|
Kanser tanısındaki en etkili yöntemdir. Sıvılara dökülen hücrelerin incelenmesi ([[sitoloji]]) ya da dokulardan alınan örneklerin değerlendirilmesidir. Bu incelemelerin yapılmasında gerekirse histokimya, immunohistokimya, immunofloresan mikroskopi, [[Elektron mikroskobu|elektron mikroskopisi]], akış sitometresi gibi teknikler ile moleküler biyolojinin polimeraz zincir tepkimesi ([[Polimeraz zincir reaksiyonu|PCR]]), gen sekanslama ve in situ hibridizasyon gibi yöntemlerinden de yararlanılmaktadır.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":5">Tümör Tanısı: [https://www.maksillofasiyalsendromlar.org/neoplasm-diagn2 Patoloji]</ref><ref name=":4">Çöloğlu AS. Oral Patoloji (Ağız Patolojisi). TC Yeditepe Üniversitersi Yayını, Mor Ajans, İstanbul, 2007</ref>{{Ana madde|Biyopsi}}
==== Sitoloji ====
Vücudun dış ve iç yüzeylerindeki hücreler dökülür; dökülen hücrelerin uygun yöntemlerle alınıp incelenmesine [[Pap smear|eksfoliatif sitoloji]] (exfoliative cytology) denir. Jinekolojide uygulanan [[Pap smear|PAP-smear]] (Papanicolaou) yöntemi en bilinen uygulamasıdır. Vücut yüzeylerine ulaşan tümörlerden ya da başkaca lezyonlardan dökülen hücreler içine döküldükleri sıvıyla birlikte alınarak incelendiklerinde tanı konabilir. Sitolojik inceleme için perikard sıvısı, periton sıvısı, plevra sıvısı, eklem sıvısı, tükürük, [[beyin-omurilik sıvısı]] (BOS), mide sıvısı, idrar, kemik iliği örneklerinden yararlanılır. Basit teknikle yapılan uygulama, kenarları keskin olamayan bir spatula ile yüzeyin kazınması ve bir lama yayılması şeklindedir. Lamlar fiksasyon için alkol ya da yarı yarıya alkol-eter karışımı içine konur. Sıvı bazlı sitoloji tekniğinde ise “swab” adı verilen özel çubuklar kullanılır. Patoloji laboratuvarı gönderilen materyali uygun yöntemlerle boyayarak inceler.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":5" /><ref name=":4" />
Son yıllarda geliştirilen "bilgisayar destekli fırça biyopsisi" yöntemi sitoloji uygulamasındaki olumsuzlukları azaltmıştır. Söz konusu yöntemde örnekler özel fırçalarla alınır. Mikroskopik inceleme aşamasında bilgisayara aktarılan görüntüler özel bir program tarafından değerlendirilir.
Eksfoliatif sitolojinin sağladığı başlıca yararlar:
* [[Dosya:Pap smear (1).jpg|küçükresim|383x383pik|'''PAP-smear''': Vajinal smear'da kanser hücreleri (pembe hücreler)]]Sitolojik inceleme için gerekli materyalin alınması genellikle hastayı rahatsız etmez. İğneyle alınan örnekler (ponksiyon) biraz ağrı verebilir.
* Oldukça çabuk sonuç alınır.
* Pahalı değildir.
* Hastaya zarar vermeden istenildiği kadar tekrarlanabilir.
* Çok erken dönemdeki kanserleri tanıma olanağı vardır.
* Öteki tanı yöntemlerinin kullanılmasına engel değildir.
Hiçbir yakınması olmayan kadınlardan belirli zaman aralıkları ile vajinal smear alınır ve incelenirse [[rahim ağzı]] (uterus serviksi) karsinomu çok erken tanınır ve tedaviyle metastazlar önlenebilir.
