Medler: Revizyonlar arasındaki fark

'''Medler''' {{#tag:ref|Oxford English Dictionary'e (Oxford İngilizce Sözlüğü) göre "Mede" kelimesi, eski Farsçadan (Attika ve İyonik) Latinος (arcadochypriote ma-to-"" Μᾶδοι, çoğul) klasik Latincede Mēdus'tan (genellikle çoğul olarak) gelir "<ref>[[Oxford English Dictionary]] "[https://www.oed.com/start?showLogin=false giriş Mede, n.]". [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http%3A%2F%2Fwww.oed.com%2Fview%2FEntry%2F115629%3Frskey%3DkViil4%26result%3D4 Arşiv]</ref>|group=not}}([[Eski Farsça]]:''Māda'', [[Yunanca]]: Μῆδοι, [[İbranice]]: מָדַי) [[İran coğrafyası|İran]]'ın kuzeybatı bölgesinde yaşayan eski bir [[İran halkları|İran halkıdır]]. [[Yunanlar]] bu halkın yaşadığı bölgeye Medya adını vermişlervermişlerdir. Medler ilk kez Asur kralı [[III. Salmaneser]]'in dönemindeki (MÖ 858-824) yazılarda "Mada" adı ile kaydedilmişlerkaydedilmişlerdir.<ref name="britannica">{{Web kaynağı|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media|başlık=Media|erişimtarihi=27 Ağustos 2009|arşivtarihi=9 Mayıs 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150509044057/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media|tarih=2009|ölüurl=hayır|dil=İngilizce|yayımcı=Encyclopedia Britannica Online}}</ref> MÖ 1100-1000 civarında , kuzeybatıKuzeybatı İran'ın dağlık bölgesini ve [[Hemedan]] ([[Ekbatan]]) bölgesinde bulunan Mezopotamya'nın kuzeydoğu ve doğu bölgesini ele geçirmişlerdir. İran'da ortaya çıkışlarının MÖ 800 yılları arasında gerçekleştiğine inanılmaktadır. M.Ö. 7. yüzyıldan MÖM.Ö. 5. yüzyıla dek batı İran'ın ve diğer bazı bölgelerin Med hakimiyeti altında olmasına rağmen, kesin coğrafi uzantıları bilinmemektedir. Her ne kadar eski [[Orta Doğu|Orta doğu]] tarihinde önemli bir yere sahip olsalar da, Medler'in tarihlerini yeniden yapılandırmaya izin veren hiçbir metin kaynağı bulunmamaktadır. Sadece dış kaynaklardan, [[Asur]], [[Babil]] ve [[Yunanlar|Yunan]] kaynaklarından ve ayrıca Medler'in işgal ettiği sanılan bazı [[İran]] arkeolojik alanlarında varlıklarına rastlanmaktadır.

[[Herodot]] tarafından bildirilen Medler ile ilgili hesaplar, MÖ 7. yüzyılın başında bir imparatorluk oluşturacak güçlü bir halk imajını bırakmıştır. Hakim oldukları topraklarda hükümdarlıkları MÖ 550 yılına kadar sürmüştür. MS, Asur imparatorluğunun yıkılmasında belirleyici bir rol oynamakta ve Lydia ile Babil'in güçlü krallıklarıyla rekabet etmekte oldukları görülmektedir. Ancak, yakın zamanda çağdaş dönemlerin Med döneminden yeniden değerlendirilmesi, araştırmacıların "Med krallığı" algısını değiştirmiştir. Bu durumun belgelenmesinde algılanması zor bir hal almıştır, bu da Medler hakkında birçok şüphe bırakmaktadır,. bazıBazı uzman tarihçiler dahi hiçbir zaman güçlü bir Med krallığı olmadığını öne sürmüşlerdir. Her halükarda, son Med kralının, Pers[[II. KralıKiros|Ahameniş İmparatoru II. Kiros'a]] karşı yenik düşmesinden sonra, Med İmparatorluğu önemli bir eyalet haline gelmiştir ve art arda egemen olan imparatorluklar tarafından ödüllendirilmiştir. ([[Ahameniş İmparatorluğu]], [[Seleukos İmparatorluğu]], [[Part İmparatorluğu]] ve [[Sasani İmparatorluğu]]).

