Semiha Berksoy: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Otorite kontrolü şablonu eklendi |
ek bilgiler |
||
12. satır:
| çocukları = [[Zeliha Berksoy|Zeliha]]
| diğer_isimleri =
| eğitim =
| meslek = Opera sanatçısı, ressam
| imza =
24. satır:
== Yaşamı ==
1910 yılında İstanbul'un [[Çengelköy]] semtinde doğdu. Annesi heykeltıraş ve ressam Fatma Saime Hanım, babası maliye katibi ve şair Ziya Cenap Berksoy'dur. Sanata olan ilgisini anne ve babasından aldı. Sekiz yaşındayken annesinin [[ispanyol gribi]]nden kaybetti. Bir süre amcası, o sırada [[Düyûn-ı Umûmiye]]'de baş katip olan amcası Basri Cenap Bey'in yanında yaşadı.<ref name="ataturk">{{web kaynağı |başlık=Semiha Cenap Berksoy (1910-2004) |url=https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/index.php?title=Semiha_Cenap_Berksoy_(1910-2004)&mobileaction=toggle_view_desktop |yayıncı=Atatürk Ansiklopedisi |erişimtarihi=26 Şubat 2021}}</ref> Babasının yeniden evlenmesinden sonra aile önce Sultanahmet'e, sonra Kadıköy'e taşındı. İlk ve orta öğrenimini Kadıköy İlkokulu'nda tamamladı.<ref name="evrensel"/> Kadıköy'de evlerinin karşısında Kuşdili Tiyatrosu'nun bulunması sanata yönelmesinde etkili oldu.<ref name=madak/> İlk öykülerini ilkokul öğrencisiyken yazmaya başladı.<ref name="evrim">{{web kaynağı |soyadı1=Altuğ |ad1=Evrim |başlık=Kuşbakışı İnsanlık Manzarası |url=http://www.galerist.com.tr/Uploads/File/semiha-berksoy-wall-of-hallucination-catalogue.pdf |yayıncı=Semiha Berksoy Halüsinasyon Duvarı sergisi (13.11.-201-10.01.2015) kataloğu |erişimtarihi=26 Şubat 2021}}</ref> 1928 yılında Beyoğlu'nda bir şan hocasından dersler aldı.
Satır 30 ⟶ 31:
Aynı dönemde [[Güzel Sanatlar Akademisi]]'nin sınavlarını kazanarak Namık İsmail Atölyesi’nde [[Refik Epikman]] ile heykel, [[İsmail Hakkı Oygar]] ile seramik çalıştı<ref name=evrim/>; ancak sahne sanatlarına ağırlık verince resim yapmaya 1957'e kadar ara verdi.<ref name="fusun">{{web kaynağı |soyadı1=Özbilgen |ad1=Füsun |başlık=Elli dört yıl önceki cumhuriyet:Bir yıldız doğuyor |url=https://core.ac.uk/download/pdf/84784182.pdf |yayıncı=Cumhuriyet gazetesi, 17 Ekim 1985 |erişimtarihi=26 Şubat 2021}}</ref>
=== Darülbedayi ===
1930'da, iki yıllık [[Darülbedayi]] Tiyatro Okulu'nun sınavını kazanarak tiyatroya başladı. Tiyatro sahnesine ilk kez [[Tolstoy]]'un "''Yaşayan Kadavra''" oyununda "çiçek satan kız" rolüyle çıktı.<ref name=selda/> 1931 yılında Muhsin Ertuğrul'un çektiği [[İstanbul Sokakları'nda (film, 1931)|İstanbul Sokakları]] filminde rol aldı. İlk sesli Türk filmi olan bu filmin çekimi için Paris'e gitti ve "Hancı Kızı Semiha" karakterini canlandırdı. İlk defa bu seyahat sırasında Paris'te bir opera izleyip gerçek anlamda opera ile tanıştı.<ref name="hamra">{{web kaynağı |soyadı1=Koyuncu |ad1=Hamra Aydın |başlık=Semiha Berksoy'un figürlerinde kimlik arayışı / |url=https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=jNRDC1RLfVd4_T7x7ZXmmTzFpz_pu5WGIiAdV8j6p9AVEbv37_w8RGMDYgK46oXK |yayıncı=Işık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksk lisans tezi, 2019 |erişimtarihi=26
1932 yılında [[Nazım Hikmet]]'in yazdığı, Muhsin Ertuğrul'un sahneye koyduğu "''Kafatası''" adlı piyeste "''Karagözlü Sinyorina''" tangosunu söyleyerek yer aldı.<ref name="selda">{{web kaynağı |soyadı1=Özalp |ad1=Selda |başlık=İlk Kadın Opera Sanatçısı Semiha Berksoy |url=https://www.aydinlik.com.tr/haber/ilk-kadin-opera-sanatcisi-semiha-berksoy-216651 |yayıncı=Aydınlik.com.tr, 25 Ağustos 2020 |erişimtarihi=26 Şubat 2021}}</ref> 1933'te Tiyatro Mektebi'nden mezun oldu. Okulun mezun ettiği tek kız öğrenci idi. Aynı yıl, Darülbedayi'de [[Friedrich Schiller|Schiller]]'in "Hile ve Sevgi" dramında ve ardından şiirlerini Nazım Hikmet'in yazdığı ''Yalova Türküsü'' müzikalinde; Muhsin Ertuğrul’un sahneye koyduğu "Güneş Batarken" oyununda rol aldı. Ayrıca [[Ekrem Reşit Rey|Ekrem]] ve Cemal Reşit Rey kardeşlerin 1933’te Cumhuriyet’in kuruluşunun onuncu yılında şehir tiyatrosunda sahneledikleri [[Lüküs Hayat]] operetinde ''Mısırlı Prenses Atıfet'' rolünü oynadı.
