Vikipedi

Ağaç: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
88.241.87.232 (k - m - e) tarafından yapılan değişiklik geri alınıyor.
Sayfa boşaltıldı
1. satır:
{{Diğer anlamı | Ağaç (anlam ayrım)}}
 
{{Vikisözlük|Kategori:Ağaç}}
 
[[Resim:Sequoia and a car.jpg|thumb|240px|Dünyanın en büyük ağacı sekoya]]
[[Resim:Coastal_redwood.jpg|right|240px|thumb|Sekoyalar dünyanın enbüyük ağaçlarıdır.]]
[[Resim:Windbuchencom.jpg|Kışın [[Almanya]]'nın ''[[Schwarzwald]]'' bölgesinden bir [[kayın]] görüntüsü.|thumb|left|250px]]
[[Resim:Raunkiaer.jpg|240px|right|thumb|Bir [[meşe]] ağacı]]
[[Resim:Leavessnipedale.jpg||thumb|right|240px|[[Yaprak]]lar ağaçların en önemli organlarıdır. Resimde [[kayın]] ağacı yaprakları görülüyor.]]
[[Resim:Tree From Below.JPG|thumb|240px| ]]
 
'''Ağaç''', tek gövdesi bulunan, beslenmeyi ana ve yan köklerden alan 4-5 m boyundaki odunsu [[bitki]].
 
Toprağa düşen tohumdan en önce fide meydana gelir.20 Ağaç 1 yaprak eder
Fide bir yıl sonra fidan halini alır. Hücrelerinin çoğalmasıyla dal ve [[yaprak]]lar, [[gövde]] ve [[kök]] olarak üç parçadan ibaret bir ağacın küçük bir modeli olur. Her yıl ağacın dallarında ve köklerinde yeni sürgünler çıkarken, gövdede de bir tane yıllık [[halka]] meydana gelir. Bu halkalar, ağacın enine büyüyerek yaptığı [[odun]] tabakasıdır. Yağışı bol yıllarda, geniş bir halka; kurak geçen yıllarda ise, ince ve küçük bir halka meydana gelir. Bu halkalardan ağacın yaşı kolayca anlaşılabilir.
 
Gövdesinden enine kesilen bir ağaç incelenecek olursa, en dışta kabuk, sonra yıllık halkaları meydana getiren hücre tabakaları ve en içte de öz kısım görülür.
 
Bir ağacın gerçekten canlı olan biricik kısmı, [[kabuk|kabuğun]] altında odunun yüzeyindeki ince bir hücre tabakasıdır. Buna ''katman doku tabakası'' denir. Bu tabaka ağacı geliştiren ve büyümesini sağlayan tabakadır. Genç bir ağaca çivi çakıldığında veya ağaç bir dal verdiğinde, çivinin ve dalın yerden yüksekliği hiç değişmez.
 
Bütün canlı varlıklar gibi ağacın da dokularının arasında devamlı bir su dolaşımı olur. Bu su dolaşımının sağlanabilmsi için ağacın devamlı ve bol miktar suya ihtiyacı vardır. Çok büyük bir [[kayın]] ağacı, kuru ve sıcak bir günde 250 litre, küçük bir [[ayçiçeği]] ise 1 litre su harcar. [[Okaliptüs]] ağaçları ise günde ortalama 400 litre su harcadıklarından bataklıkları kurutmada faydalanılır.
 
Ağacın ihtiyacı olan su, büyük ağaç türlerinde 50 metrenin üzerinde bir yüksekliğe çıkmak mecburiyetindedirler. Bu hadisede önemli olan birinci kuvvet [[kılcallık]] olayıdır. Odun boruları demetlerinde 20 metreye kadar etkilidir. İkinci kuvvet ise, [[kök basıncı]]dır. Bu basınç ile ağaçta su 30 metre kadar yüksekliğe çıkarılabilmektedir. Bir diğer önemli kuvvet de yapraklardan suyun [[buharlaşma]]sı ([[transprasyon|terleme]]) ile meydana gelen [[emme kuvveti]]dir. Buna kohezyon gerilimi de denir. Terlemenin (transpirasyon) büyük kısmı gözeneklerle, az bir kısmı da diğer yüzeylerle sağlanır. Kohezyon kuvveti su moleküllerini birbirine bağlar. Bu gerilim, suyun kopmayan bir sütun halinde yükselmesini sağlar. 100 metreye kadar etkilidir. [[Sekoya]] gibi yüksekliği 100 metreyi bulan dev ağaçlarda su tepelere kadar kohezyon kuvvetiyle yükselir.
 
