Cemal Reşit Rey: Revizyonlar arasındaki fark

'''Cemal Reşit Rey''', (25 Ekim 1904, [[Kudüs]] – 7 Ekim 1985, [[İstanbul]]), Türk besteci, piyanist, ve orkestra yöneticisi.

Türkiye'de klasik müziğin kuruluşuna öncülük etmiş müzisyenlerindendir. Cumhuriyet tarihinin ilk kuşak bestecilerinden biri olarak [[Türk Beşleri]] arasında yer alır. Konçertoları[[Konçerto]]ları, senfonik şiirleri ve başka orkestra yapıtları da olan Rey, ''[[Onuncu Yıl Marşı]]'', ''[[Lüküs Hayat]]'' operetinin de yaratıcısıdır. Sonradan [[İstanbul Devlet Senfoni Orkestrası]]'na dönüşen [[İstanbul Şehir Orkestrası]]'nın kurucusudur.

25 Eylül 1904'te [[Kudüs]]'te doğdu. Sarayla yakın ilişkileri olan bir Osmanlı ailesine mensuptur. Babası, o doğduğu sırada Kudüs mutasarrıfı olan [[Ahmet Reşit Rey]], annesi ise ünlü Osmanlı devlet adamı [[Ahmet Fethi Paşa]]'nın kızı Fethiye Hanım'dır. Müziğe yeteneği Kudüs'teki çocukluk döneminde ortaya çıktı.<ref name=uyar>{{Web kaynağı | soyadı1 = Uyar | ad1 = Tülay | başlık = Cemal Reşit Rey ve eserlerinin incelenmesi | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=NtBAevXNhYaNqJFoAcdBdjn5AZNan8z4dpQSlI8H-8UY6EOz4QAFvXEdqTXz_M6R | yayıncı = Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek lisans tezi, 2010 | erişimtarihi = 5 Mart 2020 | arşivengelli = evet}}</ref> İlk müzik derslerini annesinden aldı ve sekiz yaşındayken bir vals besteledi.<ref name="evin">{{kitap kaynağı |soyadı1=İlyasoğlu |ad1=Evin |başlık=Zaman İçinde Müzik |tarih=Kasım 1994 |yer=İstanbul |isbn=975-363-292-4 |sayfalar=2820-282}}</ref> Babasının [[Kâmil Paşa]] kabinesindeKabinesi'nde dahiliyeDahiliye nazırlığınaNazırlığı'na atanması üzerine Cemal Reşit beş yaşındayken ailece İstanbul'a geldiler.

Cemal Reşit, ilkokul yıllarında [[piyano]] çalışmaya başladı. Öğrenimine [[Galatasaray Lisesi]]'nde devam ederken Kamil Paşa hükûmetininHükûmeti'nin düşmesinden sonra aile, 1913 yılında zorunlu olarak [[Paris]]'e taşındı. Babası, [[Mahmud Şevket Paşa]] suikastından[[suikast]]ından dolayı gıyabında mahkûm edildiği için bir süre [[Fransa]]'da, ardından [[Cenevre]]'de yaşadılar.

Fransa'da özellikle Fransa Cumhurbaşkanı [[Raymond Poincaré]] aileye sahip çıktı.<ref name=uyar/> Paris'te yaşadıkları yıllarda konservatuvar müdürü ve ünlü besteci [[Gabriel Fauré]] onu dinleyip müzik dehasını keşfetmiş; kendisini piyanist ve pedagog [[Marguerite Long]]'a yönlendirmiştir.<ref name=uyar/> Marguerite Long, 19 yaşına kadar hiç para almadan Cemal Reşit'in eğitimi ile yakından ilgilendi.

[[I. Dünya Savaşı]] başlayınca Cemal Reşit ailesi ile birlikte Paris'ten ayrılıp [[Cenevre]]'ye yerleşti. Eğitimine [[Cenevre Konservatuvarı]]'nda devam ederken, normal lise eğitimini de sürdürdü. Konservatuvarın ustalık sınıfına kadar yükseldiyse de 1919'da babası dahiliyeDahiliye nazırlığınaNazırlığı'na atanınca ailesiyle birlikte [[İstanbul]]'a geldi. İstanbul'da müzik eğitiminden uzak kalan Cemal Reşit, piyano eğitimine devam etmek üzere 1920'de tek başına Paris'e gönderildi ve tekrar [[Marguerite Long]]'la çalışmaya başladı. Raoul Laparra ile kompozisyon, enstrümantasyon ve orkestra çalıştı.<ref name="yuruk">{{Web kaynağı | soyadı1 = Yürük | ad1 = Fakı Can | başlık = Cemal Reşit Rey: Türk müzik eğitimine ve çağdaş Türk müziğine katkısı | url = https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=-L8ilcwn9ZRRc_YMKxXW1rFTnX6BWO-5rEE3RbCMLHSkKHtzp8sELd6MKCDzUEGu | yayıncı = Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2006 | erişimtarihi = 5 Mart 2020 | arşivengelli = evet}}</ref> Gabriel Faure'den müzik estetiği, şef Henri Defosse'den orkestra şefliği dersleri aldı. Daha okul yıllarında besteleriyle ilgi çekti. 1921'de mezun oldu.