Şehir Tiyatrosu kadrosunda yer olmadığı gerekçesiyle işten çıkarılınca bir süre işsiz kalan Berksoy,
Nazım Hikmet'in senaryosunu yazdığı [[Söz Bir Allah Bir]] (1933) filminde rol aldı. Berksoy'un ünlü şair ile dostluğu uzun yıllar devam etti. Mektuplaşmaları "Nazım Hikmet ve Toscası Semiha Berksoy" adıyla kitaplaştırıldı. Berksoy, 1934-1935 sezonunda Nazım Hikmet'in kendisi için yazdığı "Bir Rüyadır" adlı oyunda başrol oynadı.<ref name=selda/> === Opera kariyeri ===▼
=== Özsoy Operası ve Berlin yılları ===
Opera kariyerine 1934 yılında "ilk Türk operası" kabul edilen [[Özsoy Operası]]'ndaki rolüyle başladı. [[Ankara]]'da Cumhurbaşkanı ve İran şahı [[Rıza Şah Pehlevi]] onuruna sahnelenen eserde "Ayşım" rolünü seslendirdi. Bu temsil, onun hayatında bir dönüm noktası oldu. Mustafa Kemal huzurunda Çankaya Köşkü'nde küçük bir konser verme fırsatı buldu ve opera eğitimi için Berlin'e gitmesi gerektiği gündeme geldi. Ankara'dan döndükten sonra operetlerde oynamaya devam eden Berksoy, 6 Ekim 1936'da girdiği sınav sonucunda hem Ankara Devlet Konservatuvarı'na girme hakkı, hem de Berlin Müzik Yüksek Akademisi Opera bölümü bursunu kazandı ve Berlin'e gitti. Öğrenciliği sırasında Türk, ABD, İtalyan sefaretlerinde ve Berlin radyosunda konserler verdi. 1936-1939 arasında öğreniminin sonunda Berlin Akademi Operası'nın halka açık temsilinde [[Richard Strauss]]'un "A''riadne auf Naxos''" isimli eserinde başrol (Ariadne) oynadı. Böylece Batı Avrupa'da sahne almış ilk Türk opera sanatçısı ünvanını aldı.
=== Devlet Operası ===
Berlin'deki üç yıllık eğitimini tamamlayıp Türkiye'ye döndükten sonra
Berksoy'un Berlin Yüksek Müzik Akademisi'nden gelen belgesi Milli Eğitim Bakanlığı tarafından kabul edilmedi. Sanatçı, 1949-1951 yılları arasında operaya çıkartılmadı ve kızını alarak Viyana'ya gitti. Yurt dışında konserler veren Berksoy, 1950'de açılan Devlet Opera ve Balesi'ne solist olarak atandı. 1951 opera sezonunda sahnelenen Eugene d’Albert'in Tiefland (Çukurova) operasında başrol ‘Marta’yı oynadı. Ertesi yıl 1 Mayıs'ta [[Beethoven]]'in 125. ölüm yıldönümü nedeniyle Devlet Tiyatrosu opera bölümü tarafından sahnelenen [[Mozart]]'ın [[Fidelio]] operasında ''Leonore'' rolünü oynadı. 22 Mayıs 1953 tarihinde Ankara Devlet Konservatuarı Konser Salonu'nda konservatuarın piyano bölüm başkanı [[Mithat Fenmen]]'in eşliğinde "''Wagner Konserleri''" düzenledi. 1954 Ankara Devlet Konservatuarı sahnesinde oynanan "Hansel ve Gratel Operası"nda Anne rolünü oynadı. 1956 yılından başlayarak üç yıl üst üste [[Bayreuth Festivali|Bayreuth Festivallerine]] katıldı.
