Kürdistan: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
E4024 tarafından yapılan 21472205 sayılı değişiklik geri alınıyor.Delil şablonu eklenmeden çıkarılamaz Etiket: Geri al |
Bu madde İngilizce Vikipedi sayfasından çevrilmiş olup, Vikipedi Standartlarına uygun hale getirilmiştir. |
||
1. satır:
{{Koruma-yarı-süresiz}}
{{diğer anlamı|Kürdistan (anlam ayrımı)}}{{Coord|37|00|N|43|00|E|type:country_source:dewiki|display=title}}{{Coord|37|00|N|43|00|E|type:country_source:dewiki|display=title}}
[[Dosya:Kurdish-inhabited area by CIA (1992) box inset removed.jpg|küçükresim|271x271pik|[[Kürtler|Kürtlerin]] yaşadığı alanlar (1992)<ref>https://legacy.lib.utexas.edu/maps/middle_east_and_asia/kurdish_lands_92.jpg</ref><ref>https://www.loc.gov/item/93682579/</ref>]]
'''Kürdistan''' ({{dil|dil_adı=e|ar|كردستان ''Kurdistân''}}; {{Dil|fa|کردستان ''Kordestân''|dil_adı=e}}; {{Dil|ku|''Kurdistan'' / کوردستان|dil_adı=e}}<ref>F.Stark,Rome on the Euprates:The story of a frontier,1966 Sayfa:481 ve 342</ref><ref>J. F. Matthews, ''Political life and culture in late Roman society'',Sayfa:304 -1985</ref><ref>J. den Boeft,''Philological and historical commentary on Ammianus Marcellinus XXIII'',Sayfa:299.Bouma Publishers,1998. Sayfa:44</ref><ref>An Account of the State of Roman-Catholick Religion, Sir Richard Steele, Published 1715</ref>) [[Kafkaslar]]'ın güneyi ve [[Orta Doğu]]'da, [[Ermenistan]], [[Irak]], [[İran]], [[Suriye]] ve [[Türkiye]]'ye ait toprakların bir kısmını kapsayan jeokültürel bölge.<ref>"'''Kurdistan.'''" [[Encyclopædia Britannica]]. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 06 Ekim 2008 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/325241/Kurdistan>.</ref><ref name="Oxford">Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, ''"Kurdistan"'' maddesi</ref> Kürdistan, kabaca kuzeybatı [[Zagros Dağları|Zagros'u]] ve doğu [[Toros Dağları|Toros dağ]] sıralarını kapsamaktadır. <ref>Kurdistan, ''Britannica Concise''</ref> Kürdistan Bölgesi, [[Kürtler|Kürt]] irredentist iddialarına karşılık gelmektedir. Terimin çağdaş kullanımı şu alanları ifade etmekte: [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|Güneydoğu Türkiye]] (Bakur veya Kuzey Kürdistan), [[Rojava|Kuzey Suriye]] (Rojava veya Batı Kürdistan), [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|kuzey Irak]] (Başur veya Güney Kürdistan) ve kuzeybatı [[İran]] (Rojhelat veya Doğu Kürdistan).<ref>''Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland'', (2014), by Ofra Bengio, University of Texas Press</ref><ref>"The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition, 2005"</ref> Bazı [[Kürtler|Kürt]] milliyetçi örgütleri, Kürt çoğunluğu ile bu alanların bir kısmının veya tamamının oluşturduğu bağımsız bir ulus devlet yaratmaya çalışırken, diğerleri ise mevcut ulusal sınırlar içinde bağımsız bir ulus devletten ziyade özerklik için kampanyalar yürütmektedirler.<ref>"The Kurdish Conflict: Aspirations for Statehood within the Spirals of International Relations in the 21st Century". Kurdishaspect.com.</ref><ref>Hamit Bozarslan. "The Kurdish Question: Can it be solved within Europe?”, page 84 “The years of silence and of renewal” in Olivier Roy, ed. ''Turkey Today: A European Country?''.