Trabzon: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Meliikeakyz (mesaj | katkılar) k ilk cümleye -dir eki ekledim |
|||
54. satır:
'''Trabzon''' [[Türkiye]]'nin bir ili ve en kalabalık yirmi yedinci şehridir. Trabzon İl Nüfusu: 808.974'dur (2019 sonu).<ref name=":0" /> Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü'nde yer alan ilin Karadeniz'e kıyısı bulunur. Karadeniz sahili ile [[Doğu Karadeniz Dağları]] arasında yer almakta olup yüzölçümü açısından az bir alan kaplar. Batısında [[Giresun]]'a bağlı [[Eynesil]] ilçesi, güneyinde [[Gümüşhane]]'ye bağlı Torul ilçesi ve [[Bayburt]], doğusunda da [[Rize]]'ye bağlı [[İkizdere]] ve [[Kalkandere]] ilçeleri bulunur.
7 Eylül 2010 tarih ve 27695 sayılı resmi gazetede yayımlanan karar ile birlikte 7 belde ve 29 köy tüzel kişilikleri kaldırılarak belediye sınırlarına dahil edilmiştir.<ref>[http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/09/20100907.htm&main=http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/09/20100907.htm 27695 sayılı Resmi Gazete] Resmi Gazete</ref> Bu son düzenleme ile birlikte belediye nüfusu 402.166'ya çıkmıştır.<ref>[http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_idari_yapi_10sonrasi.RDF&p_il1=61&p_yil=2011&p_dil=1&desformat=html Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Sonuçları] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131216085605/http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_idari_yapi_10sonrasi.RDF&p_il1=61&p_yil=2011&p_dil=1&desformat=html |
Trabzon, günümüzde [[Karadeniz Bölgesi]]'nin [[Samsun]]'dan sonra ikinci büyük kentidir. Trabzon, 12 Kasım 2012 tarihinde kabul edilen büyükşehir yasa tasarısı ile büyükşehir belediyesi olmuş ve merkez ilçe kaldırılarak Ortahisar ilçesi kurulmuştur. Trabzon iki il ile birlikte de "[[şehzade]]ler şehri" olarak anılır.
61. satır:
== Etimoloji ==
* [[Yunan mitolojisi]]nde [[Lycaon]]'un oğlu Trapezeus'un [[Arkadya]]'daki adaşına ismini verdiği bilindiğinden, Karadenizdeki Trabzon'un da bu mitolojik kahramandan adını aldığı ve kent adının Yunan toponomi geleneğinden kaynaklandığı düşünülmektedir.<ref>[[Özhan Öztürk]]. [http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120915062836/http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm |
* [[Evliya Çelebi]]'nin, 2500 yıllık geçmişi olan bu ismi [[17. yüzyıl]]da Türkçe [[Halk etimolojisi]] kaynaklı ”Tuğra-bozan“ yakıştırması ile açıklamaya çalışmış olması da kimi çevrelerce ciddiye alınmıştır.<ref>[[Şakir Şevket]]. Trabzon tarihi, 2001. s.47-49</ref>
* [[Hamilton]], şehrin güney doğusunda dik yamaçlarla yükselen, fakat üstü düz olan Boztepe'nin görünüşüne bağlamış, antik Trabzon sikkelerindeki "masa" çiziminden de aldığı destekle, kente görümünden dolayı Yunanca Trapezus "masa" adının verildiğini iddia etmiştir <ref>Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük. [[İstanbul]], 2005. s. 1117</ref>
* [[Özhan Öztürk]], [[Lazlar|Laz]]ların ataları olan [[Kolhis]] ve [[Kafkasya]]'dan getirilen kölelerin Yunanistan anakarasına taşındığı liman kenti olan Trabzon'un adının Trapezus'un eski Yunanca metinlerde geçen mecaz kullanımı "köle satılan düz platform” ([[Aristoteles|Aristo]]. Fr. 874)ile ilişkili olabileceğini iddia ederken <ref>Özhan Öztürk, Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, 2005. s. 1117</ref> kentin Bijışkyan tarafından anılan diğer adı Ozinis'in <ref>Bışıkyan. Pontus Traihi, Çivi Yayınları. 1998. s. 90</ref>. [[Lazca]] "Düzlük" anlamına geldiğini kaydetmiştir.<ref>[[Özhan Öztürk]]. [http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20120915062836/http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/pontus-antik-cagdan-gunumuze-karadeniz-etnik-siyasi-tarihi.htm |
Şehir tarih boyunca [[Osmanlıca]]: طرابزون , [[Antik Yunanca]]: Τραπεζοῦς , [[Latince]]: Trapezus, [[Ermenice]]: Տրապիզոնի , [[Ligurca|Cenevizce]]: Trabisonda , [[Pontus Rumcası]]: Τραπεζούντα ''Trapezunda'' ve [[Lazca]]: ''T'rapuzani'' ya da ''T'amtra''<ref>İrfan ALEKSİVA & İsmail Avcı BUCAKLİŞİ, SVACOXO - Laz Yer Adları Sözlüğü, Kolkhis Laz Kültür Derneği Yayınları, 2009 İstanbul, S.315</ref> olarak adlandırılmıştır.
