Vikipedi

Soğdca: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Gogolplex (mesaj | katkılar)
Devriyeler
7.783 değişiklik
Khutuck Bot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.113.303 değişiklik
k Bot: Kaynak ve içerik düzenleme (hata bildir)
12. satır:
|iso1=|iso2=sog|iso3=sog
|kurum=
|alfabe=[[Soğd alfabesi|Soğd]], [[Süryani alfabesi|Süryani]] ve [[Mani alfabesi|Mani alfabeleri]]|kendi dilindeki adı=''suγδīk'', ''𐼼𐼴𐼶𐼹𐼷𐼸'' <ref name = "Pandey2017">{{citeWeb webkaynağı |last1soyadı1=Pandey |first1ad1=Anshuman |titlebaşlık=Revised proposal to encode the Sogdian script in Unicode |url=https://www.unicode.org/L2/L2016/16371r2-sogdian.pdf |datetarih=25 JanuaryOcak 2017|accessdateerişimtarihi=4 DecemberAralık 2019}}</ref>}}
'''Soğdca''', '''Soğutça''' veya '''Soğdakça''',<ref>http://tdkterim.gov.tr/bts/?kategori=verilst&kelime=So%F0dak%E7a&ayn=tam{{Ölü bağlantı|date=Nisan 2020 }}</ref> [[Orta Asya]]'da yer alan [[Soğdlar|Soğdiana]]'da ve Çin'deki Soğd göçmen gruplarının yaşadığı bazı bölgelerde kullanılmış bir [[Doğu İran dilleri|Doğu İran dili]].
 
20. satır:
 
== Sınıflandırma ==
Soğdca, en geniş çerçevede bir [[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa dilidir]] ve bu ailenin [[Hint-İran dilleri]] koluna mensuptur. Daha ayrıntılı bir şekilde [[İran dilleri]] içinde değerlendirilen Soğdca, [[İskitçe]] ve [[Baktriya dili]] gibi tarihi dillerin yanı sıra [[Peştuca]] gibi modern dilleri de kapsayan [[Doğu İran dilleri]] içerisinde sınıflandırılır. [[Glottolog]]'a göre Merkezi İran dilleri içerisinde yer alan Soğd dilleri ve Oset dilleri, Soğd-Oset dilleri adlı bir grup oluşturur. Soğd dilleri [[Harezmce]] ile [[Yagnobice]]-Soğdca olmak üzere ikiye bölünmüştür.<ref name=":0">{{CiteWeb webkaynağı|url=https://glottolog.org/resource/languoid/id/sogd1246|titlebaşlık=Glottolog 4.2.1 - Sogdian-Yagnobi|access-dateerişimtarihi=16 Temmuz 2020-07-16|website=glottolog.org}}</ref>
 
Tarihi sınıflandırma açısından Soğdca, Baktriya dili, [[Sakaca|Hotan Sakacası]], [[Orta Farsça]] ve [[Partça]] ile birlikte, MÖ 4. yüzyıl ile MS 9. yüyıl arasını kapsayan Orta İran dilleri dönemi içerisinde değerlendirilir.
 
== Tarihçe ==
[[FileDosya:Sogdian_text_Manichaean_letter.jpg|bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sogdian_text_Manichaean_letter.jpg|küçükresim|350x350pik|9.-13. yüzyıl arasında yazılmış Soğdca metin.]]
Çin'in [[Tang Hanedanı]] döneminde (MS 7. yy) [[İpek Yolu]]'nun Orta Asya'dan [[Çangan]]'a kadar olan bölümünde ''[[lingua franca]]'' Soğdca idi.<ref name="Lung2011">{{citeKitap bookkaynağı|url=https://books.google.com/books?id=Wa5xAAAAQBAJ&pg=PA151#v=onepage&q&f=false|titlebaşlık=Interpreters in Early Imperial China|datetarih=7 SeptemberEylül 2011|pagessayfalar=151–|publisheryayıncı=John Benjamins Publishing Company|isbn=978-90-272-8418-1|authoryazar=Rachel Lung}}</ref> Bu dönemde Soğdca konuşurları genellikle Soğdcanın yanında [[Çin dilleri|Çin]] ve [[Türk dilleri|Türki dilleri]] ticari amaçlar için öğrenmiş, bu durum Soğdcanın pek çok çeşitli dilden karşılıklı olarak etkilenmesi ve [[Alıntı kelime|alıntı kelimeler]] alması ile sonuçlanmıştır.<ref name="Lung2011" /> Soğd dili ayrıca çeşitli başka halkların da yazı dili olarak kullanılmıştır. Günümüzde Moğolistan'da yer alan ve 6. yüzyılda, [[Göktürk Kağanlığı]] döneminde dikilmiş [[Bugut Yazıtı]], Soğd alfabesi ile Soğdca yazılmıştır.
 
