Yahudi tarihi: Revizyonlar arasındaki fark

=== İsrailoğulları ===

 

 

İlk iki döneminde, Yahudi tarihi büyük ölçüde [[Bereketli Hilal]] olarak adlandırılan bölgeninki ile aynıdır. Bu tarih, [[Nil]], [[Dicle]] ve [[Fırat]] nehirleri arasında uzanan topraklara yerleşen insanlar ile başlar. [[Mısır]] ve [[Babil]]'deki kadim medeniyet merkezleri, [[Arabistan]] çölleri ve [[Anadolu]]'nun dağları ile çevrili olan [[Kenan|Kenaan ülkesi]] (daha sonra sırasıyla [[İsrail]], [[Yehuda]], Yahudiye Eyaleti, Coele-Suriye, [[Filistin]], [[Levant]] ve nihayet tekrar İsrail adlarını almıştır) medeniyetlerin buluşma noktasıydı. Eski zamanlarda kurulmuş ticaret yollarının kestiği bölge, [[Akabe Körfezi]] ile [[Akdeniz]] kıyılarında önemli limanlara sahipti. Özellikle Akdeniz kıyısındaki limanlar bölgeyi, Bereketli Hilal'de yaşayan diğer kültürlerin de etkisine açık hale getirmiştir.

=== Babil sürgünü ===

 

 

Milattan önce 6. yüzyılın başlarında, Yehuda Krallığı Babil ordusu tarafından fethedilmiştir. Yehudalı seçkinler Babil'e sürülmüş, ancak Babil'in daha sonra [[Persler]] tarafından fethedilmesinin ardından bunların en azından bir kısmı [[Ezra]] ve [[Nehemya]] peygamberlerin önderliğinde anavatanına dönmüştür. [[Zerdüştlük|Zerdüştlüğün]] [[Pers İmparatorluğu]]'nun devlet dini olmasından ötürü, Zerdüştlüğün Yahudiliğin gelişimine ne ölçüde etki ettiği akademisyenler arasında halen tartışılan bir konudur (Bkz. [[Hıristiyanlık ve dünya dinleri]]).

 

==== Helenistik Yahudilik ====

 

Milattan önce 3. yüzyıldan itibaren, başta [[İskenderiye]]'deki Yahudi diyasporası olmak üzere, Helenistik felsefeden etkilenen Yahudilik akımları gelişmiş, bunun sonucunda da Yahudi Kutsal Kitabı [[Yunanca]]'ya çevirilmiştir. Yahudi teolojisi ile Helenistik düşüncenin bir arada yaşayabileceği fikrinin en önemli savunucularından biri de İskenderiyeli [[Philon]]'dur.

==== Haşmonayim Krallığı ====

[[Dosya:John Hyrcanus.jpg|175px|thumb|[[Yuhanna Hirkanus]] (MÖ 134 – MÖ 104) adına basılan sikkeler.]]

 

Persler, Büyük İskender tarafından mağlup edilmişlerdir. İskender'in ölümünden sonra, kurduğu imparatorluğun generalleri arasında paylaşılması ile [[Selevkos İmparatorluğu]] kurulmuştur. Helenleşmiş Yahudiler ile dindar Yahudiler arasındaki ilişkilerin kötüye gitmesi üzerine Selevkos İmparatoru [[IV. Antiokhos Epiphanes]] belirli Yahudi dinsel tören ve geleneklerini yasaklayan buyruklar vermiştir. Bunun sonucunda, ortodoks Yahudiler, ([[Makkabiler]] olarak da bilinen) Haşmonayim ailesinin liderliğinde ayaklanmıştır. Ayaklanma sonucunda ortaya çıkan bağımsız Yahudi krallığı olan Haşmonayim Hanedanı MÖ 165 yılından MÖ 63 yılına kadar varlığını sürdürmüştür. Haşmonayim Hanedanı, [[Salome Alexandra]]'nın oğulları [[II. Hurkanus]] ve [[II. Aristobulus]] arasındaki iç savaş yüzünden parçalanmıştır. Bir hükümdar yerine [[teokrasi|teokratik]] ruhban sınıfı tarafından yönetilmek isteyen halktan, [[Romalı]] yetkililere bu yönde talepler gelmişti. Bunu çok geçmeden [[Pompey]]'in önderliğinde toprakların fethi ve ilhakı izlemiştir.

 

=== Diaspora ===

Yehuda Yahudilerinin çoğu köle edilerek satılırken diğerleri ise Roma İmparatorluğu'nun diğer bölgelerinde vatandaş olmuştur. [[Yeni Ahit]]'teki [[Elçilerin İşleri kitabı]] ve [[Pavlus]] tarafından kaleme alınan diğer metinlerde, Roma dünyasının çeşitli şehirlerinde yaşayan Helenleşmiş büyük Yahudi gruplarından sıklıkla bahsedilir. Bu Helenleşmiş Yahudiler diasporada yaşamaktan sadece ruhani anlamda etkilenmişler, Yahudi itikadinin köşe taşı haline gelen kayıp ve yurtsuzluk duygusunu özümsemişler, dünyanın çeşitli bölgelerinde maruz kaldıkları baskılar da bu duyguları pekiştirmiştir. Yahudilik dinini Helen uygarlığının dört bir yanına yayan [[Yahudiliğe geçiş]] politikasının ise, Romalılara karşı verilen savaşlar ve Tapınak sonrası dönemde Yahudi değerlerinin yeniden inşası ile sona erdiği görülmektedir.