==== [[Biyopsi]] ====
Çeşitli hastalıklar sırasında meydana gelen lezyonların mikroskopik tanısı için yapılan bir cerrahi uygulamadır. Hangi biyopsi yöntemi uygulanırsa uygulansın doğru yerden-doğru örnek alındığında patoloji tanısı da doğru olacaktır. Yanlış ya da yetersiz örnek alımı veya yanlış fiksasyon patoloji tanısını olanaksızlaştırır. Sonuç alınamayan biyopsi uygulanmalarının yinelenmesi gerekir. Böyle bir tablo, biyopsi sonucunu merakla bekleyen hasta için çekilmez bir durumdur.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":3" /><ref name=":5" /><ref name=":4" />
Aşağıdaki koşulların varlığında biyopsi kaçınılmazdır:
* Anlaşılabilir bir neden olmaksızın beliren ve yaşı 12 günü aşan tüm lezyonlar,
* Tedaviye yanıt vermeyen yangısal reaksiyonlar,
* Renk değişikliği (pigmentasyon, hiperkeratoz, kırmızılık, vb) olanlar,
* Kitle yapan oluşumlar,
* Estetik ve fonksiyon bozukluklarına yol açanlar,
* Tüm kemik lezyonları,
* Malign tümör kuşkusu uyandıran her tür ve lokalizasyondaki lezyon (iyileşmeyen ülserler, hızla gelişen lezyonlar, çevre dokulara yapışık olanlar, vb).
'''[[Biyopsi|Başlıca biyopsi yöntemleri]]'''
* Aspirasyon biyopsisi ve ince iğne aspirasyon tekniği
* İnsizyonal biyopsi
* Eksizyonal biyopsi
* Frozen tekniği
'''Biyopsi Raporu'''
Biyopsiyi inceleyen patoloji uzmanı bir rapor düzenler.<ref name=":0" /><ref name=":2" /><ref name=":5" /><ref name=":4" /> Bu raporda;
# Tümörün adı (tanısı) konur.
# Tümörün biyolojik davranışı ile ilgili ayrıntı verilir. Tümörün bu niteliği genellikle adında saklıdır. Örneğin, adenom tanısı alan tümör iyi huylu (benign), adenokarsinom tanısı alan tümör malign davranış gösterir.
# “Grade” uygulaması: Bazı tümörlerin tümörün diferansiyasyon düzeyini, biyolojik davranışlarının ayrıntılarını (agresyon) ve prognozunu gösteren niteleme yöntemidir. Mesane karsinomunda ve mukozaların skuamöz hücreli karsinomlarında yaygın biçimde uygulanır (Grade I, Grade II, Grade III). Prostat kanserlerinde ''“Gleason sistemi”'' ve meme kanserlerinde ''“östrojen reseptörleri değerlendirilmesi”'' gibi farklı “grading” uygulamaları vardır. ''“Akış sitometrisi (flow cytometry)”'' tekniğiyle özellikle prostat ve mesane karsinomlarındaki prognoz belirlenebilir. Tümör prognozunu belirlemede yardımcı moleküler markerlerin kullanıldığı immunohistokimya teknikleri geliştirilmiştir (örnekler: apoptozis için [[p53]], [[Anjiyogenez|angiogenezis]] için faktör VIII, büyüme göstergesi olarak erb-b2, adezyon belirteci olarak CD44).
# İnvazyon ve metastaz düzeyi: İnvazyon düzeyinin bilinmesi bir tümörün tedavisindeki en önemli ilkedir. [[Melanom]]<nowiki/>larda tümörün ulaştığı derinlik, [[Mesane kanseri|mesane karsinomları]]<nowiki/>nda mesane duvarının invazyonu, [[Tiroid kanseri|tiroit karsinomunda]] kapsül invazyonu en önemli örneklerdir. Radikal kanser operasyonlarında bölgesel [[Lenf nodu|lenf düğümleri]] de çıkarılmaktadır; bu tür olgularda metastazlı lenf düğümü sayısı değerlendirilir (örnek: meme kanserlerinde radikal [[mastektomi]] materyali).
# Klinikopatolojik “stage” uygulaması: tümörün belirlendiği andaki durumunu gösteren bir uygulamadır. Patoloji uzmanının raporundaki tümör büyüklüğü, invazyon ve lenf düğümü metastazları verileriyle birlikte [[onkoloji]] uzmanının topladığı bilgiler (örneğin, organ metastazlarını gösteren PET bulguları) birlikte değerlendirilerek uygulanan bir sistemdir. TNM olarak adlandırılan sistemde “T: tümör büyüklüğünü; N: metastazlı lenf düğümü sayısını; M: organ metastazlarını” gösterir. T0 primer tümörün saptanamadığı anlamına gelir. Büyük tümörler için T4 nitelemesi yapılır. Bazı kanserlerde (örneğin meme kanseri) lenf düğümü metastazlarını saptamak agressif cerrahi yöntemlerin uygulanmasını gerektirebilir; bu gibi olgularda ''“sentinel lenf düğümü”'' biyopsisi tekniğine başvurulur.