</ref> Örneğin [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Irak Kürdistanı]] ilk olarak [[Irak]] hükümeti ile 1970'lerde imzalanan bir anlaşmayla otonom statü kazandı ve statüsü 2005 yılında [[Irak|federal Irak cumhuriyeti]] içinde özerk bir varlık olarak yeniden doğrulandı.<ref>Iraqi Constitution, Article 113.</ref> <ref>Irak Anayasası, 113. madde.</ref>Ayrıca [[İran|İran'da]] Kürdistan adında özerk olmayan bir eyalette mevcuttur. [[Suriye]] İç Savaşı'nda ise savaşan [[Kürtler]] de aynı şekilde, [[Beşşar Esad|Cumhurbaşkanı Beşşar Esad'a]] sadık hükümet güçleri olarak kuzey [[Suriye|Suriye'nin]] büyük kesimlerinin kontrolünü ele geçirebilmiş ve kendi hükumetlerini kurduktan sonra savaş sona erdiğinde federal bir [[Suriye|Suriye'de]] özerklik çağrısında bulunmuşlardır.<ref>"Kurds seek autonomy in democratic Syria". BBC. 16 Ağustos 2012.</ref>
[[Dosya:Near East ancient map.jpg|küçükresim|302x302pik|M.Ö. 60'da Karduya (Corduene) Krallığı'nın yerini gösteren 19. yüzyılda çizilmiş harita]]
== Tarih ==
=== Etimoloji ===
[[İran dilleri]]nde "[[Kürtler|Kürt]] ülkesi" anlamına gelen Kürdistan, ''Kurd'' ve yer, yurt, ülke gibi anlamlar veren -''stan'' (-''istan'') son ekinden oluşmaktadır. Proto Hint-Avrupa *''steh''- ("durmak, beklemek") > *''steh-no'' (yer, çevre, yurt, bölge), Proto Hint-İrani *''stanam'' (yer), Proto Arya *''ste'' (durmak, beklemek) olarak tahmin edilen -''stan'' son eki Sanskritçe ''stha-, ''Avesta dilinde ve Eski Farsça'da ''sta''- (beklemek, durmak), [[Farsça]] ve [[Kürt dilleri|Kürtçe]] gibi yeni [[İran dilleri|İrani dillerde]] ise -''stan'' olarak görülmektedir.<ref>"-stan" [http://www.etymonline.com/index.php?term=-stan Online Etymology Dictionary]
</ref><ref>"-sta", [http://dictionary.obspm.fr/index.php?formSearchTextfield=%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&formSubmit=Search&showAll=1 An Etymological Dictionary of Astronomy and Astrophysics English-French-Persian]
</ref> Kürdistan'ın kadim isimlerinden biri [[Karduya|Corduene]]/[[Karduya|Kordyene'dir]]. <ref>N. Maxoudian, "Early Armenia as an Empire: The Career of Tigranes III, 95–55 BC", ''Journal of the Royal Central Asian Society'', Vol. 39, Issue 2, April 1952, s. 156–63.</ref><ref>A.D. Lee, ''The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia'', Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, bök. 40, No. 3 (1991), s. 366–74 (bkz.s. 371)</ref>Antik çağlardan bu yana Kürdistan, farklı çeşitlerde ancak fonetik yapilari açısından aynı anlama gelen isimlerle adlandırılmıştır.
*
*[[Latince]]; ''Gordyene''[[Dosya:Alexander den stores rike, Nordisk familjebok.jpg|küçükresim|322x322pik|M.Ö 4. Yüzyıl, [[İskender|Büyük İskender]] döneminde Kardchi (Kurdistan)]]
*[[Yunanca]]; ''Kordyene''
''Kurdistan'', bölge ismi olarak ilk kez [[Edessalı Matthias]] tarafından yazılmış olan [[Ermeniler|Ermeni]] Kroniki adlı kitapta, bir bölgeyi adlandırmak için kullanılmıştır. Edessa'lı Matthias, [[Diyarbakır]] ve [[Siverek]] arasında olan bir bölgeyi ''K'rdstanac'' olarak tanımlamıştır.<ref>Garnik Asatrian: ''Die Ethnogenese der Kurden und frühe kurdisch-armenische Kontakte'', erschienen in ''Iran & the Caucasus'', Vol. 5 (2001), S. 41–74</ref> Kronik, 952-1136 yılları, üç bölüm olarak anlatıyor.
