Levha tektoniği: Revizyonlar arasındaki fark

[[Dosya:Bridge across continents iceland.jpg|thumb|250px|Güneybatı [[İzlanda]]'da [[Álfagjá vadisi]] üzerindeki köprü, [[Avrasya]] ve [[Kuzey Amerika]] kıta tektonik levhalarının sınırındadır.]]

[[Dosya:Tectonicplates Serret.png|thumb|300px|Tectonic plates (surfaces are preserved)]]

 

Tektonik ([[Yunanca]] ''tekton'''dan), [[yapısal jeoloji]] ile yakından ilgili fakat ondan farklı bir [[jeoloji]] disiplinidir. Yapısal jeoloji [[kayaç]]ların geometrisi ile uğraşır; oysa tektonik, yeryuvarının büyük ölçekli yapıları ve bunları oluşturan kuvvetler ve hareketler üzerinde durur.

Alman bilim adamı [[Alfred Wegener]]'in [[Kıta Kayması Teorisi]]'nin geliştirilmesi sonucu oluşmuştur. Başlangıçta tüm kıtaların ''[[Pangea]]'' adında tek bir kıta olduğu, sonradan parçalanarak zamanla günümüzdeki yerlerine ulaştığı görüşünü ortaya attı. Dünya'nın yüzeyi kesintisiz gibi görünüyorsa da gerçekte dev boyuttaki bir yap-boz gibi birbirine geçen parçalardan oluşmaktadır. Levha adı verilen bu parçalar, çok yavaş olarak sürekli biçimde birbirlerine göre hareket ederler. Bir levha, yalnızca okyanusal ya da kıtasal litosferden oluşabildiği gibi her iki litosfer türünü de içerebilir. Levhalar, levha sınırı ya da levha kenarı ile sonlanır. Depremlerin ve yanardağların çoğu bu bölgelerde görülür. Pangea verilen tek kıta parçasını çevreleyen denize [[Panthalassa]] denmekdir. Zaman içerisinde katmanlar hareket ettikçe Pangaea ikiye ayrıldı. Kuzeyde [[Laurasia]] ve güneyde [[Gondvana|Gondwanaland]] oluştu. Bu iki kıta Tetis (''{{Dil|en|Tethys}}'') denizi ile ikiye ayrıldı. Katmanların hareketi ile kıtalar iyice ayrılarak bugünkü hâlini aldı.

 

 

Yüzey şekillerinin jeolojik zaman boyutu içinde evrimi levha hareketleri çerçevesinde gerçekleşir. Yer kabuğu ve hemen altındaki manto katmanının birleşmesinden oluşan taş küre ([[litosfer]]), yavaş bir hareketle yer değiştiren 12 ayrı 'levha' halinde, değişken bir yap-boz tablosu oluşturur. Yarı akışkan astenosfer tabakası üzerinde yüzer durumda bulunan bu levhaların hareketi için gereken enerjiyi, astenosfer tabakasındaki konveksiyon akımları sağlar. Levhalar birbirleriyle sürekli temas halinde olduklarından, hareketlerinin yön ve şiddetini, yerin derinliklerinden gelen itici gücün özellikleri olduğu kadar levhaların birbiri ile olan ilişkileri de belirler. Böylece, kısa dönemde belirli bir düzen içinde süren levha hareketlerinin, zaman ölçeği büyütüldüğünde kaotik ve önceden belirlenemez bir biçimde gerçekleştiği gözlenir.