Medler, bugünkü İran'ın kuzeybatısında, batı [[Zagros Dağları|Zagros'un]] dağlık bölgeleri ile [[Mazandaran Düzlüğü|Mazandaran'ın]] güney bölgeleri arasında, yaklaşık üçüncü binyılın son yüzyıllarında yaşamış bir [[İran]] halkıdır. Tarihte ortaya çıktıklarında, dokuzuncu yüzyılın ortalarında, şüphesiz bu bölgede uzun süre var oldukları görülmektidirgörülmektedir.<ref name="origines">{{en}} G. Windfuhr, « Dialectology and Topics », dans G. Windfuhr (dir.), ''The Iranian Languages'', Oxon et New York, 2009, s.5-8</ref> ''Medler'in'' şu anki adı [[Grekçe|antik Yunan]] dilindeki ''Mêdos'tan'' (Μῆδος) gelmektedir. [[Asurlular|Asuriler]] "Medyan ülkesi", KUR Mada, Mata veya Manda olarak kendilerinden bahsederken, [[Babilliler]] onları Ummān-manda olarak adlandırdılaradlandırmışlardır.<ref name="origines" /> Bu insanların modern arkeologlar ve tarihçiler tarafından kültürel özellikleri açısından değerlendirilmesi oldukça zordur. Asuri ve Yunan kaynakları, bugün İran'ın orta-batısında yer alan, kuzeyde [[Manna Krallığı]], güneyde [[Ellipi]] ve batıda bulunan bölgeleri işgal ettiklerini göstermektedir. [[Urartular|Urartu]] ve [[Asur]]'un doğu sınırını işgal ettikleri oldukça mümkün olarak görülse de kesin olarak bilinmemektedir. Ancak İran bölgelerinin ve insanların isimlerinin komşu bölgelerde bulunması, bu dönemde Batı İran'da etnik homojenlik olmadığını, Medler'in geniş bir alanda olabileceğini göstermektedir. İranlı grupların ilk binyılın birinci yarısında giderek daha fazla genişlemiş olmaları tarihçiler açısından muhtemeldir.{{sfn|Brown|1990|p=619-620}}<ref>{{en}} R. Zadok, « The Ethno-Linguistic Character of Northwestern Iran and Kurdistan in the Neo-Assyrian Period », dans ''Iran'' 40, 2002, s.89-151</ref>

MediMed dilinin kökeni ve özellikleri birçok yönden ihtilaflıdır. Bu dilde bulunan metinlerin azlığı ve var olanların ise çok az ve sadece birkaç kelime, toponimiler'in var olması dilbilgisinidil bilgisini keşfetmek adına oldukça zordur. Ancak bununla birlikte, İran dillerinden eski [[Kürt dilleri|eski Kürtçe]]'yi]] kullanan, [[Kürtler]]in atalarına çok yakın bir dil kullandıkları muhtemeldir.<ref>P. Lecoq, ''Les inscriptions de la Perse achéménide'', Paris, 1997, <abbr>s.</abbr> 46-49</ref> Nitekim Med dili eski bir [[İran dilleri|İran dilidir]] ve [[Azerice (İran dili)|Azari]], [[Gilan ili|Gilaki]], [[Mazenderanca]], [[Zaza-Gorani dilleri]], [[Kürt dilleri|Kürtçe]] ve [[Bauchi Eyaleti|Baluchi]] gibi diğer birçok dili içeren Kuzeybatı İran dil ailesine ait olarak sınıflandırılmaktadır.<ref>Schmitt, Rüdiger (1989). ''Compendium Linguarum Iranicarum''. Wiesbaden: Reichert.</ref> GrameriDil bilgisi hakkında fazla bir bilgi mevcut değildir fakat [[Zerdüştlük|Zerdüştlüğün]] kutsal kitabı olan [[Avesta]] ile önemli fonolojik izoglozları paylaşmaktadır.<ref>Skjærvø, Prods Oktor (2005). ''[https://sites.fas.harvard.edu/~iranian/OldPersian/opcomplete.pdf An Introduction to Old Persian] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170402172708/http://www.fas.harvard.edu/~iranian/OldPersian/opcomplete.pdf |tarih=2 Nisan 2017 }}'' (PDF) (2nd ed.). Cambridge: Harvard.</ref>

Herodot aynı zamanda "Medlerin Perslele kesinlikle aynı aletlere; ve Medlerle Perslerin olağan giyimlerinin gerçekten farksız." olduğunun altını çizmiştir (7.62). "Bu Medler eski zamanlarda herkes tarafından [[Aryanlar]] olarak anılmış; fakat [[Lazlar|Laz]]-[[Kolhis]]liler, [[Atina]]'dan buraya geldiklerinde, isimlerini Media olarak değiştirdiler. Haddi zatında bu onların kendilerine verdikleri isimdi."<ref>Herodotus, The Histories. 7.62.1. ''"The Medes in the army were equipped like the Persians; indeed, that fashion of armor is Median, not Persian. Their commander was Tigranes, an Achaemenid. The Medes were formerly called by everyone Arians, but when the Colchian woman Medea came from Athens to the Arians they changed their name, like the Persians. This is the Medes' own account of themselves"''</ref> --- Medler, Herodot Tarihi (7.7). [[Medea]] [[Yunan mitolojisi]]'nde [[Lazlar|Laz]]-[[Kolhis]] kralı [[Jason]]'un karısı ve [[Argonotlar]]'ın büyücüsüdür.