80. satır:
=== Roma ve Bizans ===
[[Gnaeus Pompeius Magnus|Pompeius]]'a karşı mücadelesinde [[VI. Mithridates|Mithridates]]'e destek vermeyen Trabzon, Roma döneminde ödüllendirilerek serbest şehir statüsü kazandırılmıştır.<ref>Plinius. vi. 4; Öztürk. 2005. s. 1117</ref> Bizzat kente gelen [[Arrian]], Trapezus'un Roma döneminde Güney Karadeniz'deki en önemli liman kenti olduğunu belirtmiştir. Roma İmparatoru [[Hadrianus]] döneminde restore edilen kent, [[Trajan]] döneminde [[Pontus Kapadokyası]] eyaletinin başkenti olmuş ve kente yeni bir liman inşa edilmiştir.<ref>Arrian, Peripl. P. E. s. 17; comp. Tac. Ann. xiii. 39, Hist. iii. 47; Pomp. Mela, i. 19; Öztürk. 2005. Karadeniz Ansiklopedisi [http://www.karalahana.com/karadeniz/trabzon_roma.htm Roma dönemi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20071117114306/http://www.karalahana.com/karadeniz/trabzon_roma.htm |
=== Trabzon İmparatorluğu ===
{{Ana madde|Trabzon İmparatorluğu}}
[[Komninos Hanedanı|Komninos Hanedanı'ndan]] [[I. Aleksios (Trabzon imparatoru)|Aleksios]] Latin işgali nedeniyle Trabzon'a gelerek teyzesi Gürcü Kraliçesi [[Tamar]]'nın da desteğiyle kendini Roma İmparatoru ilan etmişse de Batı özellikle [[Vatikan]] Trabzon İmparatorunu küçümseyerek "Laz hükümdarı" olarak tanımlamıştır <ref>[[Nikiforos Grigoras]], i, 149; Öztürk, 2005. Karadeniz Ansiklopedisi s. 1111</ref>. Trabzon imparatorları başlangıçta diğer [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] (Doğu Roma) imparatorları gibi çift başlı (aetos) figürünü sembol olarak kullanmışlarsa da Latin işgalinin sona ermesi ve [[Konstantinopolis]]'te yeniden yasal yönetimin iktidarı ele geçirmesiyle, bir çatışmaya sebebiyet vermemek için bugün Trabzon [[Ayasofya]] müzesinin giriş kapısının üzerinde rölyefi bulunan tek başlı kartal sembolü tercih etmişlerdir. [[Ceneviz]]liler ile [[Venedik]]liler, Moğollar ile Osmanlılar hatta çeşitli Türkmen ([[Akkoyunlu]] kabile federasyonuna mensup) klanları ile denge politikası sürdürerek, varlığını sürdürebilen bu zengin liman kenti, İstanbul'un fethinden sekiz yıl sonra
[[Dosya:Johnston, Alexander Keith (1804-1871). Turkey in Asia, Transcaucasia. 1861 (EA).jpg|thumb|1861 yılında [[Trabzon Vilayeti]]'nin [[Sancak (yönetim bölümü)|sancakları]]: Trabzon, [[Lazistan]], Canik, Gümüşhane]]
[[Dosya:Christians in the Black Sea region (1896).JPG|thumb|[[Trabzon Vilayeti]]'nde yaşayan hristiyanların oranı, 1896]]
95. satır:
1470 yılında sancak beyliği küçük yaşta Şehzade Abdullah'a verilmiş; Abdullah, annesi Şirin Hatunla birlikte 1479 yılına kadar Trabzon'da yaşamıştır. [[Yavuz Sultan Selim]] de şehzadeliği sırasında (1491-1512) Trabzon'da Sancak Beyi olarak bulunmuş, sonradan Kanuni unvanı alacak olan oğlu Sultan Süleyman burada doğmuştur.
