Vikipedi

Kazakistan: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
InternetArchiveBot (mesaj | katkılar)
Botlar
776.769 değişiklik
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0
düzeltme AWB ile
135. satır:
Komşuları olarak kuzeyde [[Rusya]], güneyde [[Türkmenistan]], [[Özbekistan]] ve [[Kırgızistan]], doğuda [[Çin]] bulunur. Ülkenin ayrıca [[Hazar Denizi]] ve [[Aral Gölü]]'ne kıyısı vardır.
 
Bağımsızlığın kazanılmasına doğru [[1989]] yılında 16.464.464 kişi olan ülke nüfusu, [[1999]] yılına gelindiğinde Slav ve Almanların ülkeden göç etmeleriyle 14.900.000'e kadar düşmüştür. 2010'da bu sayı 16.500.000'e yükselmiştir. Ülke bugün nüfus bakımından dünyanın [[Nüfuslarına göre ülkeler|60.]] büyük ülkesi olmakla birlikte, kilometrekare başına 5,5 insan ile 210.'dur.
 
== Etimoloji ==
171. satır:
 
Çağdaş Kazakların doğuşu: [[Altın Orda Devleti]]'nin yıkılmasından sonra Deşt-i Kıpçakın batı yöresinde bulunan Türk kavimleri Nogay Han etrafında toplanarak [[Nogay Hanlığı]]'nı kurdular. Cengiz han sülalesinden olan Şeybani Ebü-lheyr han Deşti-i Kıpçakın orta kısmında Aral gölü kuzeyinde Özbek hanlığını kurdu. Deşt-i Kıpçakın güney yöresinde Cengizhan'ın Çağatay sülalesinden gelen hanlar yöneten bağımsız Moğolistan hanlığı kurulmuş idi. Daha sonra Ebü-l heyr hanlığında Canibek ve Kerey sultanlar bölücülük hareketine başladı. 1450-1465 döneminde bu iki han liderliğinde birçok boylar Ebü-l heyr han ile savaşarak, özgürlüğünü korumak için Moğolistana göç ediyor. Moğolistan hanı İsen boğa Canibek ve Kerey sultan ve onun kendini kazak adı ile anacak boylara Şu nehri ve Kozıbası dağları yöresinden uc bölgeyi ülke edinmesine izin veriyor. Daha sonra [[Kazak hanlığı]]'na dönüşen bu hanlık [[1465]]'ten [[1847]]'ye kadar Kırgız Bozkırlarındaki Türk kavimlerinin ortak adı oldu. [[Kazak Hanlığı]], bugünkü Kazakistan toprakları üzerinde üç parçadan oluşuyordu: [[Kazak boyları|Büyük Cüz]], [[Kazak boyları|Orta Cüz]], [[Kazak boyları|Küçük Cüz]]. Söz konusu cüzler [[1771]]'den sonra birbirinden bağımsız hareket etmeye başladılar. [[1770]] sonlarında Kazak cüzleri güçlü [[Rus İmparatorluğu]] ve [[Çin]] arasındaki mücadele arasında kaldı. [[1847]]'de Kazak hanı olan "Kenesarı Han" döneminde Ruslar, Kazak cüzleri üzerideki egemenliğini tam olarak sağladılar. [[1863]]'te tüm [[Orta Asya]]'da bir "Turkestan Genel Valiliği" kuruldu ve bölge bölümlere ayırdı. Bu dönemde Ruslar Kazak bölgesini, "Kazak Kırgızları Hanlığı" olarak adlandırdı. [[1900]]'lerle birlikte pek çok [[Ruslar|Rus]], Kırgız Bozkırlarına yerleşmeye başladı. [[1906]]'da [[Orta Asya]]'yı [[Rusya]]'ya bağlayan demiryolu bitirildi.
Açlık ve siyasi sebeplerle [[1912]]-[[1917]] yılları arasında Rus hükûmetine karşı [[Orta Asya]]'da ayaklanma başladı. [[1917]]'de [[Çarlık Rusya]]'da ihtilâl olması sebebiyle [[Orta Asya]]'da bağımsızlık devri yaşandı. [[1917]]-[[1920]] yılları arasında eski Kazak cüzleri bir araya gelerek bağımsız "[[Alaş Orda Devleti]]"ni kurdular. Hükûmet Başkanı, Alikhan Bokeikhanov, başkenti [[Semey]] olan bu devlet üç yıl yaşayabildi. [[1920]]'den sonra Ruslar egemenliği ele geçirdiler ve bu tarihten sonra [[Sovyetler Birliği]] başladı.
 
=== Sovyetler Birliği Devri ===
[[1920]]'de [[Orta Asya]]'da [[Ruslar]] iki Sovyet Cumhuriyeti kurdular. Bugünkü Kazakistan'da kurulan cumhuriyete "[[Kırgızistan Özerk SSC]]" adını verdiler. [[1925]]'te ise yanlış adlandırıldığı gerekçesiyle SSCB yönetimi, [[Kırgızistan Özerk SSC]] adını "[[Kazakistan Özerk SSC]]" olarak değiştirdi. İlk zamanlar [[Orenburg]] şehri de Kazakistan'a dahildi, ancak daha sonra [[Rusya]]'ya bağlandı. [[1936]]'da Özerk ibaresi kaldırılarak "[[Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]" kuruldu. [[1924]]'ten [[1934]]'e kadar tarım politikaları nedeniyle sorunlar yaşandı. Pek çok Kazak boyu, Uygur bölgesine göç etti. [[II. Dünya Savaşı]]'nda zor zamanlar geçiren ve nüfusunda büyük azalma olan [[Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|Kazakistan SSC]], [[Sovyetler Birliği|SSCB]] dönemi boyunca Sovyet tarım politikalarının uygulandığı bir merkez oldu. [[1990]] yılında meydana gelen ekonomik krizler ve [[Sovyetler Birliği]]'nin yıkılmasından sonra [[1991]] yılında bağımsız olarak dünya arenasında yerini aldı.
 
