Ayasofya: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Müze yapılıncaya dek erken Cumhuriyet döneminde de cami olduğu için alt başlıktaki "Osmanlı" sözcüğünü sildim. |
k 02/07/2020 TARİHLİ BAKANLAR KURULU KARARI KAYNAKÇAYA EKLENDİ. |
||
125. satır:
Ayasofya binasının içine Osmanlı döneminde eklenen diğer yapılar arasında mermerden [[minber]], hünkar mahfiline açılan galeri, [[müezzin]] mahfili (mevlid balkonu), vaaz kürsüsü sayılabilir. [[III. Murad]] [[Bergama]]’da bulunmuş, [[Helenistik Dönem]]den kalma (MÖ IV. yüzyıl), "bektaşi taşı"ndan (İng. alabaster)<ref group=not>Kaymak taşı da denilen ince-daneli renksiz [[Alçı taşı|jips]].</ref> yapılma iki küpü Ayasofya'nın ana nefine (ana salon) yerleştirmiştir. [[I. Mahmud]] 1739'da binanın restore edilmesini emretti ve bir kütüphane ile binanın yanına (bahçesine) bir [[medrese]], bir [[imaret]]hane ve bir [[şadırvan]] ekletti. Böylece Ayasofya binası, civarındaki yapılarla birlikte bir [[külliye]]ye dönüştü. Bu dönemde ayrıca yeni bir sultan galerisi ve yeni bir [[mihrap]] yapıldı.
[[Dosya:The Library of Congress - Mosque of St. Sophia, Constantinople (LOC) (pd).jpg|thumb|Ayasofya, 1910-1915]]
Ayasofya’nın Osmanlı dönemindeki en ünlü restorasyonlarından biri sultan [[Abdülmecid]]’in emriyle [[İsviçre]] [[İtalyanlar|İtalyan]]ı olan Gaspare Fossati ve kardeşi Giuseppe Fossati’nin nezaretinde 1847 ile 1849 yılları arasında yapılmıştır.<ref name="İt" /> Fossati kardeşler, [[kubbe]], [[tonoz]] ve sütunları sağlamlaştırdı ve binanın iç ve dış dekorasyonunu yeniden elden geçirdi. Üst kattaki galeri mozaiklerinin bir kısmı temizlendi, çok tahrip olanları ise sıvayla kaplandı ve altta kalan mozaik motifleri bu sıva üzerine resmedildi.<ref group=not>Üst kattaki tavan mozaiklerinin tahrip olmasının ana nedeni Bizanslılar’ın yapıda dere kumu yerine deniz kumu kullanmış olmalarıdır. Zira deniz kumu inşaatte kullanılmadan önce suyla yıkansa da, bir miktar tuzu bünyesinde tutmakta ve kumun yapıda kullanılmasından sonra bu tuz, yağmur sularını çekici ve emici bir işlev görmektedir.</ref> Işıklandırma sistemini sağlayan yağ lambası avizeleri yenilendi. [[Kazasker]] Mustafa İzzed Efendi'nin (1801-1877) eseri olan, önemli isimlerin<ref group=not>Bu isimler [[Allah]], [[Muhammed]], [[Dört Halife]] ve Halife [[Ali]]’nin oğulları [[Hasan bin Ali|Hasan]] ve [[Hüseyin]]’in isimleridir.</ref> [[Kaligrafi|hat sanatı]]yla yazılı olduğu yuvarlak dev tablolar yenilenip sütunlara asıldı. Ayasofya’nın dışına yeni bir [[medrese]] ve [[muvakkithane]] inşa edildi. Minareler aynı boya getirildi. Bu restorasyon çalışması bittiğinde Ayasofya Camii 13 Temmuz 1849'da gerçekleştirilen bir törenle yeniden halka açıldı.<ref group="not">[http://img120.imageshack.us/img120/897/ayasofya76lwlf4.jpg Osmanlı dönemi fotoğrafı-1], [http://img165.imageshack.us/img165/6274/ayasofya45ih.jpg Osmanlı dönemi fotoğrafı-2], [http://www.azizistanbul.com/eskifoto06/ayasofya2.jpg Osmanlı dönemi fotoğrafı-3], [http://z.about.com/d/atheism/1/0/F/_/HagiaSophiaEntrance-l.jpg Ayasofya Külliyesi'nin Soğukçeşme Sokağı'na açılan, Topkapı Sarayı'na en yakın olan kapısı]{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020}}</ref> Ayasofya külliyesinin Osmanlı dönemindeki diğer yapıları arasında sıbyan mektebi, şehzadeler türbesi, sebil, sultan Mustafa ve sultan İbrahim türbesi (önceden vaftizhane<ref group="not">{{Web kaynağı |url=http://www.mccullagh.org/db9/d30-33/hagia-sofia-ayasofya-vestibule.jpg |başlık=Bebeklerin vaftiz edilmesinde kullanılan taştan vaftiz teknesi |erişimtarihi=25 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20071020025631/http://www.mccullagh.org/db9/d30-33/hagia-sofia-ayasofya-vestibule.jpg |arşivtarihi=20 Ekim 2007 |ölüurl=yes}}</ref>) ve hazine dairesi sayılabilir.
