Babürlüler: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0
düzeltme, değiştirildi: 1526 → 1526 (10) AWB ile
119. satır:
{{Hindistan tarihi}}
'''Babürlüler''' veya '''Babür İmparatorluğu''' ([[Farsça]]: امپراتوری مغولی هند ''Empīrāturī-ye Moġolī-ye Hind'' ([[Hintler|Hint]], [[Moğollar|Moğol]] [[İmparator]]luğu),<ref>L. Canfield, Robert; Jonathan Haas (2002). Turko-Persia in Historical Perspective. Cambridge University Press. ISBN 0-521-52291-9, 9780521522915. ; p. 20;</ref><ref>Edward Balfour The Encyclopaedia Asiatica, Comprising Indian Subcontinent, Eastern and Southern Asia, Cosmo Publications 1976, S. 460, S. 488, S. 897</ref> [[Urduca]]: مغلیہ سلطنت ''Moghly-e Soltanat'' (Moğol Sultanlığı)<ref name="Balfour">{{Kitap kaynağı|soyadı=Balfour|ad=E.G.|authorlink=Edward Balfour|başlık=Encyclopaedia Asiatica: Comprising Indian-subcontinent, Eastern and Southern Asia|yıl=1976|yayıncı=Cosmo Publications|isbn=978-8170203254|yer=Yeni Delhi|sayfalar=460, 488, 897}}</ref> ya da kendi adlandırmalarıyla: گوركانى ''Gurakānī''<ref>Zahir ud-Din Mohammad (2002-09-10). Thackston, Wheeler M.. ed. The Baburnama: Memoirs of Babur, Prince and Emperor. Modern Library Classics. ISBN 0-375-76137-3. "Note: Gurkānī is the Persianized form of the Mongolian word "kürügän" ("son-in-law"), the title given to the dynasty's founder after his marriage into Genghis Khan's family."</ref>), günümüzdeki [[Hindistan]] ve çevresi üzerinde kurulmuş ve hüküm sürmüş [[Türk-Moğol]]<ref>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396125/Mughal-dynasty</ref><ref name="jproux-1">
{{Kitap kaynağı| son = Roux | ilk = Jean Paul | yıl = 1984 | başlık = Türklerin Tarihi (Historie des Turks) | yayımcı= Ad |alıntı= | id = ISBN 975-506-018-9}}</ref><ref>{{Web kaynağı |url=http://www.sizinti.com.tr/konular/ayrinti/hint-diyarindaki-turk-devleti-baburluler-aralik-2010.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=27 Ekim 2012 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131203012014/http://www.sizinti.com.tr/konular/ayrinti/hint-diyarindaki-turk-devleti-baburluler-aralik-2010.html |arşivtarihi=3 Aralık 2013 |ölüurl=yes }}</ref><ref>http://www.turkcebilgi.org/bilim/genel-tarih/baburluler-babur-imparatorlugu-gurganiyye-devleti-31601.html</ref> kökenli devlet. [[Babür Şah]] tarafından [[1526]] yılında kurulan ve [[17. yüzyıl]]ın sonu ile [[18. yüzyıl]]ın başında imparatorluğun gücünün zirvesinde olduğu dönemde, Hindistan'ın büyük bölümüne hakim olan imparatorluğun nüfusunun o tarihlerde 3,2 milyon kilometre karelik bir bölge üzerinde 110 milyon ila 150 milyon arasında olduğu tahmin edilmektedir.<ref name="Warrior Empire">{{Video kaynağı | url=http://www.youtube.com/watch?v=P-Ygz9VbiE0 | başlık=Warrior Empire: The Mughals | yayıncı=[[The History Channel]] | tarih=31 Ekim 2006 | medium=DVD}}</ref> Babür İmparatorluğu'nun hakimiyet alanı, en geniş olduğu dönemde bugünkü Hindistan, [[Pakistan]], [[Bangladeş]] ve [[Afganistan]]'ı kapsamaktaydı.
 
[[Dosya:Alam of the Mughal Empire.svg|thumb|500px|Babür İmparatorluğu'nun diğer bayrağı]]
 
İmparatorluğun klasik döneminin, [[Ekber Şah]]'ın [[1556]] yılında tahta çıkması ile başladığı kabul edilir. Onun yönetimi altında, Hindistan, [[kültür]]el ve [[ekonomi]]k ilerlemenin yanı sıra farklı [[din]]lerden olanların uyumu açısından çok iyi bir konuma ulaşmıştır. Babür İmparatorluğu'nun beşinci imparatoru [[Şah Cihan]]'ın saltanatı, imparatorluğun mimarlık ve sanat alanında altın çağıdır. [[Agra]]'daki efsanevi [[Tac Mahal]]'in yanı sıra pek çok mükemmel eser onun döneminde yapılmıştır. Babür İmparatorluğu'nun, [[Evrengzib]]'in hükümdarlığı sırasında toprak genişlemesi doruk noktasına ulaştı. Onun döneminde 150 milyonluk nüfusu ile imparatorluk dünya nüfusunun dörtte birine hükmeder konumdaydı.
 