==Siyaset==
191. satır:
Kazakistan Cumhuriyeti'nin başkenti [[Nur-Sultan]] kentidir. Her yıl Kazakistan'da [[6 Temmuz]] başkent günü olarak kutlanmaktadır.
 
[[1916]]-[[1920]] yıllarında Kazakistan'ın ([[Alaş Orda|Alaş Orda Devleti]]) o zaman Alaş-kala denilen [[Semey|Semipalatinsk]] şehri başkentiydi.
 
[[Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti]] içinde oluşan Kırgız Özerk Cumhuriyeti'nin başkenti [[1920]] yılından itibaren [[Orenburg]] kenti olmuştur.
 
[[1925]] yılında Cumhuriyet, [[Kazak Özerk Cumhuriyeti]] adını almış, başkent Ak-Meşet kentine taşınmış ve adına [[Kızılorda]] denmiştir.
 
[[1929]] yılında başkent [[Almatı|Alma-Ata]] kentine taşınmıştır.<ref>[http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=LAW;n=8323 AP RF sipariş 17-08-1995 g. № 1495 «Eski Sovyet Cumhuriyetlerinde başkentler ve devletlerin adları konusunda»]</ref>.
 
[[1936]] yılında Kazakistan Özerk Cumhuriyeti [[Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti|RSFSR]] terkibinden çıkarılmış ve [[Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]] adını almıştır.
 
[[1929]] yılından [[1936]] yılına kadar [[Almatı|Alma-Ata]] Kazak Özerk Cumhuriyeti'nin, [[1936]]-[[1991]] yıllarında ise [[Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti]]'nin, [[1991]] yılından [[1997]] yılına kadar da Kazakistan'ın başkenti olmuştur.
 
Resmi olarak Astana [[10 Aralık]] [[1997]]'de Kazakistan'ın başkenti ilan edilmiştir. Kentin başkent olarak uluslararası düzeyde duyurusu ise [[10 Haziran]] [[1998]] yılında gerçekleşmiştir.
 
== Coğrafya ==
252. satır:
 
=== Nüfus ===
[[1926]]'da 3.713.000 olan nüfus [[1959]] yılında 1 milyon azalmıştır. [[2006]] verilerine göre 15.300.000 nüfusa sahiptir. [[1989]]'da 16,464,000 olan nüfus [[1999]] nüfus sayımına kadar yıllık ortalama %1’lik bir azalma ile 14.953.000'a düştü. [[2000]]-[[2001]] döneminde de düşme devam etmesine karşın [[2003]]-[[2004]] arasında azalış trendi durarak % 0,7 oranında artışla 14.951.000'a ulaştı. [[2016]] itibarıyla nüfusun 17.794,055. 2018 yılı itibarıyla nüfus 18 .276,452<ref>http://stat.gov.kz/getImg?id=ESTAT250955</ref> olduğu tahmin edilmektedir. 2009 yılı sayımında etnik grupların dağılımı şöyledir:
 
*[[Kazaklar]]: %63.1
713. satır:
Bağımsızlığın ardından siyasî ve ekonomik istikrara kavuşan Kazakistan'da büyük [[petrol]], [[uranyum]], [[demir]], [[altın]] ve [[kurşun]] rezervleri bulunmaktadır. Kazakistan doğal kaynakları ve toprakları itibarıyla önemli bir ülkedir. Hacim ve çeşit bakımından mineral ve hammadde yatakları ile dünyanın sayılı ülkelerinden biridir.
 
Kazakistan'da 1225 tür mineral ihtiva eden 493 yatak bulunmaktadır. [[Uranyum]], [[krom]], [[kurşun]] ve [[çinko]] yataklarının zenginliği itibarıyla dünya ikincisi, [[mangan]] itibarıyla dünya üçüncüsü, [[bakır]] itibarıyla de beşincisidir. [[Kömür]], [[demir]] ve [[altın]] rezervleri itibarıyla Kazakistan dünya sıralamasında ilk on ülke arasında, [[doğalgaz]], [[petrol]] ve [[aluminyum]] rezervleri itibarıyla da, sırası ile ilk on iki, ilk on üç ve ilk on yedi ülke arasında yer almaktadır. Kazakistan'da [[1996]] yılında dünyanın en büyük üçüncü altın madeni bulunmuştur. Dünyadaki kromun %26'sı, altının %20'si, uranyumun %17'si Kazakistan'dadır.
 
Ülkenin mineral ve hammadde üretimi ise, kendi ihtiyacının çok üstündedir. Bu nedenle metalik [[bizmut]], süngersi [[titanyum]], kil ve rafine bakır, mangan ve konsantreleri üretiminin yüzde 90'ı, petrol, metalik kurşun ve çinko üretiminin yüzde 80'i ile doğalgaz, kömür, demir cevheri ve krom üretiminin de yüzde 50'den fazlası ihraç edilmektedir. Kazakistan toprakları altında keşfedilmiş maddi zenginlik 2 trilyon [[Amerikan doları]]ndan fazladır.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kazakistan" sayfasından alınmıştır