1961'de Feridun Altuna’nın sahneye koyduğu [[Hansel ve Gretel (opera)|Hansel ve Gretel]] operasında ''Haxel'' rolünü canlandırdı. 12 Şubat 1963'te [[Verdi]]'nin [[Il trovatore]] operasında "''Azucena''" rolüyle 30. sanat yılı jübilesini yaptı.
Berksoy, Devlet Opera ve Balesi'nde kadro sorunları yaşadığı için 1960'larda tiyatroya ağırlık verdi ve [[Devlet Tiyatroları]] kadrosuna geçti.<ref name=ataturk/> 1961’de Üçüncü Tiyatroda [[Musahipzade Celal]]’in "''Macun Hokkası''" adlı oyununda ''Ziba Usta'' rolünü, [[İstanbul Efendisi]] operetinde ''Feraset Bacı''’yı, [[Haldun Taner]]’in "''Dışarıdakiler''" oyununda ''Şehriban'' rolünü canlandırdı. [[Turgut Özakman]]'ın ''Kaneviçe'', [[Refik Erduran]]'ın ''Karayar Köprüsü''nde rol aldı. [[William Shakespeare]]’in [[Yanlışlıklar Komedisi|Yanlışlıklar Komedyası]]'nda ''Rahibe Amelya'', [[Moliére]]'in [[Cimri (oyun)|Cimri]] adlı eserinde ''Frosine'', [[Arthur Miller]]'in [[Cadı Kazanı]]'nda ''Tituba'' rollerini temsil etti. 1963 yılında 30. sanat yılı jübilesini ısonra da s tiyatroya devam etti. 1964 yılında Devlet Tiyatrosunun özel izniyle [[Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu]]'nda oynadığı Haldun Taner’in [[Keşanlı Ali Destanı]]'ndaki "''Şerif Abla''" rolünü oynadı. [[Asiye Nasıl Kurtulur?]], [[İvan İvanoviç Var mıydı Yok muydu?]], Bu Bir Rüyadır adlı oyunlarda da rol aldı. Bu dönemde Madrid ve Modena Festivallerine katıldı.<ref name=ataturk/> ▼
=== Devlet Tiyatroları ===
▲Berksoy, Devlet Opera ve Balesi'nde kadro sorunları yaşadığı için 1960'larda tiyatroya ağırlık verdi ve [[Devlet Tiyatroları]] kadrosuna geçti.<ref name=ataturk/> 1961’de Üçüncü Tiyatroda [[Musahipzade Celal]]’in "''Macun Hokkası''" adlı oyununda ''Ziba Usta'' rolünü, [[İstanbul Efendisi]] operetinde ''Feraset Bacı''’yı, [[Haldun Taner]]’in "''Dışarıdakiler''" oyununda ''Şehriban'' rolünü canlandırdı. [[Turgut Özakman]]'ın ''Kaneviçe'', [[Refik Erduran]]'ın ''Karayar Köprüsü''nde rol aldı. [[William Shakespeare]]’in [[Yanlışlıklar Komedisi|Yanlışlıklar Komedyası]]'nda ''Rahibe Amelya'', [[Moliére]]'in [[Cimri (oyun)|Cimri]] adlı eserinde ''Frosine'', [[Arthur Miller]]'in [[Cadı Kazanı]]'nda ''Tituba'' rollerini temsil etti. 1963
1964 yılında Devlet Tiyatrosunun özel izniyle [[Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu]]'nda oynadığı Haldun Taner’in [[Keşanlı Ali Destanı]]'ndaki "''Şerif Abla''" rolünü oynadı. 1966 yılında 1966 Ankara Devlet Opera ve Balesinin Personel Kanunu'nun değişmesi sonucu operada "baş artist" (primadonna) unvanın aldı. 1968 yılında ilk kez kızı [[Zeliha Berksoy]] ile sahneye çıktı. [[Vasfiye Nasıl Kurtulur]] adlı oyunda o dönem Bakırköy Belediye Tiyatrosu sanat yönetmeni olan kızı ile birlikte oynadı. Nazım Hikmet'in [[İvan İvanoviç Var mıydı Yok muydu?]] adlı oyununun ilk sahnelenişinde küçük bir rol aldı. 1972 yılında emekliye ayrıldı.<ref name=madak/> ,
▲=== Resim kariyeri ve son yılları ===
Berksoy, opera kariyerii sürdürürken bir yandan da resim yaptı ve 1961 yılından başlayarak Türkiye ve yurtdışında birçok resim sergisi açtı. 1961 yılında [[Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi]]’nde Devlet Resim Heykel sergisine "''Bursa’da Fatihin Doğduğu Ev''" ve "''Yeşil Cami''" tabloları ile katılarak ödül aldı. 1969 yılında Berlin, Lutzovhaus resim sergisi, 1972 yılında Paris’te resimlerini sergiledi. ▼
Berksoy, UNESCO’nun 2002 senesini Nazım Hikmet yılı ilan etmesi sebebi ile Bu Bir Rüyadır opereti yeniden sahnelendiğinde ise 92 yaşında yeniden sahneye çıktı. Bu oyunda, dekor olarak onun çarşaf tabloları kullanıldı.
