Kuveyt: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Karabulutbayram tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Nanahuatl tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. Etiket: Geri döndürme |
Rescuing 30 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0 |
||
92. satır:
| nüfus_yoğunluğu_sırası = 68.
| nüfus_yoğunluğu_dipnotu =
| GSYİH_SAGP = 200,429 milyar $<ref name=imf2>{{Web kaynağı | url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=443&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=70&pr.y=3 | başlık = Kuwait | erişimtarihi = 21 Nisan 2010 | yayımcı = International Monetary Fund | arşivurl =
| GSYİH_SAGP_sırası =
| GSYİH_SAGP_yılı = 2009
106. satır:
| Gini_yılı =
| Gini_kategorisi =
| İGE = {{artış}} 0.916<ref name="HDI">{{Web kaynağı | url = http://hdrstats.undp.org/en/countries/country_fact_sheets/cty_fs_KWT.html | başlık = Human Development Report 2009: Kuwait | erişimtarihi = 18 Ekim 2009 | yayımcı = The United Nations | arşivurl =
| İGE_sırası = 31.
| İGE_yılı = 2009
133. satır:
| dipnot7 =
}}
'''Kuveyt''' ya da resmî adıyla '''Kuveyt Devleti''' ({{dil|dil_adı=e|ar| دولة الكويت}}, ''Devletü'l-Kuveyt''), [[Arap Yarımadası]]'nın kuzeydoğusunda, [[Basra Körfezi]] kıyısında yer alan [[ülke]]dir. Kuzeyde [[Irak]] ve güneyde [[Suudi Arabistan]] ile komşudur. Ülkenin ismi, Arapçada "su kenarındaki kale" anlamına gelen ''akwat'' kelimesinden gelmektedir.<ref>{{Ansiklopedi kaynağı|yazar=John P. Lesko |madde=Kuwait |ansiklopedi=''World Education Encyclopedia: A Survey of Educational Systems Worldwide'' |cilt=2, Rebecca Marlow-Ferguson tarafından değiştirilmiş sürüm |yer=Detroit |yayımcı=MI: Gale Group |yıl=2002}}</ref> Yüzölçümü 17.818 km² olan ülkenin nüfusu 2020 tahminiyle yaklaşık 2,9 milyondur.<ref name="CIA">{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ku.html | başlık = The World Factbook - Kuwait | erişimtarihi = 10 Ekim 2010 | yayımcı = Central Intelligence Agency | arşivurl =
Bölgeye ilk yerleşimler MÖ 4. yüzyılda [[Antik Yunanistan|Antik Yunanlar]] tarafından yapıldı. MÖ 123 yılında [[Part İmparatorluğu|Partlar]]ın yönetimine girdi. 123'te ise [[Sasani İmparatorluğu]] tarafından ele geçirildi ve Hacer olarak anılmaya başlandı. 18. yüzyıl başlarında bölgeye [[Araplar|Arap]] kabilelerin yerleşmesiyle Kuveyt Şeyhliği kurularak günümüzdeki Kuveyt'in temelleri atıldı. 19. yüzyılda, Arap Yarımadası'ndaki yerleşim yerleriyle birlikte [[Osmanlı İmparatorluğu]] yönetimine giren Kuveyt, 1899'da [[Britanya İmparatorluğu]]'yla yaptığı anlaşmayla, Britanyalıların güvencesi ve denetimi altında yarı bağımsızlık kazanıldı. 1930'ların sonlarına doğru ülkedeki zengin petrol yatakları keşfedilmeye başlandı.