Kelimenin bugünkü şekli, yazılı kaynaklarda ilk kez 12. yüzyılda [[Büyük Selçuklu sultanları listesi|Büyük Selçuklu Sultanı]] [[Ahmed Sencer|Sencer]] tarafından kurulan, günümüzde [[İran]]'ın [[Hamedan]], [[Kermanşah]], [[Dinaver]], [[Senendec]]<ref name="Strohmeier1">Martin Strohmeier und Lale Yalçın-Heckmann: ''Die Kurden''. 2. Aufl., München 2003, S. 20</ref> bölgelerini kapsayan eyalet için kullanılmıştır.<ref name="Irak">Kerim Yıldız, ''Irak Kürtleri'', Belge Yayınları, İstanbul, Haziran 2005, ISBN 975-344-329-3, s. 21-22.</ref>
=== Antik Çağlarda Kürdistan ===
Antik çağlarda bu bölgede [[Gutiler]], [[Hurriler]], [[Manna Krallığı|Mannalar]] ve [[Ermeniler]] gibi çeşitli gruplar yaşamıştır. [[Manna Krallığı|Manna vatanı]], günümüz [[Mahabad|Mahabad'ı]] etrafında merkezlenmiş olan [[Urmiye Gölü|Urmiye Gölü'nün]] doğusunda ve güneyinde yer almaktadır.<ref>"Mahabad". ''Britannica Online Encyclopedia''.</ref> Bu bölge [[II. Kiros|Büyük Kiros]] ve [[I. Darius|Büyük Darius]] zamanında [[Pers İmparatorluğu|Pers]] hakimiyetine girmiştir. [[Seleukos İmparatorluğu|Seleukos İmparatorluğu'nun]] zayıflaması ile ortaya çıkan modern [[Kürtler|Kürtler'in]] ataları olarak kabul gören [[Karduya|Karduya Krallığı]], <ref>Rawlinson, George, ''The Seven Great Monarchies Of The Ancient Eastern World, Vol 7'', 1871. (copy at Project Gutenberg)</ref> <ref>[[Johann Georg Theodor Grässe|Grässe, J. G. Th.]] (1909) [1861]. ''Orbis latinus; oder, Verzeichnis der wichtigsten lateinischen orts- und ländernamen'' (Almanca) (2nd bas.). Berlin: Schmidt. [[OCLC]] 1301238.</ref> <ref>Kurds. The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-07</ref> <ref>Revue des études arméniennes, vol.21, 1988-1989, p.281, By Société des études armeniennes, Fundação Calouste Gulbenkian, Published by Imprimerie nationale, P. Geuthner, 1989.</ref><ref>A.D. Lee, ''The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia'', Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Vol. 40, No. 3 (1991), s. 366-374 (bkz s.371)</ref>[[Van Gölü|Van Gölü'nün]] güney ve güneydoğusunda, [[Pers İmparatorluğu|Pers]] ve [[Mezopotamya]] arasında yer alıyordu ve kuzey [[Mezopotamya]] ile [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|Güneydoğu Anadolu'yu]] MÖ 189'dan MS 384'e kadar [[Pers İmparatorluğu|Pers]] ve [[Roma İmparatorluğu|Roma]] İmparatorluklarının içerisinde varlığını sürdürmüştür. [[Karduya|Karduya Krallığı]] M.Ö. 66'da [[Roma İmparatorluğu]] içerisinde [[vasal]] devlet halini aldı. MS 384'e kadar [[Antik Roma|Romalılarla]] müttefik kaldı. [[Karduya|Karduya Krallığı]] M.Ö. 66'dan sonra [[Roma İmparatorluğu|Roma]] ve [[Pers İmparatorluğu|Pers]] arasında varlığını sürdürebilmek için beş kez taraf değiştirmiştir. [[Karduya|Corduene/Karduya Krallığı]],[[Tigranakert|Tigranakent'in]] doğusunda, yani [[Türkiye|Türkiye'nin]] [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|güneydoğusunda]] yer alan [[Diyarbakır]] ilinin doğusunda ve güneyinde yer almıştır.
