Feliks Dzerjinski: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Bot: Feliks Cerjinski sayfasına yönelik çift yönlendirme düzeltiliyor Etiket: Yönlendirme hedefi değiştirildi |
k Ali95Acar, Feliks Cerjinski sayfasını Feliks Dzerjinskiy sayfasına taşıdı: Doğru adlandırılma bu şekilde. |
||
1. satır:
{{Makam sahibi bilgi kutusu
|isim = Feliks Edmundoviç Cerjinski<hr>
<small><font color="gray">Rusça:</font>Феликс Эдмундович Дзержинский</small><hr>
<small><font color="gray">Lehçe:</font>Feliks Edmundowicz Dzierżyński</small>
|resim = RIAN archive 6464 Dzerzhinsky.jpg
|makam1 = [[Çeka|Çeka Başkanı]]
|dönembaşı1 = 20 Aralık 1917
|dönemsonu1 = 6 Şubat 1922
|öncegelen1 = Kurum yeni kuruldu
|sonragelen1 = GPU Başkanı olarak kendisi
|makam2 = [[GPU]] Başkanı
|dönembaşı2 = 6 Şubat 1922
|dönemsonu2 = 15 Kasım 1923
|öncegelen2 = Çeka Başkanı olarak kendisi
|sonragelen2 = OGPU Başkanı olarak kendisi
|makam3 = [[OGPU]] Başkanı
|dönembaşı3 = 15 Kasım 1923
|dönemsonu3 = 20 Temmuz 1926
|öncegelen3 = GPU Başkanı olarak kendisi
|sonragelen3 = [[Vyaçeslav Rudolfoviç Menjinskiy]]
<!-- Kişisel Bilgiler -->
|doğum_tarihi = 11 Eylül 1877
|doğum_yeri = [[Vilna]], [[Rus Çarlığı]]
|ölüm_tarihi = {{ölüm tarihi ve yaşı|1926|07|20|1877|9|11}}
|ölüm_yeri = [[Moskova]], [[Sovyetler Birliği]]
|doğum_adı =
|partisi = [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi|Rusya Komünist Partisi (Bolşevik)]]
|eşi = [[Sofia Cerjinski]]
|çocukları =
|ilişkiler =
|öğrenim =
|meslek = [[Bürokrat]], [[Siyasetçi]]
|imza =
|dipnotlar =
<br />
{{{!}} style="background:transparent" {{Kızıl Bayrak Nişanı}}
{{!}}}
}}
'''Feliks Edmundoviç Cerjinski''' ([[Lehçe]]: '''Feliks Edmundowicz Dzierżyński''', [[Rusça]]: '''Феликс Эдмундович Дзержинский'''), (11 Eylül 1877, [[Vilna]], [[Rus Çarlığı]] ''{Bugün [[Vilnius]], [[Litvanya]]}'' - 20 Temmuz 1926, [[Moskova]], [[Sovyetler Birliği|SSCB]]), '''Demir Feliks''' (Rusça: Железный Феликс, ''Jelezniy Feliks)'' lakabıyla bilinen [[Sovyetler Birliği]]'nin ilk istihbarat ve gizli servisi [[Çeka]]'nın kurucusu ve ilk önderi.<ref name="Rus">[http://russiapedia.rt.com/prominent-russians/politics-and-society/felix-dzerzhinsky/ Russiapedia makalesi] {{İng}} 22 Haziran 2015 tarihinde erişilmiştir</ref> [[Bolşevik]] devrimci ve [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi|Rusya Komünist Partisi (Bolşevik)]] Merkez Komitesi üyesi (1917-1926). [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi|RKP (B)]] [[Politbüro]] üyesi (1924-1926).
Cerjinski sınıf düşmanlarına karşı uzlaşmaz tavrıyla, soylular, Kazak subaylar, din adamları, fabrikatörler ve toprak aristokratlarına karşı müsamaha göstermeden sert mücadelesiyle dikkat çekmiş ve bu sayede [[Rusya]]'da devrimci politikanın güçlenmesinde etkili olmuştur.