13. yüzyılda yaşayan Ermeni tarihçi [[Heyton|Heyton (Hethum)]] şöyle der: "''Postea vero Sarraceni amiserunt dominium Egipti et Medi, qui Cordins vulgariter dicembantur; regni Egipti dominium occupaverunt''." (''Sonunda [[Araplar]] [[Mısır]]'ın yönetimini kaybettiler; ve Medler''; "''ki onlara [[Kürtler]] deniliyordu''." ''Mısır'a egemen oldular''.<ref>''Recueil docs.arm''.,II, s.225, 343.</ref><ref>''Kürtler ve Kürdistan, Minorsky,T.Bois, D.N Mac Kenzie , s.70 Doz Yayınları 2.baskı4.Eyyubiler 1.paragraf''</ref>

California[[Kaliforniya Üniversitesi|Kaliforniya Üniversitesi'nde]] tarih profesörlüğü yapmış [[Wadie Jwaideh]]: "''Kürt halkının tanınmış atalarından biri olan Med İmparatorluğu, Kürtler tarafından kurulduğu söylenebilecek harika nasyonal olan, tek devletti.''".<ref>Kürt Ulusal Hareketi: Kökenleri ve Gelişimi ”. Sayfa: XV. Syracuse University Press. İlk baskı, 2006.[https://books.google.com.tr/books?id=FCbspX-dGPYC&pg=PR15&dq=%22The+empire+of+the+Medes,+one+of+the+reputed+ancestors+of+the+Kurdish+people,+was+the+only+great+national+state+that+may+be+said+to+have+been+established+by+the+Kurds%22&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwjKlfmk1uPrAhXOk4sKHeqpAkgQ6AEwAHoECAAQAQ#v=onepage&q=%22The%20empire%20of%20the%20Medes%2C%20one%20of%20the%20reputed%20ancestors%20of%20the%20Kurdish%20people%2C%20was%20the%20only%20great%20national%20state%20that%20may%20be%20said%20to%20have%20been%20established%20by%20the%20Kurds%22&f=false]</ref>

[[Dosya:Mad-5223.jpg|küçükresim|Med erkeği. Persepolis duvar kabartmaları.]]"Medler, Ksenofon'un kitabında bahsettiği Kardukilerin (Kar<nowiki/>duyaKarduya) ve modern Kürtlerin atalarıdır." Mack Chahin, "Yunanlılardan Önce" adlı kitabı, syf: 109. James Clarke and Co Ltd yayınları.<ref>Mack Chahin - Before the Greeks, syf: 109</ref>[https://books.google.com.tr/books?id=gal_11QHPqUC&printsec=frontcover&dq=%E2%80%9CBefore%2BThe%2BGreeks%E2%80%9D%2BChahin&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwi3lcj0q5nsAhWhk4sKHU0qDKUQ6AEwAHoECAIQAg#v=onepage&q=%E2%80%9CBefore%2BThe%2BGreeks%E2%80%9D%2BChahin&f=false]

"Kürtler, diğer [[Aryan]] göçmenlerle birlikte, Ortadoğu[[Orta Doğu|Orta Doğu'nun]] geniş bölgelerini yöneten kendi imparatorluklarını - Med İmparatorluğunu - kurmayı başardılar. O zamandan beri Kürtler ve Kürdistan nispeten bağımsız kaldı...” Albany-[[New York Eyalet Üniversitesi]], Bilgi Bilimi ve Politikası Okulu, Yrd. Doçent Lokman I. Meho.[https://www.albany.edu/feature2001/new_faculty/meho.html] Kaynak “Kürt Kültürü ve Toplumu: Açıklamalı Kaynakça”, syf:11. Lokman I. Meho ve Kelly L. Maglaughlin.<ref>Lokman I. Meho & Kelly Maglaughlin - Kurdish Culture and Society, An Annotated Bibliography </ref>[https://books.google.com.tr/books?id=sl4PIeyWriUC&printsec=frontcover&dq=okman%2BI.%2BMeho.%2B%E2%80%9CKurdish%2BCulture%2Band%2BSociety%3A%2BAn%2BAnnotated%2BBibliography%E2%80%9D&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwic6ZfVqJnsAhVxhosKHcL7ByQQ6AEwAHoECAMQAg#v=onepage&q&f=false]

