|
'''Aplikasyon''', genelde [[kimyasal]] [[terbiye]] işlemlerinde, kimyasal maddeleri içeren işlem çözeltisinin ([[flotte]]) [[tekstil]] ürününe düzgün bir şekilde aktarılması olayıdır.
{{düzenle-tarih|Aralık 2005}}
Aplikasyon genelde kimyasal terbiye işlemlerinde, kimyasal maddeleri içeren işlem çözeltisinin (flotte) tekstil ürününe düzgün bir şekilde aktarılması olayıdır.Kimyasal madde aplikasyonunda asıl amaç tekstil ürünü ile kimyasal maddenin hızlı ve yoğun bir şekilde etkileşimini (temasını) sağlamak ve onun üzerine düzgün bir madde aktarımını gerçekleştirebilmektir.Yani aplikasyon,kimyasal terbiye işlemleri için söz konusu olan bir terbiye basamağıdır.Aplikasyon işleminde mutlaka kumaşa bir kimyasal madde aktarımı söz konusudur.Ve bu aktarma işlemi de genellikle o maddenin sulu çözeltileri (flotte) ile yapılmaktadır.O nedenle kullanılan maddelerin sudaki çözeltileri veya emülsiyon,dispersiyon halindeki homojen dağılmış şekilleri ile çalışılmaktadır.
Başlıca aplikasyon yöntemleri: ▼1-Çektirme(tam banyo aplikasyon) ▼2-Emdirme(empregnasyon,fulardlama) ▼3-Vakumla Aplikasyon
4-Maksimum (aidsyon) flotte aplikasyonu
5-Az flotte aplikasyonu (Aktarma,Püskürtme,Köpükle aplikasyon,Sürme(kaplama) ) ▼
Kimyasal madde aplikasyonunda asıl amaç tekstil ürünü ile kimyasal maddenin hızlı ve yoğun bir şekilde etkileşimini (temasını) sağlamak ve onun üzerine düzgün bir madde aktarımını gerçekleştirebilmektir. Yani aplikasyon, kimyasal terbiye işlemleri için söz konusu olan bir terbiye basamağıdır.
Çektirme Yöntemine göre aplikasyon
Bu çalışma yönteminin sembol makinesi Haspeldir.Bol miktarda işlem çözeltisi (flotte) içinde bulunan kimyasal maddelerin çözeltiden çekilerek kumaşa,tekstil ürünü üzerine alındıkları için bu yöntemin adı çektirme yöntemidir.Çektirme yönteminin karekteristik özellikleri şunlardır:
1- Uzun flotte oranı ile çalışılması ( ¼ veya 1/50 veya daha fazla)
2- Aplikasyonun uzun sürmesi (10-25 dakika)
3- Kullanılan kimyasal maddelerin substantifliğe yani afiniteye sahip olmaları
4- Genelde kesikli (diskontinü) ve halat halinde çalışmaların yapılmasıdır.
Çektirme yöntemine göre aplikasyonda işlem süresi uzundur.Çünkü bolca flotte içindeki kimyasal maddelerin büyük kısmının lifler tarafından düzgün bir şekilde çekilip alınması zaman ister.Bu nedenle çektirme yöntemine göre çalışmada kullanılan kimyasal maddelerin afinitelerinin,yani o kumaşı oluşturan liflere karşı bir ilgilerinin,bağlanma isteklerinin olması gerekmektedir.Kimyasal maddelerin bu özellikleri onların substantif,afiniteli olmaları anlamına gelmektedir.Böyle olmasına karşın yine de işlem sonunda, hiçbir zaman çözeltideki (flotte) kimyasal maddelerin tümünün o kumaş veya lifler tarafından çekilip alınması mümkün değildir.Belli bir süre sonunda çözeltide kalan kimyasal maddeler ile kumaş üzerine geçmiş olanlar arasında aşağıdaki gibi dinamik bir denge oluşur.