Trabzon sancağı 1582 yılında merkezi [[Batum]] olan [[Lazistan]] Sancağı ile birleştirilerek eyalete dönüştürülmüş ve Trabzon'da bu yeni idari birimin merkezi olmuştur<ref>Öztürk, 2005. s. 1103</ref>.<br /> Trabzon, Osmanlı döneminde de gerek Doğu Anadolu ve [[İran]]'ın gerekse [[Baharat yolu]]'nun Batı'ya açıldığı liman kenti olarak stratejik önemini sürdürmüş dahası İran ve [[Kafkasya]] seferlerinde askeri üs noktası olarak kullanılmıştır.
1523 tahririnde şehirdeki Müslüman nüfusun azaldığı görülürken, tahminen 7000 kişinin yaşadığı şehrin yaklaşık %14,3'ü Müslümanlardan oluşmaktaydı. 1553 kayıtlarında şehrin nüfusu azalırken (6100), Müslüman nüfus sayısındaki yüksek artış sonucu nüfusun %47'sini Müslümanlar oluşturmaktaydı. 1583 tahririnde 10.500 kişinin yaşadığı tahmin edilen şehrin yaklaşık; %53,6'sı Müslüman, %32,5 Rum, %5,8 Ermeni ve geri kalanı da Katolik tebaadan oluşmaktaydı.
[[Celali ayaklanmaları]], [[Kazancık cemaati]] gibi soyguncu aşiretler, yolsuzluk yapan sancakbeyleri, bölgeyi arpalık olarak kullanan beylerbeyleri ([[Ahmet Paşa]],
1859-1864 yılları arasında Kuzey Kafkasya'da süregelen Kafkas-Rus savaşı, Çerkes ve Abhaza halklarının yenilgisi ile sonuçlanmış ve şehre çok sayıda göçmenin yığılmasına yol açmıştır. Dönemin raporlarına göre, sadece Kasım 1863-Temmuz 1864 arasında Trabzon limanına 180.000 göçmen gelmiştir<ref name= "trbzon4">Yılmaz, Ö., 1864 Kafkas Göçü Hakkında Bir Rapor ("L'Émigration Circassienne en Turquie, Imprimerie de Levant Herald, Constantinople 1864" yayından çeviri). Gümüşhane Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mavi Atlas Dergisi, Yıl:3/2014. URL:http://www.gumushane.edu.tr/media/uploads/maviatlas/articles/11.2014(3)-OY.pdf. Erişim: 2016-10-02</ref>. Doğal olarak büyük bir afete dönüşen göç, salgın hastalıklar, açlık ve toplum içinde kaynaşmalara yol açmıştır. Çok kısa bir zaman içinde Trabzon ve Akçakale limanları ve çevresindeki yerleşim yerleri adeta rezervasyonlara dönüşmüştür. Bu dönem sırasında salgın hastalıklardan korkarak kaçan yerel halk yaylalara geçmiş ve şehirde yeni göçmenlerle, devlet görevlilerinden başka sadece kaçamayacak durumda olanlar kalmıştır.
