Vikipedi

Neptün ötesi cisim: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Botlar
775.508 değişiklik
11 kaynağı kurtardı ve 0 kaynağı ölü olarak işaretledi.) #IABot (v2.0.7
1. satır:
'''Neptün ötesi cisim''' ('''NÖC'''), [[Güneş Sistemi]]'nde bulunup ortalama [[yörünge]]si [[Neptün (gezegen)|Neptün]]'ün ortalama [[yörünge]]sinden daha büyük olan bütün gök cisimlerine verilen addır. Uzayın bu bölümünde kalan [[Kuiper kuşağı]], [[Oort bulutu]] ve [[Dağınık Disk|dağınık disk cisimleri]] bu kategoridendir.
 
İlk keşfedilen Neptün-ötesi cisim 1930'da [[Plüton (cüce gezegen)|Plüton]]'du<ref>2006'ya kadar Güneş Sistemi'nin dokuzuncu gezegeni olarak görülmekteydi. http://en.wikipedia.org/wiki/Pluto#IAU_decision_to_reclassify_Pluto</ref>. Buna benzer ikinci "bağımsız" bir gök cismini keşfetmek için 60 yıldan fazla bir süre geçmiş, 1992'de [[(15760) 1992 QB1|(15760) 1992 QB<sub>1</sub>]] gözlenmişti (1978'de Plüton'un ayı [[Charon (uydu)|Charon]] keşfedilmişti). O zamandan 2008 sonuna kadar yüzeyi, boyutları ve yörüngeleriyle farkl 1075 Neptün-ötesi cisim bulunmuştur<ref>Bunların ancak 142'sinin yörüngeleri bir [[küçük gezegen numarası]] alabilecek kadar iyi bilinmektedir. [http://www.cfa.harvard.edu/iau/lists/TNOs.html Neptün-ötesi cisimlerin listesi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20110302114628/http://www.cfa.harvard.edu/iau/lists/TNOs.html |date=2 Mart 2011 }}</ref>.
 