 

== Orta Çağ ==

 

 

=== Bizans ===

 

{{Ayrıca bakınız|Türkiye'deki Yahudilerin tarihi}}

 

 

=== İslam ve Haçlı dönemleri ===

{{Ayrıca bakınız|Kudüs Kuşatması (1099)}}

 

==== İspanya, Kuzey Afrika ve Ortadoğu ====

 

{{Ayrıca bakınız|İslam ve Yahudilik|Mizrahi Yahudileri|İslam hakimiyeti altındaki Yahudilerin tarihi}}

 

=== Avrupa ===

 

 

Yahudiler [[Avrupa]]'da, özellikle de bir zamanlar Roma İmparatorluğu'nun sınırları içinde kalan topraklarda, çok eski zamanlardan itibaren yaşamaya başlamışlardır. [[Fransa]] (bkz. [[Fransa'daki Yahudilerin tarihi]]) ve [[Almanya]]'da (bkz. [[Almanya'daki Yahudilerin tarihi]]) dördüncü yüzyıldan, hatta [[İspanya]]'da bundan da erken tarihlerden itibaren büyük Yahudi cemaatlerinin yaşadığına dair kayıtlar bulunmaktadır.

 

=== Osmanlı dönemi ===

 

Yahudiler, (bugün kabaca modern Türkiye'nin bulunduğu, ancak coğrafi olarak Anadolu adı verilen) Küçük Asya'da 2.400 yıldan uzun bir süre boyunca yaşamıştır. Başlangıçta, Helenistik dönemde yaşadıkları refah Hıristiyan Bizans altında ortadan kalkmış, ancak hakimiyeti ve sonunda da şehrin kendisini Konstantinopolis'in elinden alan çeşitli Müslüman devletler içinde tekrar gelmiştir.[[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı döneminin]] büyük bölümünde, [[Türkiye]] zulümden kaçan Yahudiler için güven içinde yaşayabilecekleri bir yer olmuştur. Bugün de halen toplam nüfusu 22.000'i bulan küçük bir Yahudi cemaati burada yaşamaya devam etmektedir.

[[Dosya:Yiddish WWI poster2.jpg|thumb|sol|200px|[[I. Dünya Savaşı]] sırasında [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] Food Administration'un düzenlediği "Gıda Muhafaza Kampanyası" nı teşvik etmek amacıyla [[Yidiş]] ile yazılan [[poster]], ''Gıda savaşı kazanacak - Buraya özgürlük uğruna geldiniz, şimdi onu korumaya yardım etmelisiniz. Buğdaya [[İtilaf Devletleri|müttefiklerin]] ihtiyacı var - ziyan etme.'' (renkli [[litograf]], Charles Edward Chambers, 1917)]]

=== Siyonizm ===

[[Dosya:Herzl-balcony.jpg|sağ|thumb|200px|Yahudi Devleti düşüncesini ortaya atan [[Theodor Herzl]] (1901).]]

1870'li ve 1880'li yıllarda, Avrupa'daki Yahudi nüfus arasında İsrail'e göç ve burada Yahudi ulusu için bir ulusal anavatan kurulması konusu tartışılmaya başlamıştır. 1882 yılında, ilk Siyonist yerleşim olan [[Rişon Lezion]], Rus imparatorluğundan gelen "[[Hovevey Siyon]]" hareketine üye olan göçmenler tarafından kurulmuştur. Daha sonra ise, İsrail Diyarı'nda çok sayıda yerleşim kuran "[[Bilu]]" hareketi ortaya çıkmıştır.

=== Holokost ===

[[Dosya:Razzia in een getto (detail).jpg|sağ|100px|thumb|[[Varşova Gettosu Ayaklanması]]'nın bastırılmasının ardından Yahudiler sığınakları terk ederken kolları havada bir oğlan çocuğu.]]

 

1933'te, [[Adolf Hitler]]'in ve lideri olduğu [[Nazi Partisi]]'nin [[Almanya]]'da iktidara gelmesi ile Yahudi meselesi de daha vahim bir boyuta taşınmıştır. Ekonomik krizler, ırkçı Yahudi düşmanı yasalar ve savaşın yaklaştığı korkusu ile birçok Yahudi Avrupa'dan kaçarak Filistin, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği'ne kaçmıştır.

 

=== İsrail devletinin kuruluşu ===

 

1945 yılında, Filistin'deki Yahudi direniş örgütleri birleşerek Yahudi Direniş Hareketi'ni kurmuşlardır. Hareket, Britanya yönetimine baskı yapmaya ve Yahudilere saldıran Arap isyancılara intikam saldırıları düzenlemeye başlamıştır. Bu grupların şiddet içeren mücadelesinin başarısına dair farklı görüşler vardır ve itaatsizlik hareketi, King David Oteli'nin bombalanmasının ardından, 1946 yılında sona ermiştir. Yahudi liderleri mücadeleyi Filistin'e yasadışı göç üzerine yoğunlaştımaya karar vermişler ve Britanyalı yetkililerin onayı olmaksızın Avrupa'daki savaş yüzünden mülteci durumuna düşen muazzam sayıda Yahudiyi örgütlemeye başlamışlardır. Göç, İsrail'deki Yahudi yerleşimlerine önemli bir katkıda bulunurken Britanyalı yetkililer de Filistin'in kaderi ile ilgili kararı [[Birleşmiş Milletler]]'e havale etmiştir.