Bazı tarihçiler [[Karduya]] ile [[Kürtler|Kürt]] ve Kürdistan'ın modern isimleri arasındaki bağlantıyı ilişkilendirdiler.<ref>A.D. Lee, ''The Role of Hostages in Roman Diplomacy with Sasanian Persia'', Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, Böl. 40, No. 3 (1991), s. 366–74 (bkz. s.371)</ref><ref>Rawlinson, George, ''The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, Böl. 7'', 1871. </ref><ref>Revue des études arméniennes, böl. 21, 1988–1989, s. 281, by Société des études armeniennes, Fundação Calouste Gulbenkian, Published by Imprimerie nationale, P. Geuthner, 1989.</ref> Kürdistan'ın eski illerinin bazıları ve bunlara karşılık gelen modern isimler:<ref>J. Bell, ''A System of Geography. Popular and Scientific (A Physical, Political, and Statistical Account of the World and Its Various Divisions)'', pp. 133–4, Vol. IV, Fullarton & Co., Glasgow, 1832.</ref>
# [[Karduya]] veya [[Karduya|Corduene]] ([[Siirt]], [[Bitlis]] ve [[Şırnak]])
# Sophene veya Sofan ([[Diyarbakır]])
# Zabdicene veya Bezabde (Kardu Gazarta veya Cezire-i İbn-i Ömer veya [[Cizre]])
# Basenia ([[Doğubayazıt]])
# Moxoene ([[Muş]])
# Nephercerta (''[[Silvan]]'')
7.Artemita ([[Van]])
Kürdistan topraklarının en eski kayıtlarından biri, [[:en:Abdisho|Abdisho]] gibi Orta Doğu'nun [[Asur]] azizlerinin hikayelerini anlatan bir [[Süryaniler|Süryani]] [[Hristiyanlık|Hristiyan]] geç antik çağlarında bulunur. [[Sasani İmparatorluğu|Sasani]] [[:en:Marzban|Marzbanları]], [[:en:Abdisho|Abdisho'ya]] menşe yerini sorduğunda, ebeveynlerine göre aslen [[Asur|Asur'daki]] bir köy olan Hazza'dan olduklarını söyler. Ancak, daha sonra Hazza'dan [[Putperestlik|putperestler]] tarafından kovulduklarını ve [[:en:Abdisho|Abdisho'ya]] göre [[Kürtler|Kürtlerin]] ülkesinde olan Tamanon'a yerleştiklerini dile getirir. Tamanon modern [[Irak]]-[[Türkiye]] sınırının hemen kuzeyinde yer alırken, Hazza modern [[Erbil (il)|Erbil'in]] 12 km güneybatısındadır. Aynı belgedeki bir başka metinde [[Habur Çayı]] bölgesi de Kürtlerin ülkesi olarak tanımlanmaktadır.<ref>J. T. Walker, ''The Legend of Mar Qardagh: Narrative and Christian Heroism in Late Antique Iraq'' (368 pages), University of California Press, ISBN 0-520-24578-4 , 2006, s. 26, 52, 108.</ref> [[El-Makdisi]] ve Yâkût el-Hamavî'ye göre Tamanon, [[Cudi Dağı|Cudi Dağı'nın]] güney-batı veya güney yamaçlarında ve [[Cizre|Cizre'nin]] güneyinde yer almaktadır.<ref>T. A. Sinclair, "Eastern Turkey, an Architectural and Archaeological Survey", Vol. 3, Pindar Press, ISBN 978-1-904597-76-6 ,1989, s.337.</ref> [[Süryaniler|Süryani]] kaynaklarındaki [[Kürtler|Kürtlere]] yapılan diğer coğrafi referanslar [[:en:Zuqnin_Chronicle|Zuqnin kroniklerinde]], [[:en:Michael_the_Syrian|Suriyeli Mikail]] ve [[Bar Hebraeus|Bar hebraeus'un]] yazılarında yer almaktadır. Bu kaynaklarda Kardu dağlarından, Kardu şehri ve Karduya ülkesinden bahsedilmektedir.<ref>Mouawad, R. J. (1992). "The Kurds and Their Christian Neighbors: The Case of Orthodox Syriacs". ''Parole de l'Orient''. '''XVII''': 127–141.</ref>
=== Antik Çağ Sonrası Tarih ===
[[Dosya:Old Kurdistan Map, Ibn Hawqal.png|thumb|225px|[[İbn Havkal]]'ın [[Kürtler|Kürt]] topraklarını gösteren haritası. (MS. 977)<br>''[[Cibal]]'ın Haritası'' adlı harita (Doğu/Kuzey Mezopotamya Dağları), "Kürtlerin Yaz ve Kış dinlenme yerleri"ni belirtmektedir.|alt=|sol]]
[[Dosya:Kashgari map.jpg|küçükresim|[[Kâşgarlı Mahmud]] 'un(1074), Arḍ'ul-Ekrād ([[Kürtler|Kürt]] Diyari), Arḍ'ul Şām ([[Suriye]]) ile Arḍ'ul-ʿIrāqayn ([[Irak]]) arasında bulunan Kürtler'in yaşadığı yerleri gösteren harita.]]