Bilinen en büyük NÖC, 2005'te ilk kez gözlenen [[Eris (cüce gezegen)|Eris]]'tir. İkinci büyük NÖC'se Plüton'dur.
55. satır:
* [[20000 Varuna]] ve [[50000 Quaoar]], büyük kubevanolar.
* [[90482 Orcus]] ve [[28978 Iksiyon]], büyük plütinolardandır.
* [[90377 Sedna]], ''Genişletilmiş Dağınık Disk'' adı verilen yeni kategoride sınıflandırılımış uzak bir cisimdir (G-DDC),<ref name="Gladman">[{{Web kaynağı |url=http://www.obs-nice.fr/gladman/cr105.html |başlık=''Evidence for an Extended Scattered Disk?''] |erişimtarihi=17 Aralık 2008 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20120204072316/http://www.obs-nice.fr/gladman/cr105.html |arşiv-tarihi=4 Şubat 2012 |ölüurl=no }}</ref> ''bağımsız cisimler''<ref name="Jewitt2006">[[David Jewitt|D.Jewitt]], A.&nbsp;Delsanti ''The Solar System Beyond The Planets'' in ''Solar System Update : Topical ve Timely Reviews in Solar System Sciences'', Springer-Praxis Ed., ISBN 3-540-26056-0 (2006) [http://www.ifa.hawaii.edu/faculty/jewitt/papers/2006/DJ06.pdf Preprint of the article (pdf)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20060525051103/http://www.ifa.hawaii.edu/faculty/jewitt/papers/2006/DJ06.pdf |tarih=25 Mayıs 2006 |date=25 Mayıs 2006 }}</ref>, ''Uzak Bağımsız Cisimler'' (UBC)<ref name="Gomez 2006" >Rodney S. Gomes, John J. Matese, ve Jack J. Lissauer
''A Distant Planetary-Mass Solar Companion May Have Produced Distant Detached Objects''
To appear in Icarus (2006). [http://staff.on.br/rodneyg/companion/solar_companion.pdf Preprint] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20070108051810/http://staff.on.br/rodneyg/companion/solar_companion.pdf |tarih=8 Ocak 2007 |date=8 Ocak 2007 }}</ref> ya da ''dağınık genişletilmiş'' olarak formel sınıflamada [[Derin Ekliptik İncelemesi|DEİ]]'dedir<ref name="DES_Elliot2006" >J. L. Elliot, S. D. Kern, K. B. Clancy, A. A. S. Gulbis, R. L. Millis, M. W. Buie, L. H. Wasserman, E. I. Chiang, A. B. Jordan, D. E. Trilling, ve K. J. Meech
''The Deep Ecliptic Survey: A Search for Kuiper Belt Objects ve Centaurs. II. Dynamical Classification, the Kuiper Belt Plane, ve the Core Population.''
The Astronomical Journal, '''129''' (2006), pp.
[http://alpaca.as.arizona.edu/~trilling/des2.pdf preprint] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20090704071517/http://alpaca.as.arizona.edu/~trilling/des2.pdf |tarih=4 Temmuz 2009 |date=4 Temmuz 2009 }}</ref>
* [[Haumea (cüce gezegen)|136108 Haumea]]<ref>{{Web kaynağı |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4726733.stm |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=17 Aralık 2008 |arşiv-url=https://web.archive.org/web/20050912191847/http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4726733.stm |arşiv-tarihi=12 Eylül 2005 |ölüurl=no }}</ref>, bir cüce gezegendir. Kubevanodur ve bilinen dördüncü büyük Neptün-ötesi cisimdir. Bilinen iki uydusu ve olağandışı kısa dolanım süresiyle tanınmaktadır (3,9 h)<ref name="Rabinowitz 2005">[[David L. Rabinowitz]], K. M. Barkume, [[Michael E. Brown]], H. G. Roe, M. Schwartz, S. W. Tourtellotte, [[C. A. Trujillo]] (2005), ''Photometric Observations Constraining the Size, Shape, ve Albedo of 2003 El<sub>61</sub>, a Rapidly Rotating, Plüton-Sized Object in the Kuiper Belt'', Astrophysical Journal, submitted [http://arxiv.org/abs/astro-ph/0509401 Preprint on arXiv] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20191106011122/https://arxiv.org/abs/astro-ph/0509401 |date=6 Kasım 2019 }}</ref>
</ref>
* [[Eris (cüce gezegen)|136199 Eris]], cüce gezegen, bir dağınık disk cismi. Bilinen en büyük Neptün-ötesi cisimdir. [[Dysnomia (uydu)|Dysnomia]] adlı bir uydusu vardır.
* [[Makemake (cüce gezegen)|136472 Makemake]]<ref>http://www.cfa.harvard.edu/mpec/K05/K05O42.html</ref>, cüce gezegen. Bir kubevanodur ve bilinen üçüncü büyük Neptün-ötesi cisimdir.
Satır 79 ⟶ 78:
Küçük NÖClerin yüzeylerinin tayflarında görülen düşük yoğunlukta [[tolin]] gibi ([[karbon]] içeren) [[organik karışım|organik]] maddelerle kaya ve buz karışımından oluştuğu düşünülmektedir. Diğer taraftan 2.600-3.300&nbsp;kg/m³ arası yüksek yoğunluklu [[Haumea]], buz içermeyen bir malzemeyle kaplı olabilir ([[Plüton (cüce gezegen)|Plüton]]'un yoğunluğu: 2.0 g/cm³).
 
Kimi küçük NÖClerin birleşimleri [[kuyruklu yıldız]]lara benzeyebilir. Gerçekten de kimi [[Centaur (küçük gezegen)|Centaurlar]] Güneş'e yaklaştıklarında mevsimlik değişikliklere uğradıklarından yapılan sınıflamaların sınırları bulanıklaşır (bkz. [[2060 Chiron]] ve [[133P/Elst-Pizarro]]). Fakat Centaurlar ve NÖCler arası karşılaştırmanın sonucu hâlâ tartışma konusudur<ref name="Peixinho 2003">N.&nbsp;Peixinho, A.&nbsp;Doressoundiram, A.&nbsp;Delsanti, H.&nbsp;Boehnhardt, M.&nbsp;A.&nbsp;Barucci ve I.&nbsp;Belskaya ''Reopening the NÖCs Renk Controversy: Centaurlar Bimodality ve NÖCs Unimodality'' Astronomy ve Astrophysics, '''410''', L29-L32 (2003). [http://arxiv.org/abs/astro-ph/0309428 Preprint on arXiv] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20161005202534/https://arxiv.org/abs/astro-ph/0309428 |date=5 Ekim 2016 }}</ref>.
N.&nbsp;Peixinho, A.&nbsp;Doressoundiram, A.&nbsp;Delsanti, H.&nbsp;Boehnhardt, M.&nbsp;A.&nbsp;Barucci ve I.&nbsp;Belskaya ''Reopening the NÖCs Renk Controversy: Centaurlar Bimodality ve NÖCs Unimodality'' Astronomy ve Astrophysics, '''410''', L29-L32 (2003). [http://arxiv.org/abs/astro-ph/0309428 Preprint on arXiv]</ref>.
 