Türkiye'de Cumhuriyetin ilanından sonra İstanbul'a dönerek [[Darülelhan]]'ın (sonradan İstanbul Belediye Konservatuvarı) batı müziği bölümüne öğretmen olarak atandı. Nişantaşı Şair Nigâr Sokak'taki konakta annesi, babası, ağabeyi [[Ekrem Reşit Rey|Ekrem Reşit]], kız kardeşi Semine ve eşi [[Semih Argeşo]] ile birlikte yaşadı. [[Muhittin Sadak]], [[Sezai Asal|Sezai]] ve [[Seyfettin Asal]], Ali Sezin, [[Ekrem Tektaş]] ve [[Mesut Cemil]] gibi arkadaşları ile ikili, üçlü, dörtlü ve daha çok sayıda oda müziği grupları oluşturdu ve konserler verdi.<ref name=yuruk/>.

Cemal Reşit Rey, 1926'da konservatuvarda birçok sesli koro; 1934 yılında ise "''Yaylı Sazlar Grubu''"nu kurdu. [[İstanbul Şehir Orkestrası]]’nın ilk çekirdeği olan topluluk, sonraki yıllarda konservatuvarın ileri sınıflarından üfleme çalgı öğrencilerinin de katılmasıyla bir senfonik orkestra özelliğine kavuşmuştur. Orkestra, kurucusu Cemal Reşit Rey yönetiminde her hafta düzenli konser vermeyi 1968'e kadar sürdürdü.

Cemal Reşit Rey, Fransız şarkıları bestelediği ilk bestecilik döneminden sonra 1926'dan itibaren Türk halk ezgilerini kullanarak besteler yaptı. ''12 Anadolu Türküsü, Türk Manzaraları, Bebek Efsanesi, Anadolu İzlenimleri'' ve ''Karagöz'' gibi eserleri, Türk halk şarkılarını armonize ettiği eserlerindendi. 1931-1950 arasında ise kontrpuan uygulamaya yöneldi ve Türk Klasik müziğindenMüziği'nden esinlendi. Halkı çok sesliliğe alıştırmak için 1932-1942 yılları arasında librettosunu ağabeyi [[Ekrem Reşit Rey]]'in yazdığı pek çok operet ve uvertür besteledi. Tamamı [[Darülbedayi]]'de sahnelenen oyunlar büyük ilgi gördü. Rey Kardeşler'in ilk operet çalışması dönemin Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmeni [[Muhsin Ertuğrul]] ve İstanbul Valisi [[Muhittin Üstündağ]] talebiyle yazılmış ''Üç Saat'' opereti idi. Halkın gösteriği ilgi üzerine cumhuriyetin onuncu yılında sahnelenmek üzere yazdıkları ''[[Lüküs Hayat]]'', en tanınmış operetleridir.

1933'te Türkiye'nin onuncu yılı kutlamaları için yapılan yarışmaya katıldı. [[Faruk Nafiz Çamlıbel]] ve [[Behçet Kemal Çağlar]]'ın yazdığı güfte için yaptığı beste, ''[[Onuncu Yıl Marşı]]'' olarak kabul edildi.

1938 yılında Ankara'ya çağrılarak [[Ankara Radyosu]]'nda Batı Müziği Bölümü şefliğiŞefliği yaptı.<ref name=crr/> 1940’da İstanbul’a dönerek öğretmenliğini, piyanistliğini ve orkestra şefliğini sürdürdü.

1950-1955 yılları arsında [[İstanbul Radyosu]]'nda, temsilTemsil koluKolu şefiŞefi olarak çalıştı. Ayrıca "''Piyano Dünyasında Gezintiler''" programını hazırlayıp sundu. 1968'de emekli olana kadar İstanbul Şehir Orkestrası'nı yönetmeyi sürdürdü.

Aile bireylerinin ölümü ve maddi sıkıntılar sonucunda konak yaşamı sona erip Serencebey'deki küçük apartman dairesinde yalnız yaşayan Cemal Reşit Rey, yaşlılık dönemindeki sanat dünyasından uzaklaştı. 1960'ların soundasonunda [[Haldun Dormen]]'in önerisi ile yeni bir oyun üzerinde çalıştı. ''Yaygara 70'' isimli oyunun başarısının ardından aynı ekiple ''Uy Balon Dünya'' isimli yeni bir çalışma daha yapıldı ancak çok başarılı olmadı. 1971 yılında son opereti olan ''Bir İstanbul Masalı''{{'}}nı besteledi.

1981'de [[devlet sanatçısı]] ünvanınaunvanına layık görüldü. 1982'den ölümüne kadar [[Mimar Sinan Üniversitesi]] Devlet Konservatuvarı'nda kompozisyon öğretmenliği yaptı. 1985'te ''Lüküs Hayat'' operetinin 51 yıl aradan sonra yine aynı sahnede [[İstanbul Şehir Tiyatrosu]]'nda sahnelenmesi nedeniyle gala gecesi için [[Harbiye]]'deki Muhsin Ertuğrul Sahnesi'ne getirilen Cemal Reşit Rey, burada son defa sahneye çıktı. 7 Ekim 1985'te hayatını kaybetti ve [[Edirnekapı]]'daki aile mezarlığına defnedildi.