=== Müze dönemi ===
1930 ile 1935 yılları arasında restorasyon çalışmaları nedeniyle halka kapatılan Ayasofya’da [[Mustafa Kemal Atatürk]]’ün emriyle bir dizi çalışmalar yapıldı. Bu çalışmalar arasında çeşitli restorasyonlar, kubbenin demir kuşak ile çevrilmesi ve mozaiklerin ortaya çıkarılıp temizlenmesi sayılabilir.<ref>[http://www.teslasociety.com/hagiasophia.htm Tesla/Hagia Sophia]</ref> Restorasyon sırasında Ayasofya’nın, "yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin laiklik ilkesi doğrultusunda yapılış amacı olan kiliseye tekrar çevrilmesi konusunda fikirler ortaya atılmışsa da bölgede yaşayan Hristiyan sayısının çok az olmasından dolayı oluşan talep yetersizliği, bölgede bu denli muhteşem bir kiliseye karşı yapılabilecek muhtemel provokasyonlar ve mimarinin tarihî önemi göz önüne alınarak" [[Bakanlar Kurulu (Türkiye)|Bakanlar Kurulu]]’nun 24 Kasım 1934<ref name="Müzeler">{{Ansiklopedi kaynağı |son= |ilk= |madde=Türkiye |ansiklopedi=Museums of the World |yayımcı= |yer=Münih |yıl=2008 |editör=Nikolaus Himmler, Ruth Lochar, Hildegard Toma |basım= |cilt=1 |sayfalar=690–695 |erişimtarihi=4 Mart 2010}}</ref> tarih ve 7/1589 sayılı kararıyla [[müze]]ye çevrilmiştir. 1 Şubat 1935’te ziyarete açılan müzeyi Atatürk, 6 Şubat 1935 tarihinde ziyaret etmiştir.<ref name="Heyet" /> Yüzyıllar sonra mermer zemindeki halıların kaldırılmasıyla zemin döşemesi, insan figürlü mozaikleri örten sıvanın kaldırılmasıyla da mozaikler tekrar gün ışığına çıkarılmıştır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1182170385033&pagename=Zone-English-ArtCulture%2FACELayout |başlık=Hagia Sophia |erişimtarihi=25 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20081011101519/http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1182170385033&pagename=Zone-English-ArtCulture%2FACELayout |arşivtarihi=11 Ekim 2008 |ölüurl=yes}}</ref> Yapı 19 Kasım 1936’da tapuya resmen "Ayasofyayı Kebir Camii Şerifi" adıyla kaydedilmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=https://teyit.org/ayasofyanin-ataturk-doneminde-tapuya-cami-olarak-kaydedildigi-iddiasi/ |başlık=Ayasofya’nın Atatürk döneminde tapuya cami olarak kaydedildiği iddiası |erişimtarihi=27 Temmuz 2020 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20200716194803/https://teyit.org/ayasofyanin-ataturk-doneminde-tapuya-cami-olarak-kaydedildigi-iddiasi/ |arşivtarihi=16 Temmuz 2020}}</ref>
[[Dosya:Ayasofya ibadete açılan bölüm tabelası.jpg|thumb|İbadete açılan bölümün tabelası]]
Ayasofya’nın sistemli olarak incelenmesi, [[Restorasyon (onarım)|restorasyon]]u ve temizlenmesi [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]’deki Bizans Enstitüsü (the Byzantine Institute of America) adlı kurumun 1931’deki ve Dumbarton Oaks Alan Komitesi’nin 1940’lı yıllardaki<ref>Critique (revue), Byzance - Istanbul. Seuil, 1992</ref> girişimiyle sağlanmıştır. Bu kapsamda yapılan [[arkeoloji]]k çalışmalar K. J. Conant, W. Emerson, R. L. van