Vikipedi

Lade Deniz Muharebesi: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
→‎Yakın geçmiş: düzeltme AWB ile
Yeni Üye (mesaj | katkılar)
Beyaz liste
4.945 değişiklik
Değişiklik özeti yok
44. satır:
== Yakın geçmiş ==
 
[[Bronz Çağı Çöküşü]] ardından Antik Yunanistan'da [[saray ekonomisi|saray ekonomileri]]nin çökmesiyle nüfusun önemli bir bölümü, daha güvenli bulunan [[Anadolu|Önasya]]'ya göç ederek oralarda yerleştiler. Bu yerleşimciler Antik Yunanistan'ın dört ana kabilesinden üçü olan [[Aioller]], [[İyonlar]] ve [[Dorlar]]dır.<ref name = "I14x">Herodot [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126;layout=;query=chapter%3D%23142;loc=1.141.1 I, 142–151]</ref> İyon boyları, [[Lidya]] ve [[Karya]] kıyılarına yerleşerek İyonyayı oluşturacak 12 kent devleti kurdular.<ref name = "I14x"/> Bu kentler [[Karya]]'da [[Milet]], [[Myus]], [[Priene]], [[İyonya]]'da [[Efes]], [[Kolofon, Lidya|Kolofon]], [[Lebedos]], [[Teos]], [[Klozomenai]], [[Phokaia]], [[Erytrae]] ve [[Ege Adaları]]'nda [[Sisam]] ile [[Sakız Adası|Sakız]]'dır.<ref name = "I142">Herodot [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126;layout=;query=chapter%3D%23142;loc=1.143.1 I, 142]</ref> Paniyonya Birliği olarak bilinen bu birliğe daha sonra [[Smyrna]] da katılmıştır.<ref>Hülya Boyana, [http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/18/1627/17444.pdf ''Panionia Birliği''] A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi – Sayı 49 Sh.: 13</ref> İyon kent devletleri ünlü Lidya kıralı [[Krezüs]] tarafından MÖ 560 yılı civarında boyun eğdirilene kadar bağımsız kalmaya devam etmişlerdi.<ref name = "I143">Herodot [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126;query=chapter%3D%2326;layout=;loc=1.27.1 I, 26]</ref> Bu tarihten [[Ahameniş İmparatorluğu|Akamenid İmparatorluğu]]'nu kuran [[Büyük Kiros|II. Kiros]] tarafından yıkıldığı tarihe kadar (MÖ 564<ref>[http://classics.mit.edu/Herodotus/history.mb.txt Herodot]</ref>) Lidya hakimiyetinde kaldılar.<ref name = "I141">Herodot [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126;query=chapter%3D%23141;layout=;loc=1.140.1 I, 141]</ref> Bu dönemde, [[Karadeniz]], [[Çanakkale Boğazı|Çanakkale]] ve [[İstanbul Boğazı|İstanbul]] Boğazları'nın batı kıyılarıyla [[Trakya]] kıyıları Pers kontrolüne geçmişti. Bu durumda Yunanistan ve Batı Anadolu kentlerinin bu bölgelerle ticareti kesilmişti. Karadeniz kıyılarında özellikle Milet'in yaygın bir kolonileşmesi mevcuttur. Bu kıyılardaki Pers hakimiyetinin yarattığı ve ticareti ilgilendiren diğer bir sorun ise bu kolonilerden gelen buğdayın kesilmesidir.<ref>Belkan Ağar, [http://www.belgeler.com/blg/16hl/antik-cagda-deniz-gucu-ve-onemli-deniz-savaslari-naval-force-and-important-naval-battles-in-ancient-age ''Antik Çağda Deniz Gücü ve Önemli Deniz Savaşları''] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20111224222156/http://www.belgeler.com/blg/16hl/antik-cagda-deniz-gucu-ve-onemli-deniz-savaslari-naval-force-and-important-naval-battles-in-ancient-age |tarih=24 Aralık 2011 }} Selçuk Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Sh.: 40-41</ref> Diğer yandan Pers Sarayı, boyun eğdirdiği Batı Anadolu'daki tüm kent devletlerinden haraç alınyordualınıyordu.<ref>Cavit Çakmakcı, [http://www.belgeler.com/blg/rk7/karia-ve-ionia-bolgesi-arkaik-devir-pers-cagi-heykeltiraslik-eserleri-sculptural-works-archaic-period-persian-age-of-caria-and-ionia-district Karia ve Ionia Bölgesi Arkaik Devir Pers Çağı Heykeltıraşlık Eserleri] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20111127181002/http://www.belgeler.com/blg/rk7/karia-ve-ionia-bolgesi-arkaik-devir-pers-cagi-heykeltiraslik-eserleri-sculptural-works-archaic-period-persian-age-of-caria-and-ionia-district |tarih=27 Kasım 2011 }} Selçuk Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi</ref>
 