Bir ağaç kendi besinini doğrudan doğruya toprak ve havadan güneş ışığı vasıtasıyla üretir. Bu, hiçbir canlı hayvan vücudunun yapamadığı son derece karmaşık bir hadisedir. Yapraklardaki [[klorofil]] denilen yeşil madde sayesinde, havanın [[karbondioksit]]inden, güneş ışığı altında [[fotosentez]] denilen olay sonucunda kendisi ve diğer canlılara faydalı besinleri meydana getirir.
 
Her [[yaprak]], kendini dışarıya karşı koruyacak çok etkili bir tabaka ile sıkı sıkıya örtülüdür. Hava, yaprakların altındaki çok küçük deliklerden girebilir. Suyun buharlaşması da, yine bu deliklerden ([[por]]) sağlanır. Yaprak ihtiyaca göre bu delikleri açar veya kapatır. [[Ağaç kabuğu]] çok etkili bir su geçirmeyici zırhtır. Bir ağaç, başından ayaklarına kadar, su buğusunun dışarı sızmasına karşı sırlanmıştır.
 
Ağaçlar günlük hayatın her kısmında son derece çeşitli ve o derece yaygın olarak kullanılır. [[Kağıt]] yapımından [[mobilya]] yapımına, meyvelerinin besin olarak kullanımından [[süs ağaçları]]na kadar, sayısız denebilecek kullanılış yeri vardır. Büyük ağaç toplulukları olan [[orman]]lar ise, bir memleketin [[iklim]]ini, hatta [[ekonomi]]sini etkileyecek kadar önemlidir.
 
Eski [[jeolojik]] devirlerde yaşamış, bugün nesli tükenmiş dev ağaçlara dünyanın bazı bölgelerinde nadiren rastlanabilmektedir.
 
Ağaçların boyları ve yükseklikleri bir hayli değişiklik gösterir. Boyları üç metreden yüz on metreye kadar; yaşları otuz-kırk yıldan beş bin yıla kadar olan ağaçlara rastlanmaktadır. Dünyanın en yaşlı ve yüksek ağaçlarından olan ve ABD'de [[Sierra Nevada]] Dağlarında bulunan [[sekoya]]lar (''Sequoia'') yüz on metre yüksekliğe ve 6-9 m çapa erişebilir. Bunların yaşları da dört bin yılı bulmaktadır. [[Avustralya]]'da yüksek boylu ormanlar meydana getiren okaliptus ağaçları da yüz metreyi bulmaktadır. Ağaçların yaşları bir hayli farklılıklar göstermektedir. Son yıllarda dünyanın en yaşlı ağacının [[higori çamı]]nın (''Pirus aristata'') olduğu belirlenmiştir.
 
Ağaçların gelişmesi için en elverişli şart bol yağmur olup, bu da tropik iklimlerde görülür. Tropikal iklimlerde kurak bölgelerin cüce bitkileri ağaç haline gelir.
 
[[Fırtına]]lar, [[sel]]ler, [[yıldırım]], [[yangın]] gibi tabii afetler, usulsüz kesimler gibi insanların yaptığı tahripler, bitki hastalıkları, ağaçların en büyük düşmanları olarak sayılabilir.
 
Türkiye'de yetişen bazı ağaçların yaşları:
 
{|class='wikitable'
|[[Meşe]], [[ıhlamur]], [[köknar]] || 1000 yıl
|-
|[[Kayın]]||900 yıl
|-
|[[Zeytin]]||400 yıl
|-
|[[Elma]], [[armut]]||300 yıl
|-
|}
 
Türkiye'de yetişen bazı ağaçların yükseklik ve kalınlıkları:
 
{|class='wikitable'
!Ağaç||Boyu||Çapı
|-
|[[Köknar]]||75 m||3 m
|-
|[[Ladin]]||60 m||2 m
|-
|[[Çam]]||50 m||1 m
|-
|[[Kayın]]||44 m||2 m
|-
|[[Meşe]]||53 m||4 m
|-
|[[Dişbudak]]||30 m||1,7 m
|}
 
== Ağaçların özellikleri ==
Ağaçlar, yaşamları boyunca büyümeyi sürdüren [[odun]]su bitkilerdir. Ağaçların biçimleri, büyüklükleri ve yaşam süreleri, [[tür]]den türe değişkenlik gösterir.
 