139. satır:
1961'de [[Birleşik Krallık]]'tan ayrılarak tam bağımsızlık kazandı. Bu tarihten sonra ülkedeki petrol üretimi büyük bir artış gösterdi. 1990'da, sınır komşusu Irak tarafından [[Kuveyt'in işgali|işgal edildi]]. 7 ay süren işgal, [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'nin başı çektiği koalisyon güçlerinin [[Körfez Savaşı|müdahalesiyle]] sonlandı. Irak güçleri Kuveyt'ten çekilirken, 773 kadar petrol kuyusunu yakarak büyük bir çevre felaketine sebep olurken, ülke ekonomisine de darbe indirmiş oldu.<ref>{{Haber kaynağı|url=http://www.cnn.com/2003/WORLD/meast/01/03/sproject.irq.kuwait.oil.fires/index.html |yazar=Ryan Chilcote |çalışma=[[CNN]] |başlık=Kuwait still recovering from Gulf War fires |tarih=3 Ocak 2003 |erişimtarihi=7 Mayıs 2010}}</ref> Savaşın ardından harap olan ülkede yeniden yapılanmaya gidildi.<ref name="Kuwait BBC Country Profile">{{Haber kaynağı|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/country_profiles/791053.stm |çalışma=[[BBC News]] |başlık=Country profile: Kuwait |tarih=16 Aralık 2009 |erişimtarihi=7 Mayıs 2010}}</ref>
[[Parlamenter monarşi]] ile yönetilen Kuveyt'in başkenti, ülkeyle aynı adı taşıyan [[Kuveyt (şehir)|Kuveyt]]'tir. [[Petrol rezervleri]] bakımından dünyada beşinci konumda bulunan ülkede<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2178rank.html | başlık = Country comparison: Oil-proved reserves | erişimtarihi = 10 Ekim 2010 | yayımcı = Central Intelligence Agency | tarih = 1 Ocak 2009 | arşivurl =
== Tarihçe ==
{{ana|Kuveyt tarihi}}
MÖ 4. yüzyılda, Kuveyt açıklarında bulunan ve [[Failaka Adası|Failaka]] olarak bilinen adada [[koloni]]ler kuran [[Antik Yunanlar]], buraya "Ikaros" adını verdi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6930285.stm | başlık = Alexander's Gulf outpost uncovered | erişimtarihi = 12 Ekim 2010 | yayımcı = BBC News | tarih = 7 Ağustos 2007 | yazar = Neil Arun | arşivurl =
17. yüzyılda bölgede sürekli yerleşim yapan ilk insanlar olan [[Araplar|Arap]] [[Bani Halit]] kabilesi, 1756'da emirlik kurarak günümüz Kuveyt'inin temellerini attı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.northernstarkuwait.com/info1.html | başlık = Kuwait Information - History | erişimtarihi = 12 Ekim 2010 | yayımcı = Northern Star | arşivurl =
19. yüzyıllarının sonlarında Arap Yarımadası'nın büyük bir kısmı ile birlikte [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun kontrolüne girdi. Kuveyt, Osmanlılar döneminde El-Sabah hanedanlığının yönetiminde özerklik elde etti.<ref name=Cleveland>{{Kitap kaynağı|yazar=William Cleveland |başlık=A history of the modern Middle East |yayımcı=Westview Press |tarih=2000 |isbn=0813334896, 9780813334899}}</ref>
Osmanlı'ya bağlı emirlik üzerindeki [[Birleşik Krallık]] etkisi, 19. yüzyılın başlarından itibaren artış gösterdi.<ref name="Larousse"/> Ocak 1899'da Kuveyt, Birleşik Krallık ile imzaladığı anlaşma gereğince, dış ilişkilerin kontrolü Britanyalıların elinde olacak, karşılığında ise her yıl belli bir miktar para alacaktı.<ref name="state">{{Web kaynağı | url = http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/35876.htm | başlık = Background Note: Kuwait | erişimtarihi = 28 Haziran 2010 | çalışma = ABD Dışişleri Bakanlığı | tarih = 4 Mayıs 2010 | arşivurl =