Ancak Pers İmparatoroluğuİmparatorluğu için İyon kentlerini hakimiyet altında tutmak, istila edilmiş olan diğer imparatorluk bölgelerine oranla bazı güçlükler göstermektedir. II. Kiros, İmparatorluğun diğer bölgelerinde [[Yahudiler|Musevi]] din adamları gibi, "seçkin" grupları, hakimiyetini güçlendirmek amacıyla desteklemiş, kollamıştı.<ref name = h147/> Söz konusu dönemde Yunanistan'da ve İyonya'da benzer bir seçkin zümre yoktu. Her ne kadar aristokrat bir toprak sahipliği varsa da bu sınıf kendi içinde birlik halinde değil, kaçınılmaz olarak birbirine rakip durumdaydı.<ref name = h147>Holland, Sh.: 147–151.</ref> Bu yüzden Persler İyon kent devletlerinde bir tiranın yönetime gelmesini, kendilerini İyonya'nın iç çatışmalarına sürüklese de desteklemek durumunda kalmışlardır. Bir başka risk de bazı tiranların kendi yönetimlerini olabildiğince bağımsız kılma girişimleri olabilecekti ve bunların bir şekilde değiştirilmesi zorunluydu.<ref name = h147/> Tiranlar da ayrıca zorlu bir işin üstesinden gelmeliydiler, vatandaşlarının Pers düşmanlığını yumuşatmalı, mümkünse gidermeli ve bu yolla Pers hakimiyetinin sürmesini garantilemeliydiler.<ref name = h147/>
 
İyonya'nın istilasından 40 yıl sonra, (ki Büyük Kiros'un ardından tahta çıkan üçüncü kraldı) Pers kralı [[I. Darius]]'un döneminde, [[Milet]] tiranı [[Aristagoras]] da kendini, bu içinden çıkılması güç durumda bulmuştur.<ref name = h153>Holland, Sh.: 153–154.</ref> Bu sıralarda [[Nakşa]]'dan sürgün edilmiş olan aristokratlardan bazıları MÖ 500 yılında Aristagoras'a baş vurarak Ada'yı ele geçirmesi için teşvik ettiler.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D5%3Achapter%3D30%3Asection%3D1 Herodot, 5.30.1-3]</ref> Nakşa'yı istila etmekle Milet'teki durumunu sağlamlaştırmayı planlayan Aristagoras, Lidya Satrabı Artaphernes'e başvurmuş, bir ordu istemiştir. Artaphernes bu teklifi kabul etmiştir.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D5%3Achapter%3D31%3Asection%3D4 Herodot, 5.31.4]</ref>
54. satır:
[[Dosya:Trireme.jpg|thumb|sağ|350px|[[Trireme]]]]
 