Aplikasyon işleminde mutlaka kumaşa bir kimyasal madde aktarımı söz konusudur ve bu aktarma işlemi de genellikle o maddenin sulu çözeltileri (flotte) ile yapılmaktadır. O nedenle kullanılan maddelerin sudaki çözeltileri veya emülsiyon, dispersiyon halindeki homojen dağılmış şekilleri ile çalışılmaktadır.
Kumaş üzerindeki kimyasal maddeler → Flottede kalan kimyasal maddeler
%75 ← %25
▲== Başlıca aplikasyon yöntemleri : ==
Çalışma sırasında flotte sıcaklığı,pH değeri ve tuz içeriği (elektrolit) değişmediği sürece işlem sırasında oluşan bu dinamik denge pek fazla değişmez. Bu yöntemde aplikasyon süresi uzundur. Doğal olarak uzun süreli aplikasyon sırasında bir taraftan flottedeki kimyasal maddeler kumaş üzerine geçerken, kumaş üzerine daha önceden geçmiş olan bir kısım maddelerin de liflere bağlanması (fiksajı) gerçekleşmektedir.Bu yönteme göre çalışan makineler : Haspel,jet,overflow,üniversal boyama aparatları, boyama yıldızı gibi makinelerdir.
▲1-#Çektirme (tam banyo aplikasyon)
▲2-#Emdirme (empregnasyon, fulardlama)
#Vakumla aplikasyon
#Maksimum flotte aplikasyonu (aidsyon)
▲5-#Az flotte aplikasyonu (Aktarma, Püskürtme püskürtme, Köpükle köpükle aplikasyon, Sürme(kaplama) sürme, kaplama)
[[Kategori:Tekstil]]
Flotte: Kimyasal maddeleri içinde bulunduran işelm çözeltisidir.
Flotte oranı (F.O.) : İşlem gören 1 kg kumaşın litre veya kg flotteye oranıdır.Flotte oranı çektirme yöntemine özgü bir kavramdır.
Alınan flotte miktarı (% AF ) :Çektirme yöntemi dışında tüm aplikasyon yöntemleri için kullanılan bir kavramdır.Kumaşın kuru ağırlığının %’si olarak ifade edilmektedir.
Çektirme yöntemine göre çalışmada klasik haspel makinesında kumaş ve flotte hareketi son derece zayıftır,etkisizdir.Hatta flotte durağan konumdadır.Kumaş ve flotte hareketinin zayıf olması düzgün bir madde aplikasyonu için uzun flotte oranında ve uzun süreli bir çalışmayı zorunlu kılmaktadır.Bazı haspel makinelerinde flottenin daha düzgün ve hızlı dağılımını sağlamak için makinenin önünden alınan flotte bir pompa ile teknenin arkasına verilmektedir. Haspel makinesinin geliştirilmiş bir şekli olan Haspelflow’da ise çalışma sırasında kumaş hem şişirilerek yapısının düzgünleşmesi hem kırışıklıklar sürekli yer değiştirdiği için kalıcı,kırışık tehlikesinin oluşması ortadan kalkmaktadır.
Ayrıca üst kısımdaki sıkma ve iletim silindirleri, yıkama ve boyama işlemlerinde duruma göre değişik şekillerde çok amaçlı ve etkili bir şekilde kullanılabilmektedir.Bu tip makinelerle ağır gramajlı malların terbiyesinde ,kalıcı kırışık tehlikesi olmadan çalışabilmek mümkündür.Klasik haspel ;tekstil terbiyesinde çektirme yöntemine göre çalışmanın esasını teşkil etmiş, sonra bu makine geliştirilerek , jet,overflow,softflow ve airflow gibi yeni çalışma sistemlerine dönüşmüştür.