Onuncu ve on birinci yüzyıllarda bölgede birkaç [[Kürtler|Kürt]] Devleti kurulmuştur: Kuzeyde [[Şeddadiler]] (951–1174) ([[Kura Nehri|Kura]] ve [[Aras]] nehirleri arasındaki doğu Transkafkasya'da) ve [[Revvadiler]] (955-1221) ([[Tebriz]] merkezli ve tüm [[Azerbaycan (İran)|Azerbaycan'ı]] kontrol etti), doğuda [[Hasnaviler|Hasanveyhiler]] (959-1015) ([[Şehrizor Eyaleti|Şehrizor]] ve [[Huzistan Eyaleti|Huzistan]] arasındaki [[Zagros Dağları|Zagros'ta]]) ve [[Annaziler]] (990–1116) ([[:en:Hulwan|Hulwan]] merkezli) ve batıda [[Mervaniler]] (990-1010) [[Diyarbakır|Diyarbakır'ın]] güneyinde ve [[Cizre|Cizre'nin]] kuzeyinde<ref>Maria T. O'Shea, ''Trapped between the map and reality: geography and perceptions of Kurdistan'' , 258 s., Routledge, 2004. (bkz s. 68)</ref><ref>I. Gershevitch, ''The Cambridge history of Iran: The Saljuq and Mongol periods'', Vol. 5, 762 s., Cambridge University Press, 1968. (bkz s. 237 for "Rawwadids")</ref> Ayrıca Orta Çağ'da Kürdistan, Emirlik denilen yarı bağımsız ve bağımsız devletlerin bir koleksiyonuydu. Bu Emirlikler nominal olarak [[Hilâfet|Halifelerin]] veya Şahların dolaylı siyasi veya dini etkisi altında kalmışlardır. Bu devletlerin kapsamlı bir tarihi ve komşularıyla ilişkilerine 1597'de [[Bitlis Prensliği|Bitlis Emiri]] [[Şeref Han|Şerefhan-ı Bitlisi]] tarafından yazılan [[Şerefname]] adlı kaynakta yer verilmiştir.<ref>http://www.mazdapublishers.com/book/sharafnama</ref> Bu emirlikler; Güneyde Baban, [[Soran Emirliği|Soran]], [[Badinan Beyliği|Badinan]] ve Garmiyan Emirliği; Kuzeyde [[Botan Emirliği|Botan]], [[Bitlis Prensliği|Bitlis]] ve [[Hakkâri Emirliği|Hakkâri]] Emirliği, Doğuda Mukriyan ve Erdalan Emirliğidir. Kürdistan toponiminin en eski ortaçağ tasviri, 12. yüzyıl [[Ermeniler|Ermeni]] tarihi metninde Edessalı Mateos tarafından verilmiştir. 1062'de [[Diyarbakır]] ve [[Siverek]] yakınlarında bir savaşın Kürdistan'da gerçekleştiğinden bahsetmektedir. <ref>Matt'eos Urhayec'i, (in Armenian) ''Ժամանակագրություն'' (Chronicle), ed. by M. Melik-Adamyan et al., Erevan, 1991. (s. 156)</ref><ref>G. Asatrian, ''Prolegomena to the Study of the Kurds'', Iran and the Caucasus, Böl. 13, s. 1–58, 2009. (bkz. s. 19)</ref> İkinci kayıt, 1200 yılında yazılmış, [[İncil|İncil'in]] [[Ermeniler|Ermeni]] el yazmasının kolofonundan gelen duada gerçekleşir.<ref>A.S. Mat'evosyan, ''Colophons of the Armenian Manuscripts'', Erevan, 1988. (s. 307)</ref><ref>G. Asatrian, ''Prolegomena to the Study of the Kurds'', Iran and the Caucasus, Böl. 13, s. 1–58, 2009. (s. 20)</ref> Kürdistan teriminin daha sonraki bir kullanımı 1336'da [[Trabzon İmparatorluğu]] belgelerinde<ref>Zehiroglu, Ahmet M. ; "Trabzon İmparatorluğu" 2016 ISBN 978-605-4567-52-2 s. 169</ref> ve [[Nüzhetü'l Kulûb]]'de, 1340 yılında [[Hamdullah el-Müstevfî]] tarafından yazılmıştır.<ref>G. Asatrian, ''Prolegomena to the Study of the Kurds'', Iran and the Caucasus, Böl. 13, s. 1–58, 2009. (bkz. s. 20)</ref>
[[Dosya:British Government memoranda regarding Article 25 of the Palestine Mandate with respect to Transjordan, March 1921.jpg|sol|küçükresim|[[İngilizler|İngiliz]] Hükümeti tarafından 1921 de Kürdistan'ın özerk bir bölge olması yönündeki önerge.]]
