'''Uluğ Bey''' ({{Dil|uz|Mirzo Ulug'bek|dil_adı=e}}, [[Türkçe]]: الغبیگ Ulug Beg; asıl adı: میرزا محمد طارق بن شاه رخ - Mīrzā Muhammed Ṭaragay bin Şāh Ruḫ; d. 22 Mart [[1394]]<ref name= "uluğbey1">{{kitap kaynağı | soyadı=Golubev | ad=Gleb | yazar-bağ=Gleb Golubev | başlık="Uluğ Bey", tercüme Abdrasul İsakov | yayıncı=Türk Tarih Kurumu | yıl=2011 | yer=Ankara | dil=Türkçe | sayfa=1 |isbn=978-975-16-2395-9}}</ref> - ö. [[27 Ekim]] [[1449]]), [[Timur İmparatorluğu]]'nun 4. sultanı ve [[Türk halkları|Türk]] [[Matematikçi|matematikçi]] ve [[astronomi]] bilgini.
Babası [[Timur]]'un küçük oğlu [[Şahruh]]'un, büyükannesi oğludur[[Gevher Şad Begüm|Gevher Şâd]]'dır. [[1393]] yılında Azerbaycan'ın Sultaniye kentinde doğmuştur. Asıl adı Muhammed Taragay olup, Timur tarafından sevilmesi nedeniyle [[Timurlular]]'daki ''"emîr-i kebîr"'''in Türkçe karşılığı olan "Uluğ Bey" olarakunvanıyla anılmaya başladı. 1394-1405 yılları arasında sarayda dinî ilimlerin yanısıra mantık, matematik ve [[Hey'et|hey'et]] ''(astronomi)'' tahsili gördü. 1404’te Timur tarafından Muhammed Sultan’ın kızı Öge Begüm ''(Öge Biki)'' ile evlendirildi.<ref name="emir-i kebir">[https://islamansiklopedisi.org.tr/ulug-bey TDV İslâm Ansiklopedisi, Uluğ Bey maddesi]</ref> Timur’un Çin üzerine gerçekleştireceği sefere katıldı. Ancak Timur’un 18 Şubat 1405 tarihinde Otrar’da ölmesi üzerine onun naaşıyla birlikte [[Semerkant]]’a geri dönmek üzere harekete geçti. Timur ölmeden önce torunlarından Pir Muhammed’i varisi seçmesine rağmen Timur’un diğer torunlarından [[Halil Sultan]], taht üzerinde hak iddia etmeye başladı. Semerkant savunucuları Uluğ Bey ve beraberindeki emirleri şehre sokmayınca Buhara’ya geçmek zorunda kaldı. Buhara'da da can güvenliği kalmayınca gizlice babası Şahruh’un bulunduğu Herat’a kaçtı. 1406 yılında babası ve kuzeni Pir Muhammed’in ordularının başında Ceyhun dolaylarında Sultan Halil’ileHalil ile karşılaştı. Ancak meydana gelen savaşta Sultan Halil’in galip gelmesi üzerine Herat’a kaçmak zorunda kaldı. 1409 yılında Şahruh, Sultan Halil’i ele geçirerek Semerkant’a hakim oldu. Uluğ Bey’deBey de emir Şah Melik’in gözetiminde buranın hükümdarı oldu. Sonrasında Emir Nureddin isyanının bastırılması, Emir Şah Melik’in Herat valisi olmasıyla da Semerkand’daSemerkand merkezli [[Maveraünnehir|Mâverâünnehir]] bölgesinde tek başına hüküm sürmeye başladı.<ref name="emir-i kebir"/>
1414 baharında amcası Şeyh Ömer’in oğlu Ahmet denetimindeki Fergana’ya sefer düzenledi. Semerkand'da hüküm sürerken genel olarak avcılık, eğlence ve alimlerle sohbetlerle geçiren Uluğ Bey, şeyh, molla ve dervişlerle iyi ilişkiler sağlayamamıştı. Bu dönemde saray kuşçularından [[Ali Kuşçu|Alaaddin Ali bin Muhammed]] ''(Ali Kuşçu)'' ile dostluk kurmaya başladı. 1425 yılında Moğollar üzerine sefer düzenleyerek [[Issık Göl]]ü dolaylarına kadar geldi. Moğolları dağıtarak önemli miktarda ganimetle [[Semerkant]]'a döndü. Sonrasında babasından aldığı destek kuvvetlerle Özbekler üzerine sefer düzenlese de yenilerek Semerkant'a çekilmek zorunda kaldı. Şeyhler, mollalar ve dervişler tarafından şehre sokulmak istenmese de kendisine sadık adamlarının desteğiyle Semerkant’a girerek düzeni yeniden sağladı. Daha sonra yeniden Özbekler’e sefer düzenleyerek [[Taşkent]]’e kadar ilerledi. Buradan Semerkant’a döndükten sonra av ve eğlence yaşantısını bırakan Uluğ Bey, ilim çalışmalarıyla uğraşmaya başladı. İlmiİlmî sohbetler, matematik ve astronomi konularında kendini eğiterek kendini geliştirmeye başladı. Bu dönemde önemli alimler [[Bursalı Kadızade Rumi|Kadızade RumiRumî]], [[Gıyaseddin Cemşid]] ve [[Ali KuşcuKuşçu]] ile çalışmalar yaptı. Semerkant yakınlarında rasathane kurulması çalışmaları başlattı. 1429 Ekim’indeEkimi'nde rasathaneyi tamamladı.
Şahruh'un 12 Mart 1447 yılında ölümüyle yeniden [[Timur İmparatorluğu|Timurlu]] tahtı için yaşanan mücadeleye katıldı. [[Herat]]'a sefere çıktı ve karşısına çıkan Ebebekir Mirza' nınyı ele geçirerek onun kuvvetlerini de ordusuna kattı. Herat'ta hakimhâkim olan annesi GevherşadGevher Şâd ve kardeşi [[Baysungur]]'un oğlu Alaüddevle ile anlaşarak eski sınırları kabul etti. Ancak oğlu [[Abdüllatif Mirza|Abdüllatif]], valisi olduğu [[Belh]] şehrinde Alaüddevle tarafından kuşatılınca yeniden sefere çıktı. 1448 yılı baharında Alaüddevle'nin kuvvetlerini yenerek [[Herat]]'a girerek tahtatahtta egemenliğini sağladı. Herat'a oğlu Abdüllatif'i vali yaparak batıya doğru harekete geçti. Kışın yaşanan isyanı bastırmak için Herat'a döndü ve şehri yağmalattı. Buradan [[Buhara]]'ya geçen Uluğ Bey bir süre burada kaldı. Bu sıralarda Gevherşad[[Gevher sultandaŞad Begüm|Gevher Şâd Sultan]] da Herat'ı geri aldı. 1449 yılında Belh'te bulunan oğlu Abdüllatif'in kendine sefer düzenleyeceği haberi üzerine onun üzerine harekete geçti. [[Ceyhun]] kıyılarında karşılaşan kuvvetler küçük çaplı çarpışmalar daçarpışmalarda bulundu. Bu esnada Semerkant'ta yaşanan isyanı bastırarak tekrar Abdüllatif üzerine harekete geçen Uluğ Bey, Semerkand yakınlarındaki Dımaşk köyü yakınlarında oğluna yenildi. Bir süre kaçtıktan sonra Semerkant'a dönerek oğluna teslim oldu. Teslim olduktan sonra [[Hac]]ca gitmek için oğlunun iznini alan Uluğ Bey, yolda oğlunun adamları tarafından öldürüldü<ref name= "uluğbey1" />.