▲Berksoy,
Türkiye'de ilk resim sergisini 1974 yılında Ankara Devlet Resim Heykel Galerisi'nde açtı. 1975 yılında eşi Ercüment Siyavuşgil'i kaybettikten sonra on yıl inzivaya çekildi. Bir gün yaşlılık ve ölüm korkusunu yenmek üzere do sesi vermek üzere çalışan<ref name="oral">{{web kaynağı |soyadı1=Oral |ad1=Zeynep |başlık=Semiha Berksoy: 'Do sesi verdim, ölümü yendim, ama...' 'Aşktan ölebilirim' |url=https://core.ac.uk/download/pdf/84784148.pdf |yayıncı=Milliyet gazetesi, 25 Ekim 1992 |erişimtarihi=27 Şubat 2021}}</ref> ve "''Do sesini verdim, ölümü yendim''" diyen sanatçı, yeniden resme, şarkılar söylemeye döndü, anılarını yazdı. 1982'de [[İstanbul Atatürk Kültür Merkezi]] Büyük Salon'da (1982) bir sergi açtı. Türk Kadınının Seçme ve Seçilme Hakkı Kazanmasının 50. Yılı olan 1984'te T.B.M.M Başkanlığı Tarafından Berksoy'a "''İlk Kadın Opera Sanatçısı'' Unvanıyla ‘Atatürk Opera Ödülü’ verildi. Resimleri, İstanbul Devlet Opera ve Balesi Müdürü Mesut İktu’nun destekleriyle resimleri 1985'te Leningrad ve Moskova'da sergilendi.
1992'de yoğun bir şekilde resim yaptı ve [[Cemal Reşit Rey Konser Salonu]]’nda (1992) sergi açtı. 1995 yılında [[New York]]'ta ve Almanya’nın Hann Munden kentinde yer alan "''All Fann- Die Kunst''" adlı uluslararası sergiye katıldı. O yıl, Kendine Ait Bir Oda'yı düzenlemeye başladı. Kendisi için anlamlı objeleri (fotoğrafları, mektupları, kıyafetleri, tabloları...) bu odaya yerleştirdi. "Semiha Berksoy 'un Odası", [[İstanbul Resim ve Heykel Müzesi|Mimar Sinan Üniversitesi Resim Heykel Müzesi]]'nin daimi koleksiyonuna dahil edildi.
Sanatçı 1996’da [[Kutluğ Ataman]]’ın yönetmenliğinde "''Kutluğ Ataman’s Semiha b. Unplugged'' projesini gerçekleştirdi. Bu proje Berksoy’un hayatını ve hayatı algılayışını konu alan bir video enstalasyonu idi. Berksoy kendi evinin odasında hayatını yorumlayarak anlattı. Çalışma İstanbul, Milano, Berlin, Lüksemburg ve Montreal gibi şehirlerde gösterime girdi ve büyük ilgi gördü.<ref name=ataturk/>▼
▲Sanatçı 1996’da [[Kutluğ Ataman]]’ın yönetmenliğinde "''Kutluğ Ataman’s Semiha b. Unplugged'' projesini gerçekleştirdi. Bu proje Berksoy’un hayatını ve hayatı algılayışını konu alan bir video enstalasyonu idi. 6,5 saat süren videoda Berksoy kendi evinin odasında hayatını yorumlayarak anlattı.
Berksoy 1998 yılında [[Devlet Sanatçısı]] unvanı aldı. 1999'da [[New York]] [[Lincoln Center]]'da [[Robert Wilson]]'ın ''Önceki Günler, Ölüm, Yıkım ve Detroit III'' (The Days Before: Death, Destruction and Detroit III
2000 yılında Viyana’da "Kunst Museum Bonn" da gerçekleştirilen yüzyılın en önemli sanatçılarını bir araya getiren “Zeitwenden 2000 Millenium” sergisine katıldı ve bu sergiye katılan ilk Türk ressamı oldu. "''Semiha Berksoy Odası''" adlı yapıtıyla birincilik ödülü ile onurlandırıldı.
2003 yılında Viyana’da Samlung Essel Modern Müzesi’nde gerçekleştirilen “''Blut- Honig''” sergisine katılarak son dönem resimlerini sergiledi. İş
hediye etti.<ref name=hamra/>
Sanatçı, 15 Ağustos 2004'te 94 yaşında öldü. İstanbul'da defnedildi.
== Rol aldığı tiyatro oyunları ==
| |||