1934'te, [[BP]] ve [[Gulf Oil]] petrol şirketleri; [[Kuveyt Petrol Şirketi]] adı altında birleşerek bölgedeki petrol arama ve işletme haklarını ellerinde aldı.<ref name="Larousse"/> İlk petrolü 1938'de bulan şirket, işletimine 1946'da başladı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://books.google.com.tr/books?id=jqMLNJ3tUYMC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false |başlık=The Kuwait Petroleum Corporation and the Economics of the New World Order |yazar=Mary Ann Tétreault |yayımcı=Greenwood Publishing Group |tarih=1995 |isbn=0-89930-510-5 |sayfalar=sf. 14}}</ref>
161. satır:
[[1973 Arap-İsrail Savaşı]]'nda ABD'nin İsrail'e destek vermesi üzerine [[OPEC|Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü]] üyesi devletlerle birlikte, İsrail'e destek veren ülkelere karşı 15 Ekim 1973'ten başlayarak ikinci kez petrol ambargosu koydu. Bununla beraber OPEC üyesi ülkelerle birlikte dünya petrol fiyatlarını yükselterek ülkeye giren kaynakların arttırılmasına karar verildi. Ambargoyla birlikte dünya ekonomisinde büyük bir [[1973 Petrol Krizi|kriz]] yaşandı. Birkaç ay sonra, 17 Mart 1974'te [[Washington, DC|Washington]]'da yapılan petrol zirvesiyle ambargo kaldırıldı. 1970'lerde kamulaştırılmaya başlanan Kuveyt Petrol Şirketi'ndeki hükûmet iştiraki 1974'te %60'a çıkarılırken, kalan %40'lık kesim BP ve Gulf Oil arasında eşit olarak paylaştırıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.google.com/url?sa=t&source=web&cd=1&ved=0CBYQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.oilandgasdirectory.com%2Fogd%2Fpages%2Fcps%2Fads%2Fpdf%2Fkuwaitoilcompany.pdf&ei=bi-4TOCVKMvc4wa6wq2VDg&usg=AFQjCNFNudYYk8IO_Ut__nuxQhkuwjZIrg | başlık = Kuwait Oil Company | erişimtarihi = 15 Ekim 2010 | yayımcı = Oil&Gas Directory | tarih = 2008 | biçim = PDF | arşivengelli = evet}}</ref>
1982'de, [[Souk Al-Manakh borsasının çöküşü]]nün ardından ülkede ekonomik kriz yaşandı ve petrol fiyatlarında artış görüldü.<ref>{{Kitap kaynağı|url=http://books.google.com.tr/books?id=Oa0OAAAAQAAJ&dq=Kuwait%E2%80%99s+Souk+al-Manakh+Stock+Bubble&source=gbs_navlinks_s |başlık=The Gulf Stock Exchange crash: the rise and fall of the Souq Al-Manakh |yazar=Fadwa Adel Darwiche, Fida Darwiche |erişimtarihi=24 Ekim 2010 |yayımcı=Routledge |yıl=1986 |sayfalar=sf. XII}}</ref> Fakat kriz kısa sürede aşıldı ve Kuveyt'teki petrol üretimi gittikçe artarak, [[İran-Irak Savaşı]] sebebiyle İran ile Irak'ta düşen petrol üretiminden kaynaklanan boşluğun doldurulması sağlandı. 1980'de başlayan savaşta önceleri tarafsız kalan Kuveyt, sonraları maddi yönden Irak'ı destekledi. Bunun yanında Irak'a gönderilen savaş malzemelerinin de kendi üzerinden geçmesine olanak sağladı.<ref name="Larousse"/> 1983'te, ülkede seri halinde yaşanan [[1983 Kuveyt bombalamaları|altı bombalı saldırı]] sonucunda beş kişi hayatını kaybetti. Saldırıyı üstlenen [[Şiilik|Şii]] [[Dava Partisi]], İran ile yaşanan savaş sırasında Kuveyt'in Irak'a verdiği destekten dolayı saldırıyı gerçekleştirdiğini açıkladı.<ref>{{Kitap kaynağı|yazar=Shireen T. Hunter |başlık=Iran and the World: Continuity in a Revolutionary Decade |yer=Bloomington, Indiana |yayımcı=Indiana University Press |yıl=1990 |sayfalar=sf. 117}}</ref> Eylül 1987'de İran, Kuveyt'e [[İpekböceği füzesi|İpekböceği füzeleri]] ile saldırılar düzenledi.