Aristagoras Önasya'daki tüm Grek dünyasını ayaklanma içine çekmeyi başardı. Fakat, Pers kuvvetleriyle savaşabilmek için başka müttefiklere de ihtiyaçları olduğunu fark etmiştir.<ref name = h157>Holland, Sh.: 157–159.</ref> Bu düşünceyle MÖ 499 kışında deniz yoluyla, savaş konularında en atak Grek kent devleti olan [[Sparta]]'ya gitmiştir. Ancak Aristagoras'ın tüm israrınaısrarına karşın Sparta Kralı [[I. Cleomenes]], Perslere karşı Grek liderliği yönündeki teklifi geri çevirmiştir. Aristagoras bunun üzerine Atina'ya ve Eretria'ya gitti. Atina da Eretria da, Aristagoras'ın ayaklanmasını destekleme kararı vermiştir.<ref name = h157/> Bu işbirliğinin bir sonucu olarak beşi Eretria'dan, yirmisi Atina'dan olmak üzere toplam 25 triremeden oluşan bir kuvvet, MÖ 498 baharında İyonya'ya gitmek üzere yola çıkmıştır.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D5%3Achapter%3D99%3Asection%3D1 Herodot, 5.99.1 Herodot, 5.99.1]</ref><ref name = h160>Holland, Sh.: 160–162.</ref> Bu filo esas İyon kuvvetleriyle [[Efes]] yakınlarında birleşti.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D5%3Achapter%3D100%3Asection%3D1 Herodot, 5.100]</ref> Daha sonra Artaphernes'in Satraplık başkentine ilerleyen bu kuvvete Sard dağlarını aşarken Efesliler rehberlik etti.<ref name = h160/> Pers savunması hazırlıksız yakalandı ve Grek kuvvetleri aşağı kente girdiler. Ancak Artaphernes halen önemli bir kuvvetle yukarı şehirdeki kaleyi tutmaktaydı. Bu arada aşağı şehirde bir yangın başladı ve hızla yayıldı. Herodot bu yangının kazaen çıktığını yazmıştır. Savaşa devam etme olanağı kalmayan Grek kuvvetleri muharebeyi bırakarak Efes'e geri dönmek üzere harekete geçtiler.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D5%3Achapter%3D101%3Asection%3D3 Herodoti-, 5.101.3]</ref> Önasya'daki Pers kuvvetleri Sard'a doğru yürüyüşe geçmiş ancak kente ulaştıklarında Grek birliklerinin çekildiğini öğrenmişlerdir. İzlemeye geçen bu kuvvetler Grek ordusuna Efes yakınlarında yetiştiler. Moralsiz ve yorgun Grek kuvvetleri Pers ordusu için kaçınılmaz olarak zayıf bir rakipti. Yine de muharebeden kaçınma olanakları yoktu ve savaşa girdiler.<ref name = h160/> Ancak sonuç ağır bir yenilgi oldu. Muharebe alanında tutunamayan İyonlar kendi kentlerini savunmak üzere çekilirken Atinalılar ve Eratrialılar gemilere kaçmayı başardı ve Yunanistan'a döndüler.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D5%3Achapter%3D102%3Asection%3D3 Herodot, 5.102.3]</ref>
 