Yeryüzünde, narin süs ağaçlarından, dev [[sekoya]]lara kadar 20.000 kadardan fazla ağaç türü olduğu bilinmektedir. Bilinen en yaşlı ağaç, [[Kaliforniya]]'da bulunan 4700 yaşındaki bir [[çam]] ağacıdır. Bilinen en uzun boylu ağaçsa, [[Avustralya]]'da bulunan yaklaşık 150 m. boyundaki bir [[okaliptüs]] ağacıdır. Ağaç türlerinin en çeşitli olduğu yerler, [[tropikal]] yağmur ormanlardır. Ülkemizde de çok sayıda ağaç türü bulunur. Ağaçların biçimleri ve büyüklükleri birbirinden ne kadar farklı olursa olsun, iki bitki grubundan birine aittirler. [[Açık tohumlular]] ya da [[kapalı tohumlular]]. Kapalı tohumlu bitkiler, [[tohum]]u koruyucu bir tabakayla kaplı, [[çiçekli bitkiler]]dir. Bilinen bitki türlerinin %90'ı kapalı tohumludur. Açık tohumlu bitkilerse, koruyucu bir tabaka ile kaplanmamış tohumlar üreten ağaçlar ve [[çalı]]lardır. Bunlar, [[çiçek]] açmazlar. En bilinenleri, [[servi]], [[çam]], [[ladin]], [[ginko]] gibi ağaçlardır.
 