Histopatolojik inceleme sonucu ile klinik bulgular arasında uyumsuzluk ortaya çıkarsa onkoloji uzmanı ve patoloji uzmanı (gerektiğinde radyoloji ve cerrahi uzmanları ile birlikte) tüm bulguları birlikte irdeleyerek kesin bir tanıya ulaşmaya çalışırlar.
'''Patoloji tanısını etkileyen faktörler'''
Tümörlerin belirlenmesinde, nitelendirilmesinde ve izlenmesinde çok önemli bir yeri olan patolojik inceleme raporlarında gerçekle uyuşmayan tanılarla karşılaşılabilmektedir. Özellikle tek uzmanlı patoloji laboratuvarlarında yanlış tanı riski görece yüksektir. Patoloji uzmanları arasındaki işbirliği ve biyopsi örneğini gönderen hekim ile patoloji uzmanı arasındaki iletişim bu riski en aza indirmektedir.
Biyopsi örneklerinden doğru tanıya ulaşmayı engelleyen başlıca nedenleri sıralarsak;<ref name=":5" /><ref name=":4" />
* Yanlış yerden alınmış biyopsi örneği: Biyopsiyi alan uzman, tümörün çıplak gözle görülebilen niteliklerini önemsemelidir. Deri ve mukoza biyopsilerinde kural olarak bir biyopsi örneğinin 1/3’ü normal doku içermelidir. Ayrıca tümör çevresindeki [[fibrozis]] alanlarından ve [[Nekroz|nekrotik]] alanlardan alınan örneklerden tanıya ulaşılmaz.
* Örneklerin karıştırılması: Cerrahi kliniklerinde biyopsi örneğinin laboratuvara gönderilme aşamasında, patoloji laboratuvarlarında ise örneğin incelemeye hazırlanması aşamasında başka bir örnekle karışması olasılığı vardır.
* Korucu madde kullanma (fiksasyon) kusurları: Saklanması ve gönderilmesi aşamasındaki yanlışlıklar tanıyı engeller. Gaz bezi içerisinde ya da uygun olmayan koruyucular (fiksatifler) içinde gönderilen biyopsi örnekleri bozulur, kurur ve incelenemez.
* İşbirliğinde yetersizlik: Çağdaş uygulamalarda onkoloji, cerrahi ve patoloji uzmanları birlikte çalışmalıdır. Bazı tümörlerde bu gruba radyoloji uzmanı da katılmalıdır. Takım çalışmasının yetersiz olduğu olgularda yanlış tanı ve yanlış tedavi uygulamaları riski çok yüksektir.
* Biyopsi örneğinin açılması ve bölünmesi: Cerrahi girişimle elde edilen biyopsi materyali patoloji uzmanı dışında biri tarafından açılır ya da parçalara ayrılırsa tümörün çevre dokularla ilişkilerini gösteren bulgular yitirilir. Biyopsi materyalinin tümü aynı laboratuvara gönderilmelidir. Materyalin iki ya da daha fazla bölümlere ayrılarak farklı laboratuvarlara gönderilmesi çok sakıncalıdır. Böyle bir girişimde;
- Cerrahi sınırlar bozulur ve lezyonunun tümünün çıkarılıp çıkarılamadığı konusunda kuşkular oluşur,
- İkiye bölünen bir materyalin birinde kanser, diğerinde normal doku varsa histopatolojik tanılar arasında farklılıklar ortaya çıkar. Bu durum radikal operasyonların gerektiği olgularda hastanın yıkıcı bir ikileme düşmesine yol açar, gereken tedavinin uygulanmasında gecikmelere neden olur. Biyopsi ya da ameliyat materyalinin parçalara ayrılarak farklı laboratuvarlara gönderilmesine gerek yoktur. Patoloji laboratuvarları, istendiğinde hastaya ya da operasyonu yapan hekime mikroskopi preparat örneklerinden verebilir. Ayrıca patoloji laboratuvarları tanı açısından güçlük çektikleri olguları birbirlerine danışırlar (konsültasyon).<ref name=":4" />
== Kaynakça ==
| 