Iğdır: Revizyonlar arasındaki fark

[[Selçuklular]], [[1048]] yılındaki [[Pasinler Savaşı]]'ndan sonra Iğdır ve çevresine yerleşmeye başladılar. Sultan [[Alparslan]]'ın [[1071]]'de Bizans İmparatorluğu ile yaptığı [[Malazgirt Savaşı]]'nın ardından, Iğdır ve çevresi kesin olarak [[Selçuklu]] egemenliğine girmiştir. Bölge çoğunlukla [[Kayı]] boyunun idaresinde kalmıştır. [[1239]]'da [[Moğol istilası]] başlayınca Kayılar Sürmeli Çukuru'nu terk edip batıya göç etmişler ve [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Beyliği]]'ni kurmuşlardır<ref>Her Yönüyle Iğdır, Ziya Zakir Acar, sf. 20</ref>

[[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] tahtına oturur oturmaz Safevilere savaş açan [[Yavuz Sultan Selim]], [[22 Ağustos]] [[1514]]'te [[Çaldıran Muharebesi]]'yle içinde Sürmeli Çukuru'nun da bulunduğu [[Tebriz]]'e kadar olan toprakları [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]]'ne kattı. Ancak Yavuz Sultan Selim'den sonra bölge sürekli el değiştirmeye başladı. Özellikle 1551 yılında [[I. Tahmasp|Şah Tahmasb]]'ın Iğdır'a girmesi nedeniyle [[I. Süleyman|Kanuni Sultan Süleyman]], doğu seferine çıktı. Sürmeli Çukuru'nu denetim altına alıp 17 Temmuz 1554'te Revan Kalesi'ni alarak şehre girdi.

[[1555]] yılında imzalanan [[Amasya Antlaşması]]'yla Şah I. Tahmasp; Osmanlıların Kars, Iğdır, Revan ([[Erivan]]) ve Tebriz çevresindeki egemenliğini kabul etti. 23 yıl sonra antlaşma bozuldu ve buralar tekrar Safevilerin eline geçti. 1578 yılındaki [[Çıldır Meydan Savaşı]]'ndan sonra Aras boyu tekrar Osmanlıların eline geçti. 1583 yılında Osmanlı idari teşkilatında Aralık sancağı adıyla Revan (Erivan) eyaletine bağlanan Iğdır,<ref>Fahrettin Kırzıoğlu, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590), Sevinç Matbaası, Ankara, 1976, s.317</ref> 1604 yılında [[I. Abbas|Şah Abbas]]'ın saldırmasıyla yeniden Osmanlıların elinden çıksa da 8 Ağustos 1635 tarihinde sefere çıkan [[IV. Murat]] tarafından tekrar ele geçirildi ve 17 Mayıs [[1639]]'da [[Kasr-ı Şirin Antlaşması]]'na kadar kesin olarak Osmanlı egemenliğinde kaldı. Bu antlaşmayla iki ülke arasında sınır oluştururken Sahat Çukuru'nda bulunan Revan ve çevresi Safevi hâkimiyetine girdi. Bu tarihi izleyen yıllarda yöredeki kentleri yerle bir eden şiddetli bir [[deprem]]den sonra Iğdır şehri bugünkü yerinde 1664'te kuruldu.<ref name="Britannica"/> [[Osmanlı İmparatorluğu]] 1718-1730 yılları arasında [[Lâle Devri]]'ni yaşarken [[İran]]'da [[Sünnilik|Sünni]] [[Afganlar]]la Şii Safeviler arasında kanlı mezhep çatışmaları yaşanıyordu. Bu kargaşadan faydalanıp Revan'ı ele geçirmek isteyen Osmanlılar, 3 Ekim 1724'te Revan ve çevresini yeniden egemenliği altına aldı. Kendini toparlayan Safevi Devleti Osmanlı'ya savaş açarak 4 Eylül 1746'da Iğdır ve çevresini [[Kerden Antlaşması]]'yla topraklarına geri kattı. Bu barıştan 1 sene sonra [[Nadir Şah]]'ın öldürülmesiyle Aras boylarında bağımsız hanlıklar kuruldu.<ref name="Kırzıoğlu">Çınaraltı Dergisi, 1942, M. Fahrettin Kırzıoğlu</ref>

İl merkezi [[14 Kasım]] 1920 tarihinde Kâzım Karabekir Paşa'nın orduları tarafından ele geçirilmiştir. Nitekim, Iğdır'da 14 Kasım tarihi ilin düşman işgalinden kurtarılışının yıldönümü olarak her yıl törenlerle kutlanmaktadır.