=== Renkler ===
Satır 86 ⟶ 84:
toplanırlar. Gruplardaki dağılımları da tekbiçimlidir.<ref name="Peixinho 2003"/>.
 
Renk indeksleri mâvi (B), görünen ışık (V), yeşil-sarı ve kırmızı (R) filterlerden izlenen cisimlerin [[görünür kadir]]deki farklılıklarının basit bir ölçütüdür. Diagram, bilinen renk indeksleri en büyük cisimler dışında hepsi için biraz kuvvetlendirilmiş renklerle resimlemektedir<ref name="Hainaut, Delsanti 2002">[[Olivier R. Hainaut|O. R. Hainaut]] & A.&nbsp;C. Delsanti (2002) ''Renk of Minor Bodies in the Outer Solar System'' Astronomy & Astrophysics, '''389''', 641 [http://www.sc.eso.org/~ohainaut/MBOSS datasource] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20050426213607/http://www.sc.eso.org/~ohainaut/MBOSS/ |date=26 Nisan 2005 }}</ref>. Referans olarak [[Triton (uydu)|Triton]] ve [[Phoebe (uydu)|Phoebe]], [[centaur (küçük gezegen)|centaurlardan]] [[Pholus]] ve [[Mars (gezegen)|Mars]] gösterilmiştir (sarı etiketli sembollerin boyutları orantılı değildir).
 
Renk ve yörünge karakteristikleri arası korelasyonlar araştırılmış ve değişik dinamik sınıfların değişik kökenleri olduğu kuramını doğrulamıştır.
Satır 128 ⟶ 126:
Mâlesef NÖCler Güneş'ten o kadar uzaktadırlardır ki hepsi çok soğuktur. Bundan dolayı 60 [[µm]] [[dalgaboyu]] cıvârında [[kara cisim radyasyonu]] verirler.
 
Bu dalgaboyunu Dünya'dan izlemek imkânsızdır. Ancak uzaydan, örn. [[Spitzer Uzay Teleskobu]]'yla ölçülebilir. Yere bağlı rasatlarda astronomlar kara cisim radyasyonunun uzak kızılötesinde görünen ucunu gözleyebilirler. Bu uzak kızılötesi radyasyonu o denli zayıfdır ki termal metotla ancak en büyük [[Kuiper kuşağı cisimleri|KKC]]'lara uygulanabilir. (Küçük) Cisimlerin çoğunluğu için çap, bir aklık farzedilerek tahmin edilir. Fakat bulunan aklıklar 0,50 ilâ 0,05 arası olduğundan [[görünür kadir|kadiri]] 1,0 olan bir cisimde belirsizlik 1200 – 3700&nbsp;km arasıdır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.cfa.harvard.edu/iau/lists/Sizes.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=18 Aralık 2008 |arşiv-url=https://www.webcitation.org/6HyGOOWvD?url=http://www.minorplanetcenter.net/iau/lists/Sizes.html |arşiv-tarihi=9 Temmuz 2013 |ölüurl=no }}</ref>
 
== Kaynakça ==
Satır 134 ⟶ 132:
 
== Dış bağlantılar ==
* [http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/TNOs.html Harvard Üniversitesi'nin Neptün ötesi cisimler listesi(İngilizce)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081015120730/http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/TNOs.html |date=15 Ekim 2008 }}
 
{{Güneş sistemi}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Neptün_ötesi_cisim" sayfasından alınmıştır