Vikipedi

İran: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Gerekçe: + nedensiz içerik silinmesi + kaynak gerektiren bilgi eklentisi
k düzeltme
220. satır:
''Bu bizim için büyük bir korku kaynağı idi. Doğudaki lejyonlarımız için Sâsânî Krallığı o kadar ürkütücüydü ki çok azı onlarla savaşmak istiyor geri kalanlar ise savaşma konusunda tamamen isteksiz davranıyordu.''.<ref>Arthur Cotterell, ''From Aristotle to Zoroaster: An a to Z Companion to the Classical World''. 1998. ISBN 0-684-85596-8, p. 344–345, Free Press</ref>}}
 
Part ve daha sonra Sâsânî devrinde [[İpek Yolu]] üzerindeki ticaret [[Çin]], [[Mısır]], [[Mezopotamya]], İran, [[Hindistan]] ve [[Roma]] medeniyetlerinin gelişmesinde önemli rol oynamıştır ve modern Dünya'nın temellerinin atılmasına yardımcı olmuştur. Partlılardan geriye kalan kalıntılar bazı açılardan klasik Yunan etkileri taşır ve çoğunlukta kendi oryantal anlayışlarını sergiler; "Part sanat ve yaşamını ifade eden kültürel farklılığın" açık bir ifadesi olarak.<ref>''Persians: Masters of Empire'', 1995, ISBN 0-8094-9104-4, p. 134, Time-life Books</ref> Partlılar, Avrupa [[Romanesk mimari]]sini andıran ve muhtemelen bu mimariyi etkilemiş olduğu [[Tizpon]]'da örnekleri görülen Part stili mimari tasarımların yaratıcılarıydılar.<ref>''Persians: Masters of Empire'', 1995, ISBN 0-8094-9104-4, p. 138, Time-life Books</ref><ref>''"Even the architecture of the Christian church, with its hallowed chancel seems inspired by the designs of [[Mithra|Mithraic]]ic temples"''. [[Abbas Milani]]. ''Lost Wisdom''. 2004. Mage Publishers, p. 13. ISBN 0-934211-90-6</ref> Sâsânîlerin yönetiminde İran [[Çin]] ile ilişkilerini geliştirdi, Sâsânî [[sanat]]ı, [[müzik|müziği]] ve [[mimarlık|mimarisi]] büyük atılım gerçekleştirdi ve [[Nizip Okulu]] ve [[Gundeşapur Akademisi]] gibi dünya çapında tanınan bilim ve araştırma merkezleri oluşturuldu.
 
Bu dönemde batıda Hristiyanlığın, doğuda Budizm ve Manicilik gibi dinlerin yayılması sonucunda [[Zerdüştlük]] İran birliğinin sağlamlaştırılması için ulusal bir devlet dini olarak örgütlendi. Ayrıca yine bu dönemde yazılı kültüre geçilmiştir. Kutsal metinlerin derlenmesinden oluşan enderzler, Zerdüştlüğün kutsal kitabı olan [[Avesta]], dini ya da din dışı gelenekler ve İran'ın ulusal destanı sayılan Şehname bu dönemde kaleme alınmıştır. MS 630'larda başlayan Müslüman Arap akınları Sâsânî egemenliğine 651 yılında son vermiş ve İslâmiyet'i İran'da yaymıştır.
392. satır:
 
=== İklim ve bitki örtüsü ===
İran'ın [[iklim]]i çoğunlukla [[kurak]] veya [[yarı kurak]] ve Hazar Denizi kıyısında [[Subtropikal iklim|subtropikaldir]]. Ülkenin kuzey sınır bölgesinde kış aylarında sıcaklıklar neredeyse donma noktasının altına düşer ve iklim yıl boyu nemli kalır. Yaz sıcaklıkları nadiren 29 [[Celsius|°C]]'yi aşar (85 [[Fahrenhayt|°F]]).<ref>[http://www.weneedtrees.com/iran/nature.asp Nature & Mountains of Iran] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080803060710/http://www.weneedtrees.com/iran/nature.asp |tarih=3 Ağustos 2008 }} retrieved 25 Feb 2008</ref><ref name="simmons">{{Web kaynağı |url=http://my.simmons.edu/ |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=12 Mayıs 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080516050728/http://my.simmons.edu/ |arşivtarihi=16 Mayıs 2008 |ölüurl=yesevet }}</ref>
 
İran'ın iklim şartları, kuzeybatısında [[Irak]] ve [[Türkiye]] sınır bölgelerinde yer alan topografik ve dağlık yapısı nedeniyle, ülkede bitki örtüsü olarak [[bozkır]] ve [[orman]] bulunur. Ülkenin kuzeybatısındaki dağlık bölgede [[kavak]], [[Söğüt]] ve [[Meşe]] ağaçları bulunur.
428. satır:
{{Ana madde|İran Devlet Başkanı}}
 