== Cinsler ==
 
{{col-begin}}
{{col-3}}
*''Abies'', [[Göknar]]
*''Acacia'', [[Akasya]]
*''Acer'', [[Akçaağaç]]
*''Actinostrobus'', [[Servi çamı]]
*''Athrotaxis'', [[Tazmanya sediri]]
*''Aesculus'', [[At kestanesi]]
*''Agathis''
*''Ailanthus'', [[Kokarağaç]]
*''Albizia'', [[Gülibrişim]]
*''Alnus'', [[Kızılağaç]]
*''[[Amentotaxus]]''
*''Araucaria'', [[Arokarya]]
*''Arbutus'', [[Koca yemiş]]
*''Aucuba'', [[Akuba]]
*''Austrocedrus'', [[Şili sediri]]
*''Berberis'', [[Kadıntuzluğu]]
*''Betula'', [[Huş]]
*''Biota'' [[Doğu mazısı]]
*''Broussonetia'', [[Kağıt dutu]]
*''Buxus'', [[Şimşir]]
*''Calocedrus'', [[Su sediri]]
*''Camellia''
*''Carpinus'', [[Gürgen]]
*''Carya''
*''Castanopsis''
*''Catalpa'', [[Katalpa]]
*''Cathaya ''
*''Cephalotaxus''
*''Celtis'', [[Çitlenbik]]
*''Ceratonia'', [[Keçiboynuzu]]
*''Cercidiphyllum'', [[Katsura ağacı]]
*''Cercis'', [[Erguvan]]
*''Chamaecyparis'', [[Yalancı servi]]
*''Citrus'', [[Limon,Portakal,Greyfurt,Mandalina]]
*''Clematis'', [[Akasma]]
*''Cornus'', [[Kızılcık]]
*''Corylus'', [[Fındık]]
*''Cotinus'', [[Sumak]]
*''Cotoneaster'', [[Dağ muşmulası]]
*''Crataegus'', [[Alıç]]
*''Cryptomeria'', [[Japon çamı]]
*''Cunninghamia'', [[Tırpan ağacı]]
*''Cupressocyparis'', [[Melez servi]]
*''Cupressus'', [[Servi]]
*''Cydonia'', [[Ayva]]
*''Daphne''
*''Dalbergia'', [[Pelesenk ağaçları]]
*''Diospyros'', [[Trabzon hurması, Abanoz ağaçları]]
*''Dipteronia''
{{col-3}}
*''Elaeagnus'', [[İğde]]
*''Eriobotrya'', [[Malta eriği]]
*''Eucalyptus'', [[Okaliptüs]]
*''Euonymus'', [[Papazkülahı]]
*''Fagus'', [[Kayın]]
*''Ficus'', [[İncir]]
*''Fitzroya'' [[Patagonya servisi]]
*''Forsythia'', [[Altınçanak]]
*''Fraxinus'', [[Dişbudak]]
*''Fuchsia'', [[Küpe çiçeği]]
*''Ginkgo'', [[Mabet ağacı]]
*''Gleditsia'', [[Yabani keçiboynuzu]]
*''Hedera'', [[Sarmaşık]]
*''Hibiscus'', [[Ağaçhatmi]]
*''Hippophae'', [[Yalancı iğde]]
*''Hydrangea'', [[Ortanca]]
*''İlex'', [[Çobanpüskülü]]
*''Jacaranda''
*''Jasminum'', [[Yasemin]]
*''Juglans'', [[Ceviz]]
*''Kalmia''
*''Keteeleria'', [[Yalancı göknar]]
*''Koelreuteria'', [[Fener ağacı]]
*''Laburnum'', [[Sarısalkım]]
*''Lagerstromeia'', [[Oya ağacı]]
*''Larix'', [[Melez]]
*''Laurus'', [[Defne]]
*''Ligustrum'', [[Kurtbağrı]]
*''Liquidambar'', [[Sığla ağacı]]
*''Liriodendron'', [[Lale ağacı]]
*''Lithocarpus''
*''Lonicera'', [[Hanımeli]]
*''Maclura'', [[Yalancı portakal ağacı]]
*''Magnolia'', [[Manolya]]
*''Mahonia'', [[Sarıboya ağacı]]
*''Malus'', [[Çiçek elması]]
*''Melia'', [[Tespih ağacı]]
*''Mespilus'', [[Muşmula]]
*''Metasequoia'', [[Su ladini]]
*''Microbiota''
*''Morus'', [[Dut]]
*''Myrtus'', [[Mersin]]
*''Nerium'', [[Zakkum]]
*''Nothofagus'', [[Yalancı kayın]]
*''Olea'', [[Zeytin]]
*''Osmanthus''
*''Ostrya'', [[Kayacık]]
*''Paulownia'' [[Pavlonya, İmparator pavlonyası]]
*''Phellodendron'', [[Mantar ağacı]]
{{col-3}}
*''Phillyrea'', [[Akçakesme]]
*''Phoenix'', [[Hurma]]
*''Picea'', [[Ladin]]
*''Pinus'', [[Çam]]
*''Pistacia'', [[Sakız ağacı]], [[Menengiç]]
*''Pittosporum''
*''Platanus'', [[Çınar]]
*''Podocarpus'' [[Taşporsuğu]]
*''Populus'', [[Kavak]]
*''Prunus'', [[Kiraz]],[[Erik]],[[Şeftali]],[[Kayısı]]
*''Pseudolarix'', [[Yalancı melez]]
*''Pseudotaxus'' [[Çin yalancıporsuğu]]
*''Pseudotsuga'', [[Duglas göknarı]]
*''Pterocarya'', [[Kanatlı ceviz]]
*''Punica'', [[Nar]]
*''Pyracantha'', [[Ateşdikeni]]
*''Pyrus'', [[Armut]]
*''Quercus'', [[Meşe]]
*''Reklam'', [[Reklam Ağacı]]
*''Rhamnus'', [[Cehri]]
*''Rhododendron'', [[Ormangülü]]
*''Robinia'', [[Yalancı akasya]]
*''Salix'', [[Söğüt]]
*''Sambucus'', [[Mürver]]
*''Sassafras''
*''Sciadopitys'', [[Japon şemsiye çamı]]
*''Sequoia'', [[Sekoya]]
*''Sequoiadendron'', [[Mamut ağacı]]
*''Sophora'', [[Sofora]]
*''Sorbus'', [[Üvez]]
*''Syringa'', [[Leylak]]
*''Taiwania''
*''Tamarix'', [[Ilgın]]
*''Taxodium'', [[Bataklık servisi]]
*''Taxus'', [[Porsuk ağacı]]
*''Tetraclinis'' [[Berberistan mazısı]]
*''[[Thuja]]'', Mazı
*''Thujopsis'', [[Yalancı mazı]]
*''Tilia'', [[Ihlamur]]
*''Torreya''
*''Tsuga'', [[Suga]]
*''Ulmus'', [[Karaağaç]]
*''Vaccinum'', [[Yaban mersini]]
*''Viburnum'', [[Kartopu]]
*''Washingtonia'', [[Kanarya palmiyesi]]
*''Wisteria'', [[Morsalkım]]
*''Yucca'', [[Avize ağacı]]
*''Zelkova'', [[Zelkova]]
*''Ziziphus'', [[Hünnap]]
{{col-end}}
 