111. satır:
[[Dosya:Tarbzon-limani.jpg|thumb|sol|200px|Trabzon limanı 1920'li yıllar]]
[[I. Dünya savaşı]] sırasında 17 gemilik Rus donanması tarafından topa tutulan,
1831 Osmanlı nüfus sayımına göre Trabzon merkez kazada 6.300, [[Vakfıkebir]] 19.512, Polathane'de 8.432, Yümerek'te ([[Yomra]]) 6.775, [[Tonya]]'da 1.910, [[Sürmene]]'de 12.985, Of'ta 18.940 erkek yaşamakta olup buna Trabzon sancağındaki 11.473 reaya eklenince toplam 86.327 erkek yaşamaktaydı.<ref>[http://www.yeniansiklopedi.com/pontus-anticag%e2%80%99dan-gunumuze-karadeniz%e2%80%99in-etnik-ve-siyasi-tarihi/ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi Genesis Yayınları. Ankara, 2011. s. 705-706.] ISBN 978-605-5410-17-9</ref> 1903 [[Trabzon Vilayet Salnamesi]]'ne göre Trabzon vilayetinde 972.981'i İslam, 185.784'ü [[Rum]] Ortodoks, 50.233'ü [[Ermeniler|Ermeni]] Gregoryen, 1.506'sı Katolik, 1.140'ı [[Protestanlık|Protestan]] olmak üzere 1.211.644 kişinin yaşadığı görülmektedir.<ref>[http://www.yeniansiklopedi.com/pontus-anticag%e2%80%99dan-gunumuze-karadeniz%e2%80%99in-etnik-ve-siyasi-tarihi/ Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi Genesis Yayınları. Ankara, 2011. s. 708.] ISBN 978-605-5410-17-9</ref>
124. satır:
Atatürk, Cumhuriyet döneminde Trabzon'a üç kez gelir; 1924, 1930 ve 1937 yıllarında, ilk geldikleri 15 Eylül 1924 günü, Trabzonlularca “Atatürk Günü” olarak kabul edilir ve bu kendisine bir telle bildirilir.
Kent,
2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Trabzon'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve [[2014 Türkiye yerel seçimleri]]nin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206-1.htm | başlık = Kanun No. 6360 | erişimtarihi = 3 Eylül 2014 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160318225802/http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121206-1.htm | arşivtarihi = 18 Mart 2016 | ölüurl = no }}</ref>
190. satır:
! colspan=2 |Yıllara göre nüfus verileri
|-
| align="center" |
| align="right" | 532.999
|-
| align="center" |
| align="right" | 462.249
|-
| align="center" |
| align="right" | 420.279
|-
| align="center" |
| align="right" | 395.384
|-
| align="center" |
| align="right" | 390.733
|-
| align="center" |
| align="right" | 360.679
|-
| align="center" |
| align="right" | 290.000
|}
{{Türkiye il nüfus/Trabzon}}
==== Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 4 Şubat 2020 verileri<ref>https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20160825234746/https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn%3D95%26locale%3Dtr |
Trabzon İl Nüfusu: '''808.974'''<nowiki/>'dir (2019 sonu). İlin yüzölçümü 4.628 km<sup>2</sup>'dir. İlde km<sup>2</sup>'ye '''175''' kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 1.398 kişi ile [[Ortahisar|Ortahisar)]]
669. satır:
== Eğitim ==
[[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun son döneminde Trabzon'da eğitim kuruluşu olarak sekiz [[medrese]], eğitim süresi dört yıl olan beş adet [[ilkokul]], bir adet sanat yurdu, bir adet [[askeri rüştiye]], bir adet [[idadi]] ve bir adet [[Darülmuallimin]] bulunmaktaydı. Günümüzde Trabzon ilinde; 815 ilköğretim okulu, 86 lise ve dengi okul ile 2 Aralık
== Medya ==
711. satır:
== Kardeş kentler ==
*{{kardeş şehir|Soçi|Rusya}} (1993)<ref name="jumeaux">[http://www.sochi-international.ru/pages.php?id=2&lang=rus Soçi'nin Uluslararası Resmi Sitesi] {{Webarşiv|url=https://archive.is/20041119174012/http://www.sochi-international.ru/pages.php?id=2&lang=rus |
*{{kardeş şehir|Rizhao|Çin}} (1997)<ref name="trabzon-bel"/>
*{{kardeş şehir|Chicago|Amerika Birleşik Devletleri}} (1998)
|