Bu yenilgiye karşın ayaklanma yine de yayılma göstermiştir. Bir İyon filosu Çanakkale Boğazı üzerinden Marmara Denizi civarına ilerledi. Bu kuvveler [[Byzantium]]'u ve civar kentleri istila ettiler. Aynı filo daha sonra Güney Ege'ye yelken açmış ve [[Karya]] ayaklanmaya katılmasını sağlamıştır.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D5%3Achapter%3D103%3Asection%3D2 Herodot, 5.103.2]</ref> Diğer yandan ayaklanmanın genişlediğini gören Kıbrıs Kralı, herhangi bir dış teşvik olmadan Pers hakimiyetine başkaldırdı.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D5%3Achapter%3D104%3Asection%3D1 Herodot, 5.104.1 - 3]</ref> Sonraki üç yıl boyunca Pers ordusu ve donanmasının büyük kısmı Karya ve Kıbrıs'ta, bu bölgelerdeki ayaklanmayı ezmekte kullanılmıştır. Bu yıllarda İyonya'nın geri kalanında görece durgun yıllar yaşanmıştır.<ref name = board>Boardman ''et al'', [http://books.google.co.uk/books?id=nNDpPqeDjo0C&pg=RA2-PA485&dq=Battle+of+Pedasus+497+BC&ei=Kj3rSZCZD6b0ygSIn_SYBQ Sh.: 481–490.]</ref> Karya'yı ve Kıbrıs'ı hedef alan Pers karşı saldırılarının en güçlü olduğu bu evrede durumunun savunulmasının güçlüğünü gören Aristagoras, Milet'in ve ayaklanmanın liderliğinden çekilmiştir. Herodot bu tutum karşısında olumsuz bir yaklaşım sergiler. O'na göre Aristagoras bütünüyle soğukkanlılığını kaybetmiş ve mücadeleden kaçmıştır.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D5%3Achapter%3D124%3Asection%3D1 Herodot, 5.124.1]</ref>
68. satır:
O dönemde Akdeniz'de temel deniz muharebesi taktikleri gemilerin pruvasında bulunan mahmuzu kullanarak düşman gemisini mahmuzlayarak batırmaktı. Eğer bu mümkün olmazsa trireme düşman gemisine olabildiğince yakın geçiş yapmaya ve bir taraftaki kürekleri kırarak gemiyi manevra yapmaz hale getirmeye çalışırdı.<ref name = L34/> Bir başka manevra da düşman gemisine bordalayarak asker çıkarmaktı. Bu kez düşman gemisi güvertesinde kıyasıya bir çatışma yaşanırdı ki, bu herhangi bir kara çatışmasıyla hemen hemen aynı şartlarda olurdu.<ref name = L34>Lazenby, Sh.: 34–37</ref> Her iki tarafın savaş gemilerinde bu tür olası bir çatışma için asker bulunmaktadır. Grek İttifakı Donanması'nda tam silahlı [[hoplit]]ler<ref>Holland, Sh.: 320–326</ref>, Pers Donanması'nda ise hafif piyadeler.<ref>Herodot [http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126&layout=&loc=7.184 VII, 184]</ref>
 
MÖ VI. yüzyıl (500'lü yıllar) öncesinde mahmuzlu savaş gemileri olduğuna ilişkin herhangi bir kanıt günümüze ulaşmış değildir. Mahmuzlu savaş gemilerine dair ilk kanıt MÖ VI. yüzyıl ortalarına denk gelen Herodot'un kaydıdır.<ref>Belkan Ağar, Sh.: 28</ref> Mahmuz, düşman gemisinin bordasını parçalayabilmesi için tunç kaplamayla sağlamlaştırılırdı. Bu yüzden geminin en pahalıya mal olan bölümüdür. Mahmuzlu gemiler, her şeyden önce çarpışmanın darbe etkisine dayanacak kadar güçlü inşa edilmeliydiler. Dahası mahmuz için gereken tunç hem oldukça pahalıdır, hem de tek parça halinde dökülen bu kısımnkısım için uzman dökümcülere gerek duyulacaktır.<ref>Belkan Ağar, Sh.: 27-28</ref> Mahmuzlama, oldukça ustalık gerektiren bir manevradır. Mahmuzlama doğru yönde yapılmalı ve uygun vuruş durumuna kadar olabilecek en yüksek hızda ilerlemelidir. Bu anda kürekçilere emir verilir ve ''mahmuzlama hızı''na düşülür. Bu mahmuzlama hızı iyi belirlenmeli, etkili bir vuruş yapmaya yeterli olduğu gibi darbeden sonra düşman gemisinden kurtulmayı sağlayacak bir hız olmalıdır. Aksi takdirde düşman gemisine takılınıp kalınırdı. Bu durum ise, her iki geminin de aynı kaderi paylaşmasına yol açacaktır. Bu nedenle mahmuzlamanın hemen ardından kürekçilere verilen emirle geriye kürek çekilirdi.<ref>Belkan Ağar, Sh.: 29</ref>
 