Nice, P. A. Underwood, T. Whittemore, E. Hawkins, R. J. Mainstone ve C. Mango tarafından sürdürülmüş ve Ayasofya’nın tarihine, yapısına ve dekorasyonuna ilişkin başarılı sonuçlar elde edilmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=2966 |başlık=Hagia Sophia |erişimtarihi=25 Mart 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090105062813/http://archnet.org/library/sites/one-site.jsp?site_id=2966 |arşivtarihi=5 Ocak 2009 |ölüurl=yes}}</ref> Ayasofya’daki çalışmalarda bulunmuş diğer isimlerden bazıları A. M. Schneider, F. Dirimtekin ve Prof. A. Çakmak’tır. Bizans Enstitüsü ekibi mozaik arama ve temizleme işleriyle uğraşırken, R. van Nice yönetimindeki bir ekip de binanın, taş taş ölçülerek rölövelerini<ref group="not">{{Web kaynağı |url=http://www.geocities.com/mm_ugurlu/mod11.html |başlık=Rölöve |erişimtarihi=27 Mayıs 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090527081259/http://www.geocities.com/mm_ugurlu/mod11.html |arşivtarihi=27 Mayıs 2009 |ölüurl=yes}}</ref> çıkarma çalışmasına girişmiştir. Çalışmalar hâlen çeşitli uluslardan bilim insanlarınca sürdürülmektedir.
=== Tekrar cami olması ===
{{Vikikaynak|Sayfa:Resmî Gazete Sayı 31181 Mükerrer.pdf/1|Ayasofya Cumhurbaşkanı Kararı (10 Temmuz 2020)}}
Ayasofya'nın tekrar cami olma süreci ilk olarak 2005 yılında başladı, 2005 yılında yargıya taşınan olay [[Danıştay (Türkiye)|Danıştay]] 10. Dairesi tarafından reddedildi.<ref name=":0">{{Haber kaynağı|url=https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ayasofyayi-camiden-muzeye-donusturen-bakanlar-kurulu-kararina-iptal-/1906077 |başlık=Ayasofya'yı camiden müzeye dönüştüren Bakanlar Kurulu kararına iptal |erişimtarihi=10 Temmuz 2020 |tarih=10 Temmuz 2020 |yayıncı=[[Anadolu Ajansı]]}}</ref> 2016'da tekrar açılan dava da Haziran 2018'de açıklanan karar ile aynı şekilde sonuçsuz kaldı.<ref name=":0" /> Temmuz 2016'da Ayasofya Müzesi'nde düzenlenen [[Kadir Gecesi]] programında, 85 yıl aradan sonra [[sabah namazı]] [[ezan]]ı okundu.<ref>[http://aa.com.tr/tr/gunun-basliklari/ayasofyada-85-yil-sonra-sabah-ezani-okundu/601507 "Ayasofya'da sabah namazı".] [[Anadolu Ajansı]]. 2 Temmuz 2016. En son 22 Ekim 2016 tarihinde erişildi.</ref> [[Diyanet TV]]'nin [[Ramazan]] ayı boyunca Ayasofya'dan "Bereket Vakti Ayasofya" adlı sahur programını ekranlara getirmesine [[Yunanistan]]'dan tepki geldi.<ref>[http://www.hurriyet.com.tr/ayasofyada-kurani-kerim-yunanistani-rahatsiz-etti-40114098 "Ayasofya'da sahur Yunanistan'ı rahatsız etti"] ''[[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]]'' 6 Haziran 2016. En son 22 Ekim 2016 tarihinde erişildi.</ref> Ekim 2016'da Müze'nin ibadete açık olan bölümü Hünkar Kasrı'na, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından uzun yıllardan sonra ilk kez asaleten [[imam]] atandı.<ref>[http://aa.com.tr/tr/kultur-sanat/ayasofyanin-4-minaresinden-5-vakit-ezan-sesi-yukseliyor/668646 "Ayasofya'nın 4 minaresinden 5 vakit ezan sesi yükseliyor".] [[Anadolu Ajansı]]. 