Soğdiana'nın Müslümanlar tarafından ele geçirilmesinin ardından dil, sahip olduğu ekonomik ve politik güç nedeni ile bir kaç yüzyıl daha var olmayı sürdürmüştür.<ref>[[Richard Foltz]], ''A History of the Tajiks: Iranians of the East'', London: [[Bloomsbury]], 2019, pp. 4-5.</ref> 10. yüzyılda, Arap hakimiyetinde Soğdiana halkı büyük oranda Farsça konuşmaya başlamıştır, ancak [[El-Makdisi]] [[Zerefşan Nehri|Zerefşan]]'da hâlâ Soğdca konuşurlarının olduğuna değinmiştir. Ayrıca 10. ve 11. yüzyıla tarihlenen Soğd metinleri Kırgızistan'da ele geçirilmiştir. Bu eserlerin bazılarının Türk dilleri konuşan ancak Soğdcayı yazı dili olarak kullanan kişilerce yazıldığı düşünülmektedir. 12. yüzyıl sonrasında ise Soğdca neredeyse tamamen ölü bir dil haline gelmiş, yerini batıda Fars, doğuda ise Türk dillerine bırakmıştır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://edoc.bbaw.de/files/3240/BBAW_BA9_Yoshida.pdf|başlık=In search of traces of Sogdians : “Phoenicians of the Silk Road”|erişimtarihi=|tarih=1999|çalışma=Yutaka Yoshida|yayıncı=Berlin-Brandenburgische Akademie der Wissenschaften}}</ref>
 
Soğdcanın günümüzde Tacikistan'da yer alan tarihi [[Üsrûşene]] bölgesinde 8. yüzyılda konuşulmuş bir lehçesi, 21. yüzyıla [[Yagnobiler]] tarafından konuşulan [[Yagnobice]] olarak evrilmiş ve hayatta kalmıştır.<ref name=":1">{{citeKitap bookkaynağı|url=https://books.google.com/books?id=3coojMwTKU8C&pg=PA6#v=onepage&q&f=false|titlebaşlık=The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic|datetarih=15 JuneHaziran 2007|pagessayfalar=6–|publisheryayıncı=I.B.Tauris|isbn=978-1-84511-283-7|authoryazar=Paul Bergne}}</ref>
 
== Metinler ve araştırmalar ==
44. satır:
 
== Yazı sistemi ==
[[FileDosya:Sogdian_Christian_Text_Written_in_Estrangelo.jpg|bağlantı=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sogdian_Christian_Text_Written_in_Estrangelo.jpg|küçükresim|[[Turfan Havzası|Turfan]]'da keşfedilmiş, 9.-11. yüzyıla tarihlenen ve [[Süryani alfabesi]] ile yazılmış Soğdca Hristiyan metin]]
Soğdcanın yazımı için [[Soğut alfabesi|Soğd alfabesi]], [[Mani alfabesi]] ve [[Süryani alfabesi]] olmak üzere üç adet farklı sistem kullanılmıştır.<ref name="gharib">{{Citation|last=Gharib|first=B.|publication-date=1995|title=Sogdian Dictionary: Sogdian-Persian-English|publication-place=Tehran, Iran|publisher=Farhangan Publications|pages=xiii-xxxvi|isbn=964-5558-06-9|nopp=true|postscript=<!--none-->}}</ref> Soğd alfabesinin kökenleri Süryani alfabesine, ve dolayısıyla da [[Arami alfabesi|Arami alfabesine]] dayanmaktadır ve bir [[Ebced hesabı|ebced]] olarak değerlendirilir, ancak [[Alfabe|alfabeye]] benzer yönleri de vardır.<ref name="coulmas">{{Citation|last=Coulmas|first=Florian|publication-date=1996|title=The Blackwell Encyclopedia of Writing Systems|publication-place=Cambridge, MA|publisher=Blackwell Publishers|pages=471–474, 512|isbn=0-631-19446-0|postscript=<!--none-->}}</ref> Yazı 17 sessiz harften oluşmuştur ve pek çok harfin kelimenin başında, ortasına veya sonunda olmasına göre farklı formları olmuştur. Sesli harflerin gösterilmesi için sessiz [[Alef (harf)|alef]], [[yud]] ve [[Vav (İbrani alfabesi)|vav]] harfleri kullanılmıştır.<ref name="coulmas" />
 
52. satır:
 
== Diğer diller üzerindeki etkileri ==
Soğdca, bir diğer Hint-Avrupa dili olan [[Tohar dilleri|Toharca]] gibi [[Moğol dilleri]] ve [[Türk dilleri|Türki diller]] üzerinde önemli etkiler bırakmıştır.<ref>{{CiteKitap bookkaynağı|url=https://books.google.de/books?id=AsdnAAAAMAAJ&q=sogdian+extinction&dq=sogdian+extinction&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwiOwIrn8tHqAhUFsKQKHeOOD0s4ChDoATAAegQIAxAC|titlebaşlık=Introduction to Altaic Linguistics|datetarih=1965|languagedil=en|publisheryayıncı=Harrassowitz|firstad=Nikolaĭ Nikolaevich|lastsoyadı=Poppe}}</ref> [[Eski Türkçe|Eski]] ve [[Orta Türkçe]] dönemleri içerisinde değerlendirilen dillerdeki İrani kökenli sözcüklerin bazıları Soğdcadan bu dillere girmiştir. Bu kelimelerin çoğu dini anlamlar taşımak ile birlikte, günlük hayatta kullanılan pek çok kültürel kelime de ödünçlenmiştir.<ref name=":1" />
 
Modern Türkiye Türkçesinde hâlâ yer alan Acun, akşam, [[Asena]], [[bayram]], [[bey]], kadın, [[hatun]], kağıt, kap, [[şaman]], pazar, [[Tarkan (unvan)|Tarkan]] ve [[Tigin]] gibi kelimeler Soğdca kökenlidir veya Türkçeye Soğdca vasıtasıyla girmiştir.<ref name=":0" />
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Soğdca" sayfasından alınmıştır