===
[[Dosya:Cedid Atlas (Middle East) 1803.jpg|küçükresim|1803 [[Cedîd Atlas]] Kürdistan'ı Mavi gösteriyor. ]]
[[Dosya:Kurdish states 1835.png|küçükresim|1835 Yılında [[Kürtler|Kürt]] Emirlikleri]]
[[Şerefname|Şerefname'de]], [[Şeref Han|Şerefhan'a]] göre, [[Kürtler|Kürt]] topraklarının sınırları [[Basra Körfezi|Basra Körfezi'ndeki]] [[Hürmüz Boğazı|Hürmüz Boğazı'ndan]] başlamakta ve [[Malatya]] ile [[Kahramanmaraş|Maraş'ın]] sonuna kadar eşit bir çizgide uzanmaktadır.<ref>Özoğlu, Hakan (2004). ''Kurdish Notables and the Ottoman State''. State University of New York Press. s. 27–28. ISBN 978-0-7914-5993-5</ref> 1640-1655 yılları arasında Kürdistan'da seyahat eden [[Evliya Çelebi]] ise, [[Erzurum]], [[Van]], [[Hakkâri]], [[Cizre]], [[İmadiye]], [[Musul]], [[Şehrizor Eyaleti|Şehrizor]], Harir, [[Erdelan|Erdalan]], [[Bağdat]], [[Derne]], [[Derteng]], [[Basra|Basra'ya]] kadar Kürdistan'ın farklı bölgelerinden bahsetmiştir.<ref>Özoğlu, Hakan (2004). ''Kurdish Notables and the Ottoman State''. State University of New York Press. s. 34. ISBN 978-0-7914-5993-5</ref> 16. yüzyılda, uzun süreli savaşlardan sonra [[Kürtler|Kürtlerin]] yaşadığı bölgeler [[Safevîler|Safevi]] ve [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] imparatorlukları arasında gerçekleşen 1514'te gerçekleşen [[Çaldıran Muharebesi|Çaldıran savaşından]] itibaren bölünmeye başlamıştır. Bu bölünme 1639 [[Kasr-ı Şirin Antlaşması|Kasr-ı Şirin Antlaşması'nda]] ise resmileşmiştir.<ref>C. Dahlman, "The Political Geography of Kurdistan", ''Eurasian Geography and Economics'', Böl.43, No.4, s.271–299, 2002.</ref> O zamandan [[I. Dünya Savaşı|I.Dünya Savaşı'nın]] sonrasına kadar, [[Kürtler|Kürt]] bölgeleri ([[Mezopotamya]], [[Doğu Anadolu Bölgesi|doğu Anadolu]] ve geleneksel olarak Kürt kuzeydoğu Suriye'si dahil), erken modernden, modern döneme kadar yüzlerce, aralıklı [[İran]] işgali dışında genellikle [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] yönetimi altında kalmıştır. Daha sonra [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı İmparatorluğu'nun]] çöküşü neticesinde [[Müttefik Devletler|Müttefik devletler]], Kürdistan topraklarını (sonuçta onaylanmamış olan [[Sevr Antlaşması|Sevr Antlaşması'nda]] ayrıntılı olarak açıklandığı gibi); Kürdistan, [[Ermenistan]] ve diğerleri de dahil olmak üzere birçok ülke arasında bölüştürdüler. Bununla birlikte, bu alanların [[Mustafa Kemal Atatürk]] ve kuvvetleri tarafından alınması (ve diğer acil konular) üzerine [[Müttefik Devletler|Müttefiklerin]] yeniden müzakere edilen [[Lozan Antlaşması|Lozan Antlaşması'nı]] (1923) ve modern [[Türkiye|Türkiye Cumhuriyeti]] sınırlarını kabul etmesine neden oldu. Bu yaşananlar neticesinde [[Kürtler]] bağımsızlığını elde edememiş ve toprakları bölünmüştür.<ref>Sardar Aziz (2013). "Re-conceptualizing Kurdistan as a Battlefield." ''"Un mondo senza stati è un mondo senza guerre". Politisch motivierte Gewalt im regionalen Kontext'', ed. by Georg Grote, Hannes Obermair and Günther Rautz (EURAC book 60), Bozen–Bolzano, ISBN 978-88-88906-82-9</ref> Diğer [[Kürtler|Kürt]] bölgeleri ise [[Irak]] ve [[Suriye|Suriye'nin]] yeni [[İngilizler|İngiliz]] ve [[Fransızlar|Fransız]] sömürge devletlerine bırakılmıştır. Ardından 1945 tarihli [[San Francisco Barış Konferansı|San Francisco Barış Konferansı'nda]] [[Kürtler|Kürt]] heyeti, Ulusların kendi kaderini tayin etme hakkını ileri sürerek [[Kürtler|Kürtlerin]] talep ettiği, [[Adana]] yakınlarındaki [[Akdeniz Bölgesi|Akdeniz]] kıyılarından [[Buşehr Eyaleti|Buşehr]] yakınlarındaki [[Basra Körfezi]] kıyılarına kadar uzanan bir alanı kapsayan ve güneydeki [[Luristan Eyaleti|Lur]] yerleşim bölgelerini kapsayan bir alanın ele alınmasını önerdi.