== Biyografi ==
[[Polonya]]lı büyük toprak sahibi soylu ve öğretmen olan Edmund Yosifoviç Cerjinski'nin oğludur. Sekiz kardeşi olan Feliks'in 5 yaşındayken babası vefat etti. Feliks çocukluğunda bir rahip ([[Rusça]]: Ксёндз, [[Lehçe]]:Ksiądz ) olmayı hedefliyordu.<ref name=":2">{{Web kaynağı
| url = http://www.proza.ru/2008/08/29/15
| title = Две стороны жизни Дзержинского - аверс
| author = Елена Николаевна Егорова
| archiveurl = http://www.webcitation.org/619DK8Kx0
| archivedate = 2011-08-23
}}</ref>.
Cerjinski, [[1895]]'te [[Litvanya Sosyal Demokrat Partisi]]'nin [[Kaunas]] (Kovno) örgütüne girdi. Parti örgütçüsü olarak görevler aldı. [[1897]]-[[1908]] arasında devrimci eylemlerden dolayı Rus çarlık polisince beş kez tutuklanmasına karşın, sürgüne gönderildiği Sibirya'dan<ref name="Rus" /> her defasında kaçmayı başardı. Çeşitli zanaat dallarında ve fabrikalarda çalışarak geçimini sağladı.
1897 yılında Kovno cezaevinde bir yıl hapis yattıktan sonra 1898'de Ural Dağları'nın doğusunda Nolinsk iline sürgüne gönderildi. Orada bir fabrikaya girdi ve çalışırken işçiler arasında devrimci propaganda faaliyetlerine başladı. Ağustos 1899'da sürgün bölgesinden kaçmayı başardı.
Cerjinski kısa sürede profesyonel bir devrimci oldu. 1900 yılında Polonya - Litvanya Sosyal-Demokratları'nın düzenlediği ilk kongreye katıldı. Şubat 1900'de tekrar tutuklandı ve [[Varşova]]'da hapsedildi. Ancak yine kaçmayı başardı ve Polonya-Litvanya Sosyal-Demokratları'nın [[Berlin]]'deki kongresinde partinin dış komite sekreteri seçildi. [[Krakov]]'da Kızıl Bayrak gazetesinin ve illegal eserlerin yayınlanmasında görev aldı.
==İlk isyan hareketleri ve [[RSDİP]] üyeliği==
[[Rus-Japon Savaşı]] sırasında 1904-1905 yıllarında fabrikalarda işçi protestolarının ve grevlerin ortaya çıkmasında etkili oldu. [[1905 Devrimi]]'ne katılarak [[Polonya-Litvanya Sosyal Demokrat Partisi]]'nin önderleri arasına girdi.
1906'da [[Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi]]'nin IV.Kongresi'ne Polonya temsilcisi olarak katıldı. 1907'de [[RSDİP]] Merkez Komite üyesi seçildi. Ancak 1909'da en soğuk bölgelerden olan Kuzeydoğu [[Sibirya]]'da Yenisey bölgesinde ağır işçilikle sürgün cezasına çarptırıldı. Kasım 1909'da [[Gorki ]]'nin de bulunduğu [[İtalya]]'nın [[Capri]] adasına kaçtı. 1910'da tekrar Polonya'ya geçerek devrimci faaliyetlerini sürdürdü. Mart ayında parti sekreteri Sofia Muşkat ile evlendi. [[Sosyal Demokrat (gazete)|Sosyal Demokrat]] adlı gazetenin yayın kurulunda görev aldıysa da gazetenin editörleri ile devrimci taktikler konusunda anlaşmazlığa düştü ve onları pasif kalmakla suçladı.
Daha sonra devrimci çalışmalarını [[Rus Çarlığı]]'nda ve [[Batı Avrupa]]'da sürdürdü. [[1912]]'de altıncı kez tutuklandı ve [[1917]] [[Şubat Devrimi]]'ne değin hapiste kaldı. Cerjinski toplam 11 yıl hapis yattı ve pek çok kez kürek mahkûmu olarak ağır işlerde çalıştırıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://russiahousenews.info/analitics-and-comments/artur-ginzburg-legendi-istini | başlık = Артур Гинзбург: Легенды и Истины | yazar = | eser = | tarih = | yayıncı = | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150423203131/http://russiahousenews.info:80/analitics-and-comments/artur-ginzburg-legendi-istini | arşivtarihi = 23 Nisan 2015}}</ref>.