Airflow makinesi normalde işlem çözeltisini buhar fazında tekstil ürünü ile temas ettiren bir çalışma yöntemidir.O nedenle bu makinede %100 sentetik, özellikle %PES kumaşların terbiyesi çok kısa flotte oranı ile ( ½ ) yapılabilmektedir.Ancak pamuklu,viskon,özellikle de liosel (Lyocell) liflerden yapılmış kumaşlarda Airflowda çalışıldığında flotte oranının ¼ ve 1/6 dan aşağı düşmesi mümkün değildir.Flottenin gaz (buhar) fazında kumaşla temas etmesi hem çalışma hızını hem çözeltinin kumaşla olan etkileşimini çok fazla artırmaktadır. Airflow tipi makineler son zamanlarda liosel liflerden yapılmış kumaşların terbiyesinde belli bir öneme sahip olmuşlardır çünkü hızlı çalışma nedeniyle kumaştaki kat yerlerinin hızlı değişimi,dolayısıyla kırılmalar sonucu grileşme etkilerinin oluşmaması veya düzgün fibrilasyon etkileri için bu makineler tarcih edilmektedir.Airflow’da yüksek haslık elde edilir.Genellikle boyamada kullanılır,tabii HT ortamında boyamada.Reaktif boyamada avantaj sağlamaktadır.Reaktif boyanın suyla reaksiyona girmesini azaltmaktadır.Havayla aplike edildiği için küp boyamada ise oksidasyon airflowda daha iyi olmaktadır.
Normal flotte ile çalışan jet veya düze sistemine sahip makinelerde ise flotte sirkülasyon pompaları ve düze sistemleri yardımıyla normal haspele göre daha az miktarda işlem çözeltisi (düşük flotte oranı) tekstil ürünü ile daha yoğun temas haline getirilebilmektedir.Bunun sonucu olarak hem daha düşük flotte oranlarında çalışmak hem de daha kısa sürelerde düzgün bir aplikasyon yapabilmek mümkün olmaktadır.Klasik haspelde kumaş hareketi sadece çıkrıkla sağlanırken bu makinelerde çıkrık artı düze sistemi ile daha hızlı bir kumaş hareketi söz konusudur.Tabii ki en hızlı hareket iletimi gaz kinetik yöntemde yani flottenin buhar haline getirildiği airflow çalışma sisteminde olmaktadır.Çektirme yöntemine göre çalışan jet veya overflow tipi makineler normal düze veya klasik jet düze sistemi yanında, zamanla taşmalı jet düze sistemleri geliştirilmiştir.Taşmalı jet (overflow) düze sistemlerinde daha yumuşak bir flotte akışı söz konusudur.Bu iki tür düze sistemlerinin kombine edilerek birlikte veya ayrı ayrı kullanılmaları da mümkündür.
Jet, overflow, softflow boyama ve terbiye makinelerinin biçim ve şekil olarak yuvarlak,dikey veya yatay konumlu değişik yapıları bulunmaktadır.Yatay konumlu overflow makinesinin de yuvarlak formda ve şişirmeli çalışan (Blow-Dye) tipleri geliştirilmiştir. Çektirme yöntemine göre çalışan ve çok yönlü kullanım alanı olan önemli bir terbiye makinesi de üniversal boyama aparatı olarak bilinen makinedir.Bu makinede çok çeşitli formlarda tekstil ürünü terbiyesi yapılabilmaktedir. Ancak en çok bobin veya çile şeklinde iplik ve yine sentetikler için açık elyaf boyaması yapılmaktadır. Makinenin en önemli özelliği her cins tekstil ürünü için ona uygun materyal taşıyıcısının olmasıdır.
Üniversal boyama aparatında materyal taşıyıcısı değiştirilmek suretiyle ,açık elyaf,tops,bobin,çile halinde iplik, çözgü veya kumaş levendi boyama, terbiye işlemleri yapılabilmektedir.Yani çile iplik, sarılı düz veya konik bobin iplik, açık elyaf, çözgü veya kumaş levendi için ayrı ayrı materyal taşıyıcısı bulunmaktadır.O nedenle bu makinelerin çok yönlü kullanımı (üniversal) ve 125-130 °C gibi yüksek sıcaklıklarda (HT) sentetik lif boyamacılığında kullanımı mümkündür.
Emdirme Yöntemine Göre Aplikasyon
Bu yöntemde tekstil ürünü,yine kimyasal maddeleri içeren bir çözelti (flotte) ile emdirilir. Emdirilen kumaştaki flottenin fazlası, tekne dışındaki silindirler arasından sıkılarak uzaklaştırılır ve yeniden emdirme teknesine döner. Böylece kumaşa aktarılan flotte ile birlikte kimyasal maddeler de düzgün bir şekilde kumaşa aktarılmış olur.Emdirme yöntemine göre aplikasyonda kurudan yaşa ve yaştan yaşa çalışma şekilleri söz konusudur. Kurudan yaşa çalışmada kumaşı oluşturan lifler higroskopik nem değerine kadar kurutulmuşlardır. Bu şekilde flotte ile emdirilirler.Örneğin normal nemde kurutulmuş bir pamuklu kumaş yaklaşık %6-7, keten % 10, normal viskon % 13, yün % 15,poliamid % 4,polyester % 0,5 higroskopik nem içermektedir.
Yaştan yaşa aplikasyonda ise kumaş yıkama sonrası etkili bir su uzaklaştırma (sıkma veya vakum) işleminden geçirildikten sonra ve üzerinde %50-70 su bulunan kumaşa bu şekli ile ikinci bir aplikasyon işlemi yapılmaktadır.
Emdirme yöntemine göre aplikasyonun genel karakteristikleri çektirme yönteminin tam tersidir. Yani emdirme yönteminde:
Kısa işlem süresi (5-30 saniye)
Kısa flotte oranı (1/0,5-1/1)
Afinitesiz maddelerle veya dozaj pompası kullanılarak çalışma gerekir.
Genelde kesintisiz (kontinü) ve açık en çalışılmaktadır.
Emdirme yönteminin klasik makinesi Fularddır.Bu aplikasyon yönteminde emdirme süresi son derece kısadır.Ancak bu süre 4 saniyenin altına da düşmemelidir. Yani emdirme sırasında kumaştaki havanın çıkarak flottenin onun yerini almasına yetecek minimum bir süre verilmelidir.Aksi durumda düzgün bir aplikasyon gerçekleşmesi mümkün olmaz.
Emdirme yöntemi ile ilgili önemli büyüklükler şunlardır:
I = Kumaşın flotteye girişinden sıkma silindirlerine kadar olan mesafedeki emdirme veya dalma yolu (m).
K = Flottedeki kimyasal madde konsantrasyonu (g/l)
P = Sıkma silindirlerinin basıncı (N/cm)
t =Emdirme süresi (I /V.60 saniye)
V =Kumaş geçiş hızı (m/dak.)
T =Kumaşa aktarılan madde miktarı (g/kg)
AF=Kumaşa aktarılan flotte miktarı (%)
Emdirme yöntemine göre aplikasyonda alınan flotte çok önemlidir ve alınan flotte miktarını etkileyen başlıca faktörler ise şunlardır:
Sıkma silindirlerinin basıncı
Kumaşın lif cinsi ve doku yapısı
Kumaşın gördüğü ön terbiye işlemleri
Kumaş geçiş hızı
Flotte sıcaklığı
Emdirmede kullanılan yardımcı (ıslatıcı) maddeler ve yöntemler.Örneğin bunlar : Emdirmede hava pasajı veya kumaş emdirme flottesine girerken vakum uygulanarak kumaştaki havanın emilmesi gibi yöntemler olabilir.Kumaşa flotte aldırmada,özellikle ön terbiyede ıslatıcı madde kullanımı belki de en fazla baş vurulan kolay ve etkili olan seçeneklerden biridir. Ancak ıslatıcı madde kullanılırken dikkat edilmesi gereken noktalar vardır.