Persler ve Asya'da yerleşik Grekler bu dönemde ''diekplous'' olarak bilinen bir manevrayı da kullanmaya başlamışlardır. Çok kesin olmamakla birlikte bu manevra, düşman hatlarının belirlenen bir kesiminde güç konsantrasyonu sağlayarak bir gedik açmaya dayanmaktadır. Savaş gemileri bu gedikten geçerek düşman hatlarının gerisine sarkar ve düşman gemilerini geriden mahmuzlar.<ref name = L34/> Kuşkusuz böyle bir manevra daha büyük seyir ustalığı gerektirmektedir. Böyle olunca da Pers gemilerince daha başarıyla uygulanması olasıdır. Grek Donanması buna karşı muhtemeldir ki özel bazı taktikler geliştirmişti.<ref name = L34/>
134. satır:
Lade açıklarındaki muharebenin kazanılmasından sonra Pers kuvvetleri karaya çıktılar ve Milet, duvarlar ele geçirilene kadar her türlü araçtan yayarlanılarak ve taşlar sökülerek yakın kuşatma altına alındı. Herodot'un anlatığına göre erkeklerin çoğu öldürüldü, kadınlar ve çocuklar köle edildi.<ref name="Herodot, 6.32">[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D6%3Achapter%3D32%3Asection%3D1 Herodot, 6.32]</ref> Milet'te günümüzde yapılan arkeolojik kazılar, Lade Muharebesi sonrasında yaygın imha izleri ve kentin büyük ölçüde terk edildiğini gösteren somut kanıtlar vermektedir. Ancak bazı Miletliler'in kentte kalmasına ya da kısa süre sonra geri dönmelerine karşın Milet hiçbir zaman eski ihtişamına ve zenginliğine kavuşamamıştır.<ref name = fine/> Milet'in bu şekilde kısmen tahliye edilmesiyle,<ref name="h6221">[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D6%3Achapter%3D22%3Asection%3D1 Herodot, 6.22.1]</ref> kent ve sahil bölgesi Persler tarafından alındı. [[Pedasa]]'dan Karya'ya kadar olan topraklar da Pedasalılara bırakıldı.<ref name="h620">[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D6%3Achapter%3D20%3Asection%3D1 Herodot, 6.20]</ref> Tutsak Miletliler önce [[Susa]]'ya I. Darius'un sarayına götürüldüler. Oradan [[Basra Körfezi]]'nde [[Dicle]]'nin denize döküldüğü bir bölgede zorla iskan edildiler.<ref name="h620"/>
 
Lade'de generallerinin Pers Sarayı ile işbirliği içine girdiğini düşünen birçok Sisamlı, bu generallerin eski tiranı yeniden işbaşına getireceğinden kuşku duyuyorlardı. Eski tiranın da, işbaşına geçince intikam almaya yönelmesi bekleniyordu. Bu durumda eski tiranın yeniden başa geçmesinden önce göç etmeye karar vermişlerdir. Bu insanlar [[Sicilya]] kıyılarına yerleşmeleri için yer gösteren [[Messina]]'nın teklifini kabul ettiler. Bu öneri, Pers hakimiyetinden kaçamayıkaçmayı sağlayacak bir çözüm olarak görülmüştü.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D6%3Achapter%3D22%3Asection%3D1 Herodot, 6.11.1 - 2]</ref> Aslında Sisam Persler tarafından, Lade Muharebesi'nde muharebe alanını bırakıp çekilmelerinin bir karşılığı olarak yakılıp yıkılmamıştır.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D6%3Achapter%3D25%3Asection%3D1 Herodot, 6.25.1]</ref> Bu arada General Dionysius Sicilya'ya yerleşerek [[Kartaca]] ticaret gemilerine avlayan bir korsan grubu kurmuştur.<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126%3Abook%3D6%3Achapter%3D17%3Asection%3D1 Herodot, 6.17]</ref> Dionysius'un Lade'de donanmayı yönetmemiş olduğu, çünkü daha önce üst komuta görevinin iptal edildiği ileri sürülmektedir.<ref name="h22"/>
 
[[Dosya:Ionian Revolt Campaign Map.png|thumb|sağ|250px|[[İyon Ayaklanması]] boyunca yürütülen askeri harekatlar]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Lade_Deniz_Muharebesi" sayfasından alınmıştır