<ref>{{Haber kaynağı|başlık="İpekböcekleri" sahnede |yayımcı=[[Milliyet (gazete)|Milliyet]] |tarih=5 Eylül 1987 |erişimtarihi=24 Ekim 2010 |sayfa=4}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|başlık=Körfez'de "İpekböceği" bilmecesi |yayımcı=Milliyet |tarih=6 Eylül 1987 |erişimtarihi=24 Ekim 2010 |sayfa=4}}</ref> 5 Nisan 1988'de, [[Bangkok]]'dan Kuveyt'e sefer yapan ve Kuveyt Kraliyet Ailesi'nin üç üyesinin de aralarında bulunduğu 112 yolculu, 422 sefer sayılı [[Kuveyt Havayolları]]'na ait [[Boeing 747]] tipi uçak, bir grup [[Lübnan]]lı tarafından kaçırıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/5/newsid_2522000/2522651.stm | başlık = 1988: Hijackers free 25 hostages | erişimtarihi = 24 Ekim 2010 | yayımcı = BBC | tarih = 5 Nisan 1988 | arşivurl =
[[Dosya:USAF F-16A F-15C F-15E Desert Storm edit2.jpg|sağ|250px|thumb|[[Körfez Savaşı]] esnasında ,Kuveyt'teki yanan petrol sahasının üzerinde uçan [[Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri|ABD Hava Kuvvetleri]] uçakları ([[F-16 Fighting Falcon|F-16]], [[F-15 Eagle|F-15C]] ve [[F-15E Strike Eagle|F-15E]])]]
Savaşta, sekiz yıl boyunca maddi yönden Irak'ı destekleyen Kuveyt, savaşın sona ermesiyle birlikte Irak'ın 65 milyon $'lık borcunun silinmesi yönündeki teklifini reddetti.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.acig.org/artman/publish/article_213.shtml | başlık = Iraqi Invasion of Kuwait; 1990 | erişimtarihi = 28 Haziran 2010 | çalışma = Acig.org | arşivurl =
2 Ağustos 1990'da, Irak kuvvetleri Kuveyt'i [[Kuveyt'in işgali|işgal ederek]] kendi topraklarına kattı. Irak Devlet Başkanı [[Saddam Hüseyin]], emir [[Cabir III Al-Ahmet Al-Cabir Al-Sabah|Cabir Al-Sabah]]'ı görevden alarak [[Ali Hasan el Mecid]]'i Kuveyt valisi olarak atadı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://cns.miis.edu/iraq/almajid.htm | başlık = The Significance of the "Death" of Ali Hassan al-Majid | erişimtarihi = 24 Ekim 2010 | yayımcı = Center for Nonproliferation Studies | yazar = Ibrahim al-Marashi | arşivurl =
Irak kuvvetleri Kuveyt'ten çekilirken 737 [[petrol kuyusu]]na zarar verip, bunların 600 kadarını [[Kuveyt petrol yangınları|ateşe verdi]].<ref name="USGS">{{Web kaynağı | url = http://earthshots.usgs.gov/Iraq/Iraqtext | başlık = Iraq and Kuwait: 1972, 1990, 1991, 1997 | erişimtarihi = 24 Ekim 2010 | yayımcı = [[USGS]] | tarih = 14 Şubat 1999 | yazar = Robert Campbell Wellman | arşivurl =
Petrol ve kurum tabakası Basra Körfezi'nin tamamını etkiledi ve 25 ila 50 milyon galon (7.900.000 m³) petrolden meydana gelen "petrol gölleri" oluştu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nasa.gov/centers/goddard/news/topstory/2003/0321kuwaitfire.html | başlık = 1991 Kuwait oil fires | erişimtarihi = 28 Haziran 2010 | çalışma = [[NASA]] | arşivurl =
== Siyaset ==
189. satır:
Arap Yarımadası'nın kuzey doğusunda yer alan Kuveyt, dünyadaki en küçük kıta ülkeleri arasındadır. Engebesiz bir yapı gösteren ülke topraklarının çoğunı [[Arap Çölü]] kaplamaktadır. Ülkenin en yüksek noktası ile ortalama yüksekliği arasında 306 m gibi küçük bir fark bulunmaktadır.<ref name="CIA"/> [[Kuveyt'teki adalar listesi|Dokuz adaya]] sahip olan Kuveyt'te, [[Failaka Adası]] dışındaki adalarda yerleşim yapılmazken,<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.britannica.com/eb/topic-82709/Bubiyan | başlık = Būbiyān | erişimtarihi = 28 Haziran 2010 | yazar = [[Encyclopædia Britannica]] | arşivengelli = evet}}</ref> kapladığı 860 km² alanla [[Bubiyan Adası|Bubiyan]], ülkedeki en büyük ada konumunda olup anakaraya 2.380 m. uzunluğundaki bir köprüyle bağlanmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://en.structurae.de/structures/data/index.cfm?ID=s0000613 | başlık = Bubiyan Bridge | erişimtarihi = 28 Haziran 2010 | çalışma = [[Structurae]] | tarih = 19 Ekim 2002 | arşivengelli = evet}}</ref> Topraklarının çoğu tarıma elverişli olan ülkenin 449 km uzunluğundaki kıyı şeridi boyunca yer yer yeşil arazilere rastlanmaktadır.<ref name="CIA"/>
