Vikipedi

Adalet Partisi (1961-1981): Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
kDeğişiklik özeti yok
k düzeltme
21. satır:
|Tekrar Açılışı = 9 Ekim 2015
|Tekrar Kapanışı =
|üyelik=3.234<ref> {{Web kaynağı | url = https://www.yargitaycb.gov.tr/icerik/1094 | başlık = Adalet Partisi | erişimtarihi = 5 Ağustos 2020 | arşivengelli = evet}} </ref>|üyelik_yıl={{tarih|2020}}}}
'''Adalet Partisi''' (kısaca '''AP'''), 1961-1980 yılları arasında faaliyet yürütmüş [[liberal muhafazakârlık|liberal muhafazakâr]] bir [[Türkiye|Türk]] [[siyasi parti]]si.
 
33. satır:
[[27 Mayıs Darbesi]]'ni yapan [[Türk Silahlı Kuvvetleri]]; [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]]'nin birçok yönetici ve milletvekilini [[Yassıada]]'da toplamış, partiyi kapatmış, 16 Eylül 1961'de [[Hasan Polatkan]] ile [[Fatin Rüştü Zorlu]]'yu ve 17 Eylül 1961'de ise [[Adnan Menderes]]'i idam ettirmişti. Adalet Partisi, kapatılan [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]]'nin (DP) ardılı olarak, böyle bir ortamda siyaset sahnesine çıktı. [[Tahsin Demiray]], [[Ethem Menemencioğlu]], [[Mehmet Yorgancıoğlu]], [[Muhtar Yazır]], [[Necmi Ökten]], [[Cevdet Perin]], [[Emin Açar]] ve [[Kamuran Evliyaoğlu]] gibi [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]]'nin bazı eski üyeleri ile 27 Mayısçılarla görüş ayrılığına düşen emekli orgeneral [[Ragıp Gümüşpala]] ve [[Şinasi Osma]], [[Halit Ağca]] ve Dr. [[İhsan Önal]] gibi çeşitli kişiler, 11 Şubat 1961'de bir dilekçe vererek Adalet Partisi'ni kurdular. [[Milli Birlik Komitesi]] (MBK) tarafından siyasi partilerin "''demokrat''" adını kullanması yasaklandığından, partiye Adalet Partisi adı verildi.
 
AP, kurulduğu yıl içerisinde 61 ilde teşkilatını tamamlayıp 15 Ekim 1961 seçimlerine katıldı ve %34,8 oy toplayarak 450 üyeli TBMM'de 158 milletvekilliği, 150 üyeli Cumhuriyet Senatosu'nda ise 70 senatörlük aldı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=4|editör=Belgenet.net|başlık=1961 yılı genel seçim sonuçları|erişimtarihi=10 Ocak 2012|ölüurl=yesevet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20130807215511/http://belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=4|arşivtarihi=7 Ağustos 2013}}</ref> Seçim sonuçları neticesinde, birinci parti olarak çıkan [[Cumhuriyet Halk Partisi]]'nin genel başkanı [[İsmet İnönü]] liderliğinde Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükûmeti olan CHP-AP koalisyonu kuruldu. 24 Mart 1963'te [[Celâl Bayar]]'ın Kayseri Hapishanesi'nden sağlık nedenleri ile tahliye edilmesi ve Ankara sokaklarında AP'lilerce karşılanması çeşitli gençlik örgütleri ve subaylardan oluşan bir grubun Celâl Bayar'ın evini, Adalet Partisi genel merkezini, ''[[Son Havadis]]'' ve ''[[Yeni İstanbul]]'' gazetelerinin [[Ankara]] bürolarını tahrip etmesiyle sonuçlandı.
 
AP genel başkanı [[Ragıp Gümüşpala]]'nın 6 Haziran 1964'teki vefatının ardından geçici genel başkan [[Saadettin Bilgiç]], 27-29 Kasım 1964 tarihlerinde düzenlenen büyük kongrede görevini [[Süleyman Demirel]]'e devretti. [[Süleyman Demirel]] liderliğindeki Adalet Partisi 1965'te [[İsmet İnönü]] başbakanlığındaki Cumhuriyet Halk Partisi hükûmetini düşürdü. Henüz milletvekili olmayan Demirel 1965 seçimlerinde Adalet Partisi'ni birinci parti yaptı ve meclise oyların %52,9'u olan 4.921.236 oyla 240 milletvekili seçtirdi.<ref>{{Web kaynağı | url=http://www.belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=5 | editör=Belgenet.net | başlık=1965 yılı genel seçim sonuçları | erişimtarihi=10 Ocak 2012 | ölüurl=yesevet | arşivurl=https://web.archive.org/web/20120102180338/http://www.belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=5 | arşivtarihi=2 Ocak 2012 }}</ref> Senatoya ise Adalet Partisi'nden 97 senatör seçildi. Bu sonuçlarla I. Demirel hükûmeti kuruldu. 1969'da partinin oy oranı düştüyse de 1965 seçimlerinde geçerli olan ''Milli Bakiye Sistemi'' yerini ''d'Hont Sistemi'''ne bıraktığından Adalet Partisi'nin milletvekili sayısı arttı. Böylece Adalet Partisi 1969 seçimlerinde oyların %46,5'ini almasına rağmen parlamentoya 256 milletvekili soktu.<ref>{{Web kaynağı | url=http://www.belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=6 | editör=Belgenet.net | başlık=1969 yılı genel seçim sonuçları | erişimtarihi=10 Ocak 2012 | ölüurl=yesevet | arşivurl=https://web.archive.org/web/20120205011707/http://www.belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=6 | arşivtarihi=5 Şubat 2012 }}</ref>
 
1970 yılının Şubat ayı bütçe görüşmelerinde, partili bazı milletvekilleri ve senatörler bütçeye ret oyu vererek II. Demirel hükumetini düşürdüler. Bunlardan 41 kişi partiden ayrılarak, [[Ferruh Bozbeyli]] başkanlığında [[Demokratik Parti (Türkiye)|Demokratik Parti]]'yi kurdular.
41. satır:
60'lı yılların sonuna yaklaşılırken tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de sağ-sol çatışmaları, öğrenci hareketleri, işçi mitingleri ve Amerikan aleyhtarlığı artmıştı. Kısa bir süre sonra, [[Türk Silahlı Kuvvetleri]] 12 Mart 1971 muhtırasıyla [[Süleyman Demirel]]'i başbakanlıktan uzaklaştırdı ve Adalet Partisi'ni iktidardan düşürdü.
 
Adalet Partisi'nin yükselişi 14 Ekim 1973 seçimlerinde durdu. Bu seçimlerde Cumhuriyet Halk Partisi birinci parti olarak 185 milletvekili çıkarırken; AP'nin oy oranı %29,76'ya, milletvekili sayısı 149'a, senatör sayısı da 22'ye indi.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=7|editör=Belgenet.net|başlık=1973 yılı genel seçim sonuçları|erişimtarihi=10 Ocak 2012|ölüurl=yesevet|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071007073431/http://www.belgenet.net/ayrinti.php?yil_id=7|arşivtarihi=7 Ekim 2007}}</ref> Bu düşüşün nedenleri, Cumhuriyet Halk Partisi'nin yükselişi olduğu kadar, Adalet Partisi'nden kopan [[Demokratik Parti (Türkiye)|Demokratik Parti]] ve [[Millî Selamet Partisi]] gibi küçük partilerin sağ oyları bölmesi idi. Seçimlerin ardından Cumhuriyet Halk Partisi-Millî Selamet Partisi koalisyonu kuruldu, [[Kıbrıs]] davasıyla bu hükûmet itibar topladı, ancak [[Bülent Ecevit]] erken seçime gitmek üzere ayrılınca hükûmeti kurma görevi Adalet Partisi'ne kaldı. Adalet Partisi yanına Millî Selamet Partisi, [[Cumhuriyetçi Güven Partisi]] ve [[Milliyetçi Hareket Partisi]]'ni alarak Milliyetçi Cephe'yi oluşturdu. 1975-1977 yılları Milliyetçi Cephe ile geçti. 1977 erken seçimleri de siyasal görünümü değiştirmedi. Kimse tek başına iktidar olamadı. Cumhuriyet Halk Partisi azınlık hükûmeti kuruldu. Güvenoyu alamayınca, Adalet Partisi II. Milliyetçi Cephe'yi kurdu. Ancak 1977 sonunda hükûmet gensoruyla düşürüldü. Siyaset istikrarsızlığı, terör, dış baskılar, iktisadi gerileme, ve hayat pahalılığı son haddindeydi. 1979 sonunda Adalet Partisi eski ortakların parlamento desteğiyle azınlık hükûmeti kurmuşken 12 Eylül 1980 askeri darbesiyle perde kapandı.Parti diğer siyasi partilerle birlikte 16 Ekim 1981 tarihinde resmen feshedilmiştir.
 
Adalet Partisi, [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]]'nin mirasçısı olduğunu her zaman vurguladı, hatta ilk seçimlerde eski [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Partilileri]] partiye aday gösterdi. [[Muhafazakârlık|Muhafazakâr]] bir partiydi, sağa kaymış, aşırı akımları desteklediği için liberallerce eleştirilmiş ve ikiye bölünmüştü. Partiye önceleri oy veren tarikat ve tekkeler sonradan Millî Selamet Partisi'ne yönelmişti.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Adalet_Partisi_(1961-1981)" sayfasından alınmıştır