<ref>C. Dahlman, ''The Political Geography of Kurdistan'', Eurasian Geography and Economics, Böl.43, No.4, S. 274.</ref><ref>http://www.akakurdistan.com/kurds/map/map.html</ref> Birinci [[Körfez Savaşı|Körfez Savaşı'nın]] sonunda Müttefikler [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Kuzey Irak'ta]] güvenli bir sığınak kurdular. [[Irak]] kuvvetlerinin üç kuzey eyaletinden çekilmesinin ortasında, [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Irak Kürdistanı]] 1992'de [[Irak|Irak'ta]] kendi yerel hükümeti ve parlamentosu ile özerk bir varlık olarak ortaya çıktı. [[Irak ve Şam İslam Devleti|IŞİD'in]] 2014 [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Kuzey Irak]] saldırısının ardından [[Irak|Irak devletinin]] zayıflaması, [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Irak Kürdistanı]] için bağımsızlık fırsatı sundu.<ref name=":0">https://www.thecairoreview.com/tahrir-forum/the-rise-of-isis-a-golden-opportunity-for-iraqs-kurds/</ref>
=== Kürdistan Bölgesi'nin Kuzeyi ===
[[Doğu Anadolu Bölgesi|Doğu Anadolu'nun]] [[Kürtler|Kürt]] yerleşim bölgelerinin [[Türkiye|Türkiye'ye]] katılımına birçok [[Kürtler|Kürt]] tarafından karşı çıkılmış ve binlerce hayatın kaybolduğu uzun soluklu ayrılıkçı bir çatışmayla sonuçlanmıştır. Bölge, 1920'lerde [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlılar]] döneminde [[Koçgiri İsyanı|Koçgiri isyanı]], 1924 [[Şeyh Said İsyanı|Şeyh Said isyanı]], 1927'de [[Ağrı Cumhuriyeti]] ve 1937 [[Dersim İsyanı|Dersim isyanı]] da dahil olmak üzere [[Türkiye|Türkiye Cumhuriyeti]] altında ardışık isyanlar da dahil olmak üzere birçok büyük [[Kürtler|Kürt]] isyanı görmüştür. İsyanlar [[Türkiye]] tarafından zorla bastırılmış daha sonra "[[Kürtler|Kürt]]" sözcüğü [[Türkçe|Türkçeden]] kaldırılmış ve [[Kürt dilleri|Kürtçe]] diline yasak getirilmiştir. Dönemin [[Türkiye|Türk hükümeti]] [[Kürtler|Kürt]] varlığını inkâr etmek amacıyla 1991 yılına kadar [[Kürtler|Kürtleri]] "Dağ Türkleri" olarak sınıflandırmıştır. <ref>http://countrystudies.us/turkey/26.htm</ref><ref>Bartkus, Viva Ona, ''The Dynamic of Secession'', (Cambridge University Press, 1999), s. 90–1.</ref><ref>Çelik, Yasemin (1999). ''Contemporary Turkish foreign policy'' (1. publ. ed.). Westport, Conn.: Praeger. s. 3. ISBN 978-0-275-96590-7</ref> "[[Kürtler]]", "Kürdistan" veya "[[Kürtler|Kürt]]" kelimeleri [[Türkiye|Türkiye Cumhuriyeti]] tarafından resmen yasaklanmıştır .<ref>Baser, Bahar (2015). ''Diasporas and Homeland Conflicts: A Comparative Perspective''. Ashgate Publishing. s. 63. ISBN 978-1-4724-2562-1</ref> 1980 askeri darbesinin ardından [[Kürt dilleri|Kürt dili]] kamu ve özel yaşamında resmen yasaklanmış<ref>Toumani, Meline. Minority Rules, ''New York Times'', 17 February 2008</ref> ve [[Kürt dilleri|Kürtçe]] konuşan, yayınlayan veya [[Kürt dilleri|Kürtçe]] şarkı söyleyen birçok kişi tutuklanıp hapsedilmiştir.