==Devrim ve [[Çeka]] Başkanlığı==
{{Ana madde|Çeka}}
1917 Şubat hareketinden sonra [[RSDİP]] [[Moskova]] Komitesine seçildi. [[Moskova]]'da [[Kızıl Muhafız]]ları örgütleyerek [[Ekim Devrimi]] hazırlıklarında görev aldı. [[RSDİP]] toplantısında silahlı ayaklanma kararını destekledi. II.Sovyetler Kongresi'ne katılarak [[Sankt-Peterburg|Petrograd]] [[Sovyetler Birliği|Sovyet]]i Merkez Yürütme Kurulu Başkanı ve [[Sankt-Peterburg|Petrograd]] Askeri Devrim Komitesi üyesi seçildi.<ref name="Rus" /> Devrim sırasında Posta-Telgraf bölümünde haberleşme faaliyetleriyle ilgili görev aldı.
19 Aralık 1917'de Halk Komiserleri Konseyi toplantısında devlet dairelerinde sabotaj ve karşı-devrimci faaliyetler konusunda bir rapor sundu. Bu rapor Tüm Rusya Karşı-Devrim ve Sabotajla Mücadele Olağanüstü Komisyonu'nun ( Rusça: Всероссийская чрезвычайная комиссия по борьбе с контрреволюцией и саботажем /Kısaca: Çeka) kuruluşunda bir teklif niteliği kazandı ve 6 Şubat 1918'de ilk [[Sovyetler Birliği|Sovyet]] istihbarat ve gizli servisi [[Çeka]] kuruldu.
Cerjinski'nin en yakınındaki çalışma arkadaşı [[Martin Latsis]] şöyle demiştir:<ref name=Aa /><ref>{{Web kaynağı | erişimtarihi =30 Eylül 2015| başlık = Кто он, Феликс Дзержинский? | url = http://ruskline.ru/news_rl/2013/10/19/kto_on_feliks_dzerzhinskij/ | yayıncı = ruskline.ru | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151001120236/http://ruskline.ru/news_rl/2013/10/19/kto_on_feliks_dzerzhinskij/ | arşivtarihi = 1 Ekim 2015}}</ref>.
<blockquote>''Feliks Edmunoviç, Çeka için seçilebilecek en uygun kişiydi.''</blockquote>
23 Şubat 1918'de [[Sovyetler Birliği Komünist Partisi|Komünist Parti]] Merkez Komite toplantısında [[Brest-Litovsk Antlaşması]]'nın imzalanması tartışmalarında çekimser oy kullandı. Alman Büyükelçisi [[Wilhelm von Mirbach|Mirbach]]'ın öldürülmesinde güvenlik zaafiyetinden kendini suçladı ve 7 Temmuz 1918'de [[Çeka]] başkanlığı görevinden istifa etti. Ancak [[Vladimir Lenin|Lenin]]'in isteğiyle 22 Ağustos'ta yeniden bu göreve atandı. Ülkede başlayan [[Beyaz Terör]] hareketine ve sınıf düşmanlarına karşı mücadelede acımasız tavrıyla dikkat çekti.<ref>{{Web kaynağı | erişimtarihi =30 Eylül 2015| başlık = Интервью Ф.Э. Дзержинского сотруднику «Укрроста» | url = http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/1018665 | yayıncı = www.alexanderyakovlev.org | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151001132154/http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/1018665 | arşivtarihi = 1 Ekim 2015}}</ref>.
Dürüst, ama acımasız bir kişi olarak ün kazandı.<ref name="Spa">[http://spartacus-educational.com/RUSDzerzhinsky.htm İlgili Spartakus online makalesi] {{İng}} 22 Haziran 2015 tarihinde erişilmiştir</ref>
[[Sovyet-Polonya Savaşı]] ([[1919]]-[[1920]]) sırasında [[Kızıl Ordu]], Polonya kuvvetlerini batıya doğru sürerken Cerjinski, Bolşevik hükümetinin denetiminde kurulan Polonya Devrimci Komitesi Başkanlığı'na atandı. Sovyet ordusunun geri çekilmek zorunda kalmasından sonra, yeniden Rusya'daki çalışmalara ağırlık verdi. [[Çeka]] başkanlığının yanı sıra 1919'da İçişleri Halk Komiseri, 1921'de de Ulaştırma Halk Komiseri olarak görev yaptı. [[1924]]'te [[Vladimir Lenin|Lenin]]'in ölümünden sonra iktidar mücadelesinde [[Josef Stalin|Stalin]]'i kararlılıkla destekledi. Yüksek Ekonomik Konsey başkanlığına getirildi ve [[Politbüro]] aday üyeliğine seçildi.