==Ayrıca bakınız==
[[Anıt ağaç]]
 
== Dış bağlantılar ==
{{commons|Trees}}
 
*[http://www.globaltrees.org/default.asp Dünyadaki ağaçları koruma kampanyası]
*[http://www.sanalvadi.gen.tr/agaclar Ağaçlar Sitesi]
*[http://www.deby.bialowieza.pl Oak ağaçları (İngilizce)]
[[Kategori:Botanik]]
[[Kategori:Ağaçlar|*]]
[[Kategori:Ormancılık]]
 
<!-- interwiki -->
 
{{Link SM|he}}
 
[[af:Boom]]
[[ar:شجرة]]
[[ay:Quqa]]
[[az:Ağac]]
[[bar:Bam]]
[[bat-smg:Medis]]
[[bg:Дърво]]
[[bm:Yiri]]
[[bo:ཤིང་སྡོང་]]
[[bs:Drvo]]
[[ca:Arbre]]
[[chr:ᏡᎬ]]
[[cs:Strom]]
[[cv:Йывăç]]
[[cy:Coeden]]
[[da:Træ (organisme)]]
[[de:Baum]]
[[en:Tree]]
[[eo:Arbo]]
[[es:Árbol]]
[[et:Puu]]
[[eu:Zuhaitz]]
[[fa:درخت]]
[[fi:Puu]]
[[fr:Arbre]]
[[gan:樹]]
[[gd:Craobh]]
[[gl:Árbore]]
[[he:עץ]]
[[hr:Stablo]]
[[ht:Pyebwa]]
[[hu:Fa (botanika)]]
[[ia:Arbore]]
[[id:Pohon]]
[[io:Arboro]]
[[is:Tré]]
[[it:Albero (botanica)]]
[[ja:木]]
[[jv:Wit]]
[[kk:Ағаш]]
[[ko:나무]]
[[kv:Пу]]
[[la:Arbor]]
[[lt:Medis]]
[[lv:Koks]]
[[ml:വൃക്ഷം]]
[[ms:Pokok]]
[[myv:Чувтт]]
[[nah:Cuahuitl]]
[[nds:Boom]]
[[nl:Boom (plant)]]
[[nn:Tre]]
[[no:Tre]]
[[nrm:Bouais]]
[[oc:Arbre]]
[[os:Бæлас]]
[[pl:Drzewo]]
[[pt:Árvore]]
[[qu:Sach'a]]
[[ro:Arbore]]
[[ru:Дерево]]
[[sah:Мас]]
[[scn:Àrvulu]]
[[simple:Tree]]
[[sk:Strom]]
[[sl:Drevo]]
[[sr:Дрво]]
[[stq:Boom]]
[[su:Tangkal]]
[[sv:Träd]]
[[sw:Mti]]
[[szl:Strům]]
[[ta:மரம்]]
[[te:చెట్టు]]
[[th:ต้นไม้]]
[[tl:Puno]]
[[uk:Дерево]]
[[vec:Àlbaro]]
[[wo:Garab]]
[[yi:בוים]]
[[zh:树]]
[[zh-min-nan:Chhiū]]
[[zh-yue:樹]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Ağaç" sayfasından alınmıştır