<ref>Aslan, Senem (2014). ''Nation Building in Turkey and Morocco''. Cambridge University Press. s. 134. ISBN 978-1-107-05460-8</ref> Ardından 1990'lar ve 2000'lerin başında [[Kürtler|Kürt]] çıkarlarını temsil eden [[Siyasi parti|siyasi partiler]] yasaklandı.<ref>Baser, Bahar (2015). ''Diasporas and Homeland Conflicts: A Comparative Perspective''. Ashgate Publishing. p. 63. ISBN 978-1-4724-2562-1</ref> 1983 yılında, [[Kürtler|Kürt]] bölgeleri, militan ayrılıkçı örgüt olan [[PKK|Kürdistan İşçi Partisi'nin (PKK)]] faaliyetlerine yanıt olarak sıkıyönetim altına alındı.<ref>Kurd, ''The Hutchinson Unabridged Encyclopedia including Atlas'', 2005</ref><ref>https://www.nytimes.com/2007/09/28/world/africa/28iht-28iraq.7671792.html</ref> Kırların çoğunun tahliye edildiği, [[Kürtler|Kürtlerin]] yaşadığı binlerce köyün hükumet tarafından boşaltıldığı 1980'ler ve 1990'lar boyunca bir gerilla savaşı patlak vermiş ve her iki tarafça çok sayıda kayıp gerçekleşmiştir.<ref>Martin van Bruinessen, "Kurdistan." ''The Oxford Companion to the Politics of the World'', 2nd edition. Joel Krieger, ed. Oxford University Press, 2001.</ref> Bölgede yaşanan şiddet sırasında binlerce [[Kürtler|Kürt]] ve [[Türkler|Türk]] öldürülmüş ve yüz binlerce [[Kürtler|Kürt]] evlerini terk etmek zorunda kalmıştır.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6537751.stm "Kurdish rebels kill Turkey troops", BBC News, 8 May 2007]</ref> [[Türkiye]] tarihsel olarak, [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Kuzey Irak'taki]] bir [[Kürtler|Kürt]] devletinin komşu [[Türkler|Türk]] illerindeki [[Kürtler|Kürt]] ayrılıkçılarını teşvik edip destekleyeceğinden korkmuş ve dolayısıyla Irak'ta Kürt bağımsızlığına tarihsel olarak şiddetle karşı çıkmıştır. Bununla birlikte, ABD'nin işgalinden sonra Irak'taki kaosun ardından [[Türkiye]], giderek artan bir şekilde otonom [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi]] ile çalışmıştır.
=== Suriye İç Savaşı ===
[[Dosya:Syrian, Iraqi, and Lebanese insurgencies.png|küçükresim|252x252pik|27 Ağustos 2019'da Suriyedeki askeri durum]]
[[Irak ve Şam İslam Devleti|IŞİD'in]] başarılı 2014 [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Kuzey Irak saldırısı]], [[Irak|Irak devletinin]] iktidarı projelendirme yeteneğinin zayıflamasıyla birlikte, [[Kürtler|Kürtlerin]] bağımsızlıklarını artırmaları ve muhtemelen bağımsızlıklarını ilan etmeleri için "altın bir fırsat" sundu.<ref name=":0" /> [[Irak ve Şam İslam Devleti|IŞİD'in]] saldırı sırasında 80'den fazla [[Türkler|Türk'ün]] [[Musul|Musul'da]] esir alınması üzerine, [[Irak ve Şam İslam Devleti|IŞİD]] karşısında [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Kürdistan]], [[Türkiye]] için tampon bölge görevi görmüştür.<ref>"Turkey Ready To Accept Kurdish State in Northern Iraq". ''International Business Times UK''. 28 June 2014.[https://www.ibtimes.co.uk/turkey-ready-accept-kurdish-state-northern-iraq-1454556]</ref> [[El-Nusra Cephesi|El-Nusra'nın]] [[Suriye|Suriye'deki]] Kürt kadın ve çocuklarının öldürülmesi çağrısında bulunduğunu bildiren çeşitli kaynaklar üzerine [[Suriye|Suriye'deki]] çatışmