubat 1975 tarihinde bir makale yayınlandı. Hipotezin ayrıntılı bir anlatımı da 1979 yılında ''The Quest for Gaia'' adında bir kitap piyasaya çıkmıştır. Bu yayınların ardından hipotez, bilimsel ve eleştirel dikkati üzerine çekmeye başlamıştır. Hemen ardından birçok geleneksel biyolojistin eleştirileri başladı. Diğer taraftan belirli çevreci gruplar ve iklim bilimciler tarafından desteklendi, savunuldu.
== Lovelock'un hipotezi ==
James Lovelock Gaia'yı şu şekilde tanımlamaktadır. ''Dünya'nın biyosferini, atmosferini, okyanuslarını ve toprağını içine alan karmaşık bir varlık: bu gezegende yaşam için en uygun fiziksel ve kimyasal ortamı oluşturmaya yönelmiş bir geri besleme ya da sibernetik bir sistem oluşturan bütünlük''
Lovelock'un başlangıç hipotezi, [[biyokütle]]nin gezegendeki koşulları daha "konuksever" koşullara dönüştürmeye yöneldiğini ifade etmektedir. Gaia Hipotezi bu "konukseverliği", tam bir [[homostasis]] durumu olarak ifade etmektedir.<ref group=not>Bkz. İngilizce Wikipedia maddesi: Climate change feedback</ref> Eleştirmenleri tarafından [[Teleoloji|teleolojik]] olmakla suçlanan hipotez atmosferin, biyokütle için ve biyokütle tarafından homostatis durumunda tutulduğunu kabul etmektedir.
== Notlar ==
<div class="references-small">
<references group=not/>
</div>
== Kaynakça ==
| 