[[Rus Çarlığı]]'nın 1897 yılında yaptığı nüfus sayımında Iğdır şehir merkezinde 4,680 kişi yaşamaktaydı. Iğdır il genelindeki dengeli dağılımın aksine şehir merkezinde Ermeniler çoğunluktaydı. Bunların 3,934'ü (%84) Ermeni, 559'u (%11.9) Rus, 82'si (%1.7%), Azeri Türkü ve 72'i ise (%1.5) Kürtlerden oluşmaktaydı.<ref>Первая всеобщая перепись населения Российской Империи, 1897 г. т. 71 Эриванская губерния. Н. А. Тройницкий, С.-Петербург, 1904. стр. 144</ref> Ancak 1920 yılında yaşanan Türk-Ermeni savaşları sonrası Ermenilerin göç etmesiyle şehir merkezinin demografik yapısı değişmiştir. [[Musa Kâzım Karabekir|Kâzım Karabekir]] anılarında, 18 Mayıs 1920'de Iğdır'a ayak bastığında merkezde 400 civarı ev bulunduğunu belirtir.<ref name="İstiklal">İstiklal Harbimiz, Kâzım Karabekir</ref> Cumhuriyet Dönemi'nin ilk nüfus sayımı yapılan 1927 yılında 3,716 olan merkez ilçe nüfusu, 1935'te 6,737 olurken merkeze bağlı köy ve bucaklardaki nüfus 24,536'ydı.<ref name="Karsiy">Kars 1973 İl Yıllığı, s. 22-23</ref> Kent merkezinin nüfusu 1940'ta 9,465'i, kente bağlı köy ve bucaklardaki nüfus da 24,556'yı bulmuş ancak [[II. Dünya Savaşı]]'nın olumsuz etkileri nedeniyle 1945'te 8,644'e, 1950'de de 7,826'ya düşmüştür. Merkeze bağlı bucak ve köylerin toplam nüfusu da 1945'te 24,995'e, 1950'de de 31,585'e, 1955'te de 39,585'e yükselmiştir.<ref name="Karsiy"/> 1956 yılından itibaren [[Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü]]'nün başlattığı sulama projeleri sonucu artan tarımsal etkinlikler şehir merkezinde nüfusun artmasına yol açmıştır. Bu yüzden, 1955 yılında 9,646 olarak sayılan şehir nüfusu, ilk kez 1960'ta 10,000'i aşarak 12,730'a, 1970'te 21,420'ye, 1975'te de 29,542'ye yükselmiştir. Ancak [[12 Eylül]] 1980 öncesinde yaşanan olaylardan dolayı 1980'de yeniden 24,352'ye düşen nüfus, bu dönemden sonra hızla artmaya başlamış ve 1985'te 29,460'a, 1990'da 35,858'e, 1997'de 45,941'e ve 2000'de 59,900'e, 2007 senesinde de 75,927'e yükselmiştir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnks=&report=turkiye_ilce_koy_sehir.RDF&p_il1=76&p_kod=1&desformat=html&ENVID=adnksEnv |başlık=TÜİK'in 2007 yılı nüfus verileri |erişimtarihi=23 Ocak 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090725194749/http://report.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnks=&report=turkiye_ilce_koy_sehir.RDF&p_il1=76&p_kod=1&desformat=html&ENVID=adnksEnv |arşivtarihi=25 Temmuz 2009 |ölüurl=yes }}</ref> Şehrin genel nüfusu ise 2000 sayımlarına göre 168,634'tür. [[Türkiye İstatistik Kurumu]]'na göre 2007 nüfusu 181,866'dır. İl merkezi son yıllarda [[Tuzluca, Iğdır|Tuzluca]] ilçesinden küçük bir göç almıştır. İldeki nüfus artış hızı ise %42.2'dir. Nüfusun yaklaşık %25'i [[Türkiye'de tarım|tarım]], %23'ü [[hayvancılık]], % 33'ü [[ticaret]] ve [[sanayi]] ve %19'u da diğer sektörlerde çalışmaktadır.<ref name="Vali"/>

Bu anıt 1915-1920 tarihleri arasında bölgede yaşayan Ermeni saldırıları sembolize etmektedir ve ilgili belgeler bulundurulmaktadır. Her ay 4.000 civarında ziyaretçi müzeyi gezmektedir.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.igdirhaber.net/haberOku.asp?haberId=702 |başlık=Iğdır Soykırım Anıt-Müzesi görevlisinden alıntı |erişimtarihi=30 Eylül 2007 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090723004616/http://www.igdirhaber.net/haberOku.asp?haberId=702 |arşivtarihi=23 Temmuz 2009 |ölüurl=yes }}</ref> 350 m² kapalı Müze 2 havuz ve 36 m yüksekliğinde 5 adet kılıçtan oluşmaktadır. Etrafı yeşil alan ve park olarak inşa edilmektedir. Toplam 14.000 m² alanı kapsamaktadır. Yerden yüksekliği 43,5 metredir. Dolayısıyla [[Türkiye]]'nin en yüksek anıtıdır. Yapımına [[1 Ağustos]] 1997 tarihinde başlanmış ve [[5 Ekim]] 1999 tarihinde hizmete girmiştir. Anıt inşaatında [[Türkiye]]'nin farklı illerinden getirilen mermerler kullanılmıştır. Ancak taşların eskimesi üzerine restorasyona tabi tutularak 2005 yılında yeniden ziyaretçilere ücretsiz olarak açılmıştır. Müzede Ermenilerin toplu öldürmesini ispatlayan ve [[Ermeni Soykırımı]]'nı reddeden belgeler ve eşyalar vardır. Müze girişinin sağ tarafındaki odada katliamlara ait fotoğraflar, sol tarafındaki odada ise soykırım araştırmaları için bir kütüphane bulunmaktadır. Müzede 570 adet kitap, 260 adet resim (cinayet resimleri), 1973-1985 yılları arasında Ermeni örgütü [[ASALA]] tarafından öldürülen diplomatların fotoğrafları korunmaktadır. Müzenin giriş kapısı [[Selçuklu]] geleneklerine göre yapılmıştır. Anıt, üçgen arazinin odak noktasında yükselmektedir. Suni bir tepenin ortasında konuşlandırılan 5 kılıcın da eğri uçları yukarıda birleşerek kubbe şeklini almaktadır. Bu haliyle [[Selçuklu]] türbelerini andırmaktadır.<ref>Iğdır Soykırım Anıtı(makale), Prof. Dr. C.A.Kıyasi</ref>