"Şu anda [[Kürt dilleri|Kürtçe]] konuşanların çoğunluğu, büyük olasılıkla eskiden Med lehçelerini konuşanlardır." Prof. [[:en:Gernot_Ludwig_Windfuhr|Gernot Ludwig Windfuhr]] (1938-) Michigan Üniversitesi, Kaynak: "Isoglosses: [[Persler]] ve [[Part İmparatorluğu|Partlar]], Kürtler ve Medler Üzerine Bir Eskiz", Monumentum H.S. Nyberg Tome II. (Brill, Acta Iranica-5), Leiden: 457-471.[https://books.google.com.tr/books?id=MYxCAAAAYAAJ&q=%22majority%2Bof%2Bthose%2Bwho%2Bnow%2Bspeak%2BKurdish%2Bmost%2Blikely%2Bwere%2Bformerly%2Bspeakers%2Bof%2BMedian%2Bdialects%22&dq=%22majority%2Bof%2Bthose%2Bwho%2Bnow%2Bspeak%2BKurdish%2Bmost%2Blikely%2Bwere%2Bformerly%2Bspeakers%2Bof%2BMedian%2Bdialects%22&hl=en&sa=X&redir_esc=y]

"Kürtler, fiziksel olarak [[Orta Doğu|Orta Doğu'daki]] insan ırkının belki de en iyi örnekleridir ve karakter ve bir dereceye kadar fizyonomi açısından Afganlara benziyorlar. Onlar, Medlerin doğrudan torunlarıdır." [[:en:Arnold_Wilson|Sör Arnold Talbot Wilson]] (1884–1940). "Mezopotamya, 1917-1920: Bir Sadakat Çatışması; Kişisel ve Tarihsel Bir Kayıt" adlı kitabı, syf: 127. Orjinal basım, İndiana Üniversitesi, sonraki basım, [[Oxford University Press]], 1936.<ref>[[:en:Arnold_Wilson|Sir Arnold Talbot Wilson]] - 1917-1920: A clash of loyalties, Oxford University Press, 1936</ref>[https://books.google.com.tr/books?id=1YDRAAAAMAAJ&q=%22The%2BKurds%2Bare%2Bphysically%2Bperhaps%2Bthe%2Bfinest%2Bspecimens%2Bof%2Bthe%2Bhuman%2Brace%2Bin%2Bthe%2BMiddle%2BEast%2C%2Band%2Bthey%2Bresemble%2BAfghans%2Bin%2Bcharacter%2Band%2Bto%2Bsome%2Bextent%2Bin%2Bphysiognomy.%2BThey%2Bare%2Bthe%2Bdirect%2Bdescendants%2Bof%2Bthe%2BMedes.%22%2BSir%2BArnold%2BTalbot%2BWilson&dq=%22The%2BKurds%2Bare%2Bphysically%2Bperhaps%2Bthe%2Bfinest%2Bspecimens%2Bof%2Bthe%2Bhuman%2Brace%2Bin%2Bthe%2BMiddle%2BEast%2C%2Band%2Bthey%2Bresemble%2BAfghans%2Bin%2Bcharacter%2Band%2Bto%2Bsome%2Bextent%2Bin%2Bphysiognomy.%2BThey%2Bare%2Bthe%2Bdirect%2Bdescendants%2Bof%2Bthe%2BMedes.%22%2BSir%2BArnold%2BTalbot%2BWilson&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjN38TLpJnsAhWIxosKHRh2BqYQ6AEwAHoECAUQAg]

"Asur yazıtındaki gerçek Medler (Mada), Asur'un doğusunda yaşayan Kürt aşiretleriydi ve toprakları Hazar Denizi'ne kadar uzanıyordu. Çoğunlukla dil olarak Hint-Avrupalı ve Aryan kökenliydiler ve küçük eyaletler halinde her biri kendi 'şehir kralına' itaat eden Yunanlılar gibi yaşadılar." [[Oxford Üniversitesi]]'nde Asuroloji Profesörü olan İngiliz [[Asuroloji|Asurolog]] ve [[Dilbilim|dilbilimci]], [[Archibald Sayce|Archibald Henry Sayce]] (1845 - 1933). Kaynak: Tarihçilerin Dünya Tarihi. Bölüm II. Med veya İskit İmparatorluğu.<ref>[[Archibald Sayce|Archibald Henry Sayce]] - The Historians' History of the World, Chapter II. The Median or Scythian Empire, p:584, Henry Smith Williams Lld.</ref>[http://www.gutenberg.org/files/52177/52177-h/52177-h.htm] Sayfa: 584. Editör, Henry Smith Williams Lld.