[[Dosya:5th Day - The Green Ocean.jpg|[[Mahmut Ahmedinejad]]ın 2. kez cumhur başkanlığı seçimlerinde zaferini ilan etmesi üzerine [[Tahran]]'daki prtotestoların 5. günü 17.06.2009 çeşitli kaynaklarda sayı farklı anlatılsa da sayının 3milyon kişinin üzerinde olduğuna ortak bir kanaata varılmış uluslararası af örgütü öldürülen protestocuların sayısını 76 kişi olarak açıklamış ancak hükûmet asla bu sayıyı kabul etmemiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.radiofarda.com/content/F8_LIST_KILLED_PEOPLE_POST_ELECTION_NOROUZ/1814704.html?page=2&x=1 |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=11 Mayıs 2010 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20110816214657/http://www.radiofarda.com/content/F8_LIST_KILLED_PEOPLE_POST_ELECTION_NOROUZ/1814704.html?page=2&x=1 |arşivtarihi=16 Ağustos 2011 |ölüurl=yesevet }}</ref>|thumb|right]]
Anayasa '''[[İran Devlet Başkanı]]''''nı dinî liderden sonraki en yüksek devlet otoritesi olarak tanımlar.<ref name="leader" /><ref name="photius">[http://www.photius.com/countries/iran/government/iran_government_the_presidency.html Iran The Presidency] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20080622094238/http://www.photius.com/countries/iran/government/iran_government_the_presidency.html |tarih=22 Haziran 2008 }} retrieved 25 January 2008</ref> Devlet Başkanı dört yıllığına genel oy ile seçilir ve yeniden yalnızca bir kez daha seçilebilir.<ref name="photius" /> Örneğin İran Devlet Başkanı [[Mahmut Ahmedinejad]] 2005 [[İran Devlet Başkanlığı Seçimleri]]'nde seçilmiştir ve ardından 2009’da yapılan seçimlerde tekrar cumhurbaşkanı olmuştur.<ref>[http://www.biographyartist.com/2007/03/mahmood-ahmadinejad.html Biography of popular peoples: Mahmood Ahmadinejad] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110815213851/http://www.biographyartist.com/2007/03/mahmood-ahmadinejad.html |tarih=15 Ağustos 2011 }} retrieved 28 Feb 2008</ref>
Başkan adayları, İslâm devriminin ülkülerine bağlılıklarından emin olmak üzere mutlaka Anayasa Koruma Konseyi’nden onay almalıdır.<ref>Chibli Mallat, The Renewal of Islamic Law: Muhammad Baqer As-Sadr, Najaf and the Shi'i international, ISBN 0-521-53122-5, Cambridge University Press</ref> Anayasanın 115. maddesine göre Cumhurbaşkanı [[Şiilik|Şii]] mezhebinden olmalıdır.<ref name=":0" /> Devlet Başkanı anayasanın uygulanmasından ve her konuda son sözü söyleme yetkisine sahip olan dinî lidere bağlı olan konular dışında yönetim yapılarının çalışmasından sorumludur.<ref name="leader" /> Devlet Başkanı [[Bakanlar Kurulu]]nu atar ve onlardan danışmanlık alır, hükûmet kararlarını yönlendirir ve yasamanın önüne konacak hükûmet politikalarını seçer.<ref>http://countrystudies.us/iran/84.htm {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110520124905/http://countrystudies.us/iran/84.htm |tarih=20 Mayıs 2011 }} retrieved 2 February 2008</ref> Devlet Başkanı’na bağlı olarak sekiz kişilik yardımcılar kurulu ve yirmi iki kişiden oluşan ve meclis tarafından onaylanması gereken bir [[Bakanlar Kurulu]] vardır.
475. satır:
|[[Tahran]]
|[[Tahran]]
| 1885<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.darioush-shahbazi.com/index.php?option=com_content&task=view&id=162&Itemid=12 |başlık=Mayors of Tehran since 1885 |erişimtarihi=17 Mart 2013 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20120113194439/http://www.darioush-shahbazi.com/index.php?option=com_content&task=view&id=162&Itemid=12 |arşivtarihi=13 Ocak 2012 |ölüurl=yesevet }}</ref>
| align="right" |{{Nts|7705036}}
| align="right" |{{Nts|6758845}}
661. satır:
=== Dil ===
{{Ana madde|Farsça}}
İran Anayasası’nın 15. maddesine göre İran’ın resmî dili bir [[Batı İran dilleri|Güneybatı İran dili]] olan [[Farsça]]dır, ancak Farsçaya ek olarak yerel ve aşiret dillerinin basında ve kitle iletişim araçlarında ve çocukların edebiyatlarını öğrenmeleri için okullarda öğretilmesine izin verilmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.servat.unibe.ch/icl/ir00000_.html |başlık=Article 15: …The use of regional and tribal languages in the press and mass media, as well as for teaching of their literature in schools, is allowed in addition to Persian. |erişimtarihi=9 Şubat 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180821093931/http://www.servat.unibe.ch/icl/ir00000_.html |arşivtarihi=21 Ağustos 2018 |ölüurl=yesevet }}</ref> Buna rağmen Farsça İran’da ''[[lingua franca]]'' görevi görmektedir ve yayınların ve basılan eserlerin çoğu bu dildedir.
 
Farsça, [[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa dilleri]]nin [[Hint-İran dilleri]] dalına ait bir dildir. [[Eski Farsça]]’ya ait en eski kayıtlar [[Ahameniş İmparatorluğu]]na kadar gitmektedir<ref name="dündil" /> ve Eski Farsça örnekleri günümüzde İran, [[Irak]], [[Türkiye]] ve [[Mısır]]’da bulunmaktadır. Modern İran'da Farsça toplumun %53'ünün ana dilidir. Farsçaya ek olarak İran'da konuşulan, [[Kürtçe]] (%10), [[Mazenderanca]] ve [[Gilanca]] (%7), [[Luri]] (%6) ve [[Beluçça]] (%2) gibi pek çok [[İrani diller|İrani dil]] bulunmaktadır.<ref name="CIA World Factbook2">{{Web kaynağı|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|başlık=The World Factbook — Central Intelligence Agency|website=Cia.gov|tarih=|erişimtarihi=17 Ocak 2017|deadurl=yes|arşivurl=https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|arşivtarihi=3 Şubat 2012|df=}}</ref>
"https://tr.wikipedia.org/wiki/İran" sayfasından alınmıştır