Emdirmede kullanılan ıslatıcı madde:
Kumaştan havayı atarak hızlı bir ıslatma sağlamalı
Geniş bir pH aralığında etkili olmalı
Yüksek çalışma hızlarında köpük oluşturmamalı
Durulama işlemi sırasında kumaştan kolay uzaklaşmalı
Yapılan işlemde asıl etkili olan maddeyi (örneğin enzimlerle çalışırken enzimleri) olumsuz yönde etkilememelidir.
Emdirme yöntemine göre çalışmada ister kurudan yaşa ister yaştan yaşa olsun düzgün bir aplikasyon gerçekleşmesi için en başta ve en öncelikli koşul iyi bir fulard konstrüksiyonudur. Sıkma silindirlerinin tüm kumaş eninde ve her noktada eşit bir sıkma uygulaması da gerekli ve de şarttır.Çünkü çalışılan kumaş enleri sürekli artmakta ,eskiden 90 cm olan kumaş eni bugün 3 metrenin çok üzerine çıkmıştır.Bu kadar geniş bir çalışma eninde,bilinen klasik sistemlerle silindirin iki ucundan basınç uygulamak suretiyle tüm çalışma eninde düzgün ve etkili bir sıkma sağlamak mümkün değildir.
Bugün için biraz pahalı da olsa bu konuda kesin çözüm sağlayan yüzen (schiwimmende) silindir (küsters), Nipco-tex silindir (Ramiş-kleinewefers) gibi içten her noktada eşit hidrolik destekli veya biraz daha ucuz olan Bicoflex (Kleinewefers) gibi içten pinomatik destekli, Variflex (Babcock), Bükülebilen (Schimiegsamen) silindir (Benninger) gibi içten mekanik destekli veya Matex color (Monforts) gibi özel mekanik silindir konstrüksiyonları ile flotte aktarımı çok geniş enlerde düzgün ve sorunsuz bir şekilde yapılabilmektedir.Yine sıkma silindirlerinin kaplama yapıları ve kaplama sertlikleri önemlidir.Genelde normal silindir kaplama kalınlıkları 10-12 mm kadardır.Boya fulardı silindir kaplama sertlikleri ise en sert : 100 Shore A,orta sert : 70-75 Shore A,yumuşak kaplama : 50-60 Shore A olarak verilmektedir.
Aplikasyon veya sıkarak su uzaklaştırmada sıkma silindirlerinin düzgün sıkıp sıkmadıklarının kontrolü değişik şekillerde yapılmaktadır. Örneğin bunun bir yolu : Üst sıkma silindiri 10 cm’lik bir bant uzunluğunda tebeşir veya talk ile düzgünce tozlandırılmakta,silindirlere 30 saniye basınç verilmekte ve alt silindire çıkan izin şekli incelenmektedir. Diğer bir yolu : Silindirler arasına bir cins özel mavi karbon kağıdı konup yine 30 saniye silindirlere basınç verildikten sonra alt silindire çıkan iz incelenmektedir. Ayrıca alınan flotte düzgünlüğünün tesbiti için çok homojen yapıda kumaş şeritleri ıslatılıp silindir ortalarından veya kenarlara yakın yerlerden geçirilerek alınan flotte değerleri karşılaştırılmaktadır.
Gelişmiş konstrüksiyon yapısına sahip fulard silindirlerinde, aplikasyon sırasında kumaş eni doğrultusunda farklı basınç ayarları yapabilmek mümkündür.Bugün bu olanaktan yararlanıp kumaş emdirmeye girmeden ve emdirme sonunda kumaştaki nem değerleri ölçülerek kumaştan kaynaklanan belli derecelerdeki nem farklılıkları, silindirlere uygulanabilen farklı basınç ayarları yardımı ile düz
| 