İçerdiği [[petrol sahası|petrol sahaları]] bakımından dünyanın en zengin ülkelerinden biri olan Kuveyt'teki [[Burgan sahası]]nda ülkede çıkarılan toplam petrolün 70 milyon galonluk (1,1×10<sup>10</sup> m³) kısmı elde edilmektedir. 1991'deki [[Kuveyt petrol yangınları]] sırasında ülke genelinde 500'ün üzerinde petrol gölü oluşmuş ve yaklaşık 35,7 km² alana yayıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://encarta.msn.com/sidebar_761594234/Kuwaiti_Oil_Lakes.html | başlık = Kuwaiti Oil Lakes | erişimtarihi = 26 Ekim 2010 | yayımcı = [[Encarta]] | yazar = Daniel Pendick | arşivurl =
=== İklim ===
{{Ana|Kuveyt iklimi}}
Mart'ta başlayan [[ilkbahar]], nadir olarak gerçekleşen sağanak yağışlara rağmen ılık geçmektedir. Kuzeybatıdan esen rüzgarlar [[sonbahar]] ve [[kış]] aylarında soğuk; ilkbahar ve [[yaz]] aylarında ise sıcak hava getirir. Güneydoğudan esen rüzgarlar genellikle sıcak ve nemli olup, Temmuz ile Ekim arasında etkisini gösterirken; aynı yönden esen sıcak ve kuru rüzgarlar ise ilkbahar ile yaz mevsiminin başlarında etkisini gösterir. Kuzeybatıdan esen ve [[Şimal (rüzgar)|şimal]] adı verilen rüzgarlar ise Haziran ve Temmuz aylarında etkili olup, kum fırtınalarına yol açmaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.britannica.com/eb/article-45144/Kuwait | başlık = Kuwait | erişimtarihi = 28 Haziran 2010 | çalışma = Encyclopædia Britannica | arşivurl =
{{İklim bilgi kutusu
|Yerleşim adı= Kuveyt
234. satır:
|Kasım or yağış = 12.7
|Aralık or yağış = 17.8
|Kaynak= weather.com<ref name=weather.comHiLoPrecAve>{{Web kaynağı | url = http://www.weather.com/outlook/travel/businesstraveler/wxclimatology/monthly/graph/KWI:9?from=month_bottomnav_business | başlık = Monthly Averages for Kuwait International Airport, Kuwait | erişimtarihi = 8 Mart 2010 | çalışma = [[The Weather Channel|weather.com]] | arşivurl =
}}
== Demografi ==
Kuveyt'te her 100 kadına 143 erkek düşer, 25-54 arasında bu oran 175'e kadar çıkar. Bu oranlar [[Katar]], [[Birleşik Arap Emirlikleri]] ve [[Bahreyn]]'den sonra erkeklerin aleyhine olan dünyanın en yüksek dördüncü [[cinsiyet oranı|cinsiyet oranları]]dır.<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2018.html |başlık=Sex ratio |çalışma=The World Factbook |ölüurl=yes |arşivurl=
== İdari yapılanma ==
274. satır:
== Dış bağlantılar ==
{{Kardeş proje bağlantıları|wikt=Kuveyt|commons=الكويت}}
* [https://web.archive.org/web/20070107182423/http://www.da.gov.kw/eng/ Kuveyt Emirliği resmî sitesi] {{İng}}
* [https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-k/kuwait.html Devlet başkanı ve kabine üyeleri] {{İng}}
* {{CIA World Factbook link|ku|Kuwait}} {{İng}}
* [https://web.archive.org/web/20080608194822/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/kuwait.htm ''UCB Libraries GovPubs'' 'da Kuveyt]
* {{DMOZ|Regional/Middle_East/Kuwait}} {{İng}}
* {{wikiatlas|Kuwait}} {{İng}}
|