20 Temmuz 1926'da bürokrasi meselelerinin eleştirildiği Merkez Komite toplantısında kalp krizi geçirerek hayatını kaybetti.<ref name="Rus" /> Naaşı 22 Temmuz'da [[Kremlin Duvarı Mezarlığı]]'na defnedildi.
== Galeri ==
<gallery>
Resim:Dzerzhinsky.jpg| Gençliğinden bir kare. Tarih bilinmiyor.
Resim:Feliks Dzierżyński 1901 czarist prison.jpg|Cerjinski, 1901, Çar hapishanesinde.
Resim:19040000 switzerland dzershinsky yulia goldman michail goldman.jpg|1904 İsviçre, Goldmanlar'la birlikte.
Resim:Дзержинский в тюрьмах.jpg| Devirlere göre resmi. 1909, 1914, 1916.
Resim:Дзержинские в Швейцарии.jpg|Cerjinski eşi ve çocuğuyla, Ekim 1918
Resim:19190000-cheka chiefs.jpg|Çeka şefleri, 1919
Resim:19190000-dzershinsky cheka leaders-2.jpg|Çeka şefleri, 1919
Resim:19190000-dzershinsky tsheka leaders.jpg|Çeka şefleri, 1919
Resim:19200801-dzershinsky bialystok.jpg|Cerjinski, 1 Ağustos 1920
Resim:Polrewkom 1920.jpg|[[Polrewkom|Leh Devrimci Komitesi]] üyeleri ile birlikte, 1920
Resim:Felix Dzerzhinsky 2.jpg|Cerjinski, 1922
Resim:1922-ogpu chiefs.jpg|[[OGPU]] şefleri. Cerjinski'nin hemen sağındaki kişi ondan sonra yerine geçecek olan [[Vyaçeslav Menjinskiy]]
Resim:Bundesarchiv Bild 102-00032, Felix Dzierzynski.jpg|Cerjinski, 1923
| Cerjinski Lenin'in cenazesinde
Resim:1924 yagoda menshinsky dsershinsky.jpg|[[Genrih Yagoda|Yagoda]], Menjinskiy ve Cerjinski, 1924
Resim:19240000-molotov dzershinsky moskow kremlin.jpg|Cerjinski Molotof ile birlikte, 1924
Resim:19240800-dzershinsky stalin.jpg| Cerjinski Stalin ile birlikte, 1924
Resim:1925-dzershinsky signing agreement japanese trade commission.jpg|Japon Ticaret Komisyonu ile yapılan antlaşmayı imzalarken, 1925
Resim:14th Congress of the Russian Communist Party (Bolsheviks).jpeg|[[Sovyetler Birliği Komünist Partisi|Rusya Komünist Partisi (Bolşevik)]] 14. Kongresi'nde Prezidyum'da, Aralık 1925
Resim:19260528 dzerzhinsky kharkov.jpg|Cerjinski Harkov'da, 28 Mayıs 1926
Resim:19260730-burial dzershinsky moscow.jpg|Cerjinski'nin cenazesi, Moskova, 1926
Resim:Похороны Дзержинского 1926.jpg|Cerjinski'nin cenazesi, Moskova, 1926
</gallery>
==Kaynakça==
{{kaynakça}}
==Dış bağlantılar==
{{commons|Felix Edmundovich Dzerzhinsky}}
*[http://www.dotpoint.com/xnumber/pic_felix.htm Picture of the Felix calculator]
*[http://www.rus-camera.com/history.php?page=fed_factory_history_1 FED tarih]
*[http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=18027137 findagrave.com]
[[Kategori:Kremlin Duvarı Mezarlığı'na defnedilenler]]
[[Kategori:Polonyalı soylular]]
[[Kategori:Rus komünistler]]
[[Kategori:Rus sosyalistler]]
[[Kategori:1877 doğumlular]]
[[Kategori:1926 yılında ölenler]]
[[Kategori:Çeka]]
[[Kategori:Polonyalı komünistler]]
[[Kategori:Kremlin Duvarı Mezarlığı]]
| |||