1739 yılında Nadir Şah güçleri tarafından [[Karnal Savaşı]]'nda mağlup edilen Babür İmparatorluğu, 18. yüzyılın ortalarından itibaren idari ve ekonomik olarak zayıflamaya başladı. Son imparator [[Bahadır Şah II]]'ın sadece şehir üzerinde otoritesi vardı. [[1858]] yılında bir isyan üzerine bölgeye müdahale eden [[İngilizler|İngiliz]]'lerce Babür İmparatorluğu'na son verilerek Hindistan, [[Büyük Britanya|Büyük Britanya İmparatorluğu]]'na bağlanılmıştır.
 
== Babür imparatorluğu'nun kökeni ==
135. satır:
== Siyasi tarih ==
[[Dosya:Mughal Empire (orthographic projection).svg|thumb|Dünyadan Babür Devleti]]
Zahireddin Muhammed Babür Babası Fergana hükümdarı Ömer Şeyh Mirza'nın ölümünden sonra amcası ile yaptığı taht mücadelesini kaybetmiş ve emri altındaki beylerle birlikte [[1504]]' te [[Kabil]]'e gitmiştir. Devletin başkentini de burası yapmıştır. [[1519]] yılında [[Pencap]] bölgesini ele geçirmiş, [[1524]] yılında Delhi Sultanını yenilgiye uğratarak [[Lahor]]'a girmiştir. [[Delhi]]'den sonra [[Agra]]'yı alan Babür Şah burayı başkent yapmış ve Babür İmparatorluğunu kurmuştur.
 
1530 yılında ölen Babür Şah'dan sonra devletin başına oğlu [[Nasireddin Muhammed Hümayun Şah|Hümayun (1530-1556)]] geçmiştir. Tahtının ilk yıllarında kardeşleri ve akrabaları ile mücadele eden Hümayun bir yandan da Ludi hükümdarı ile mücadelede bulunmuş ve bu mücadelelerden galibiyetle ayrılmıştır. Yetenekli bir hükümdar olmayan Hümayun Şah 1556 yılında ölmüş yerine [[Ekber Şah]] (1556-1605) geçmiştir. 5 Kasım 1556'da Babür İmparatorluğu II. Panipat Zaferi'ni kazanarak eski gücüne kavuştu. Tahtta hak iddia eden Hemu, [[Ekber Şah]]'ın veziri [[Bayram Han]] tarafından yenildi ve Babür hanedanının fetret devri sona erdi.<ref>Altındiş, Ceyla - NTV Tarih - Sayı 34 - Kasım 2011 - İstanbul 1308-7878</ref> Ekber Şah döneminde sarayda Hint etkisinin arttığı görülmüştür. Bu dönemde Hintler de devlet ve askerlik işlerinde görev almaya başlamışlardır.
141. satır:
1605'te ölümünden sonra yerine Cihangir(1605-1627) geçmiştir. Bu dönemde önemli başarılar görülmemiş ve Kandahar şehrini İran ele geçirmiştir. Yapılan en önemli iş olarak Lahor ile Agra arasında yapılan yoldur. [[İngilizler]] bu dönemde Hindistan ticaretine el atmış ve Surat limanında yer açarak zamanla buradan Hindistan'ı ele geçirecek gelişmeyi sağlamışlardır. Cihangir'in ölümü üzerine yerine oğlu Şah Cihan (1628-1658) geçmiştir. Kardeşleri ile girdiği taht mücadelelerini kazandıktan sonra bir daha bu tip mücadelelerin yaşanmaması amacıyla kendi soyundan gelen bütün erkekleri öldürtmüştür. Şah Cihan döneminde Avrupalılar ile ilişkilerin daha da arttığı görülmektedir.
 
1658 yılında hastalanan Şah Cihan'ın yerine oğlu Evrengzip (1658-1707) tahta çıkmıştır. Onun zamanında Hindistan ticaretinde Hollandalılar'da rol almaya başlamışlardır. [[1707]] yılında ölümü ile yine taht kavgaları başlamış ve ülke 1723'te Delhi ve Haydarabad şahlıkları olmak üzere ikiye ayrılmıştır. İran Hükümdarı 1739'da Delhi'yi zaptetmiş ve imparatorluk hazinesinin büyük bölümüne el koymuştur. 1748 yılında Afgan hükümdarı Hindistan'a girmiş ve birçok eyaleti ele geçirmiştir. [[1760]]'ta [[II. Alemgirşah]] 'ın yerine [[II. Şah Alem]] geçmiş bu dönemde İngilizlerle [[1764]] Baksar Savaşı yapılmış ancak yenilgiye uğranınca [[İngilizler]] Hindistan'da hüküm sürmeye başlamışlardır. [[1766]] Allahabad Antlaşması ile İngiliz hakimiyeti daha da artmıştır. 1857 yılında çıkan Sipahi İsyanı'nı da bastıran İngilizler 1858'de son Babür İmparatoru [[Bahadır Şah II]]'ı tahttan indirip çocuklarını da öldürmüş ve Hindistan'daki Timur hanedanına son vererek Hindistan'ı İngiliz İmparatorluğu'na katmışlardır (Bk:[[Britanya Hindistanı]]).
 
== Mimari, sanat ve bilim ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Babürlüler" sayfasından alınmıştır