20 Ekim 2016. En son 22 Ekim 2016 tarihinde erişildi.</ref> 2016 itibarıyla Hünkar Kasrı bölümünde vakit namazlar kılınmaya ve minarelerinden [[Sultan Ahmet Camii|Sultanahmet Camii]] ile 5 vakit çifte ezan okunmaya başlandı.<ref>{{Haber kaynağı |url=https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/ayasofyanin-4-minaresinden-5-vakit-ezan-sesi-yukseliyor/668646 |başlık=Ayasofya'nın 4 minaresinden 5 vakit ezan sesi yükseliyor |erişimtarihi=10 Temmuz 2020 |tarih=20 Ekim 2016 |yayıncı=[[Anadolu Ajansı]]}}</ref> 29 Mayıs 2020 tarihinde İstanbul'un Fethinin 567. yıl dönümünde [[Fetih Suresi]] okundu.<ref>{{Haber kaynağı |url=https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/ayasofyada-fetih-suresi-okundu/1858279 |başlık=Ayasofya'da Fetih Suresi okundu |erişimtarihi=10 Temmuz 2020 |tarih=29 Mayıs 2020 |yayıncı=Anadolu Ajansı |ad=Kaan |soyadı=Bozdoğan}}</ref> Bu gelişmelerin ardından Ayasofya'nın cami olma süreci tekrar gündeme geldi.{{Kaynak belirt}} Sürekli Vakıflar Tarihi Eserlere ve Çevreye Hizmet Derneği'nin "Ayasofya'nın camiden müzeye dönüştürülmesine yönelik Bakanlar Kurulu kararının iptali" istemiyle Danıştay'da dava açması üzerine 2 Temmuz 2020 tarihinde duruşma gerçekleştirildi ve 10 Temmuz 2020 tarihinde Danıştay 10. Dairesi, Ayasofya'nın camiden müzeye dönüştürülmesine dair 24 Kasım 1934 tarihli Bakanlar Kurulu kararını "Ayasofya'nın vakıf senedindeki cami vasfı dışında kullanımının ve başka bir amaca özgülenmesinin hukuken mümkün olmadığını" belirterek iptal etti.<ref>{{Haber kaynağı
== Mimari ==
190. satır:
Mahfilin hemen yanında zeminde, girilmemesi için kenarları çitle çevrilmiş kare biçimli bir alan göze çarpar. Burası bilinmeyen bir nedenle Bizanslılarca dünyanın merkezi olarak kabul edilirdi. Yunancada "[[Yer'in ekseni|Yer’in Göbeği]] " anlamında, omphalion ([[Delfi|Delf]]'te omphalos) olarak adlandırılan ve Bizanslılarca kutsal sayılan bu yerde kimilerine göre Ayasofya’nın inşa edilmesinden önce bir [[tapınak]] bulunmaktaydı. Kimilerine göre bu yer "ley hatları"nın<ref group=not>[http://www.gunesintamicinde.com/ley-hatlari-ley-line/ Ley hatları]</ref> bir kavşak noktasıydı.
Kutsallığından ötürü Bizans imparatorlarının taç giyme törenleri de burada yapılmaktaydı. Tören sırasında siyasi ve dinî otoriteleri temsil eden kişilerin her birinin durması gereken konumlar bu kare biçimli alan içine daireler oluşturacak biçimde döşenmiş renkli taşlarla belirlenmiştir. Daireleri oluşturan taşlarda kırmızı, sarı, yeşil, turuncu ve gri renkler göze çarpmaktadır. Toplam sayıları 16 olan bu dairelerden en büyüğü ortadaki olup, muhtemelen imparatorun duracağı yeri gösteren dairedir.<ref group="not">[http://rubens.anu.edu.au/raid5/turkey/istanbul/churches/hagia_sophia/interior/body_of_church/omphalion/index.php?page=1 Omphalion parts]{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020}}</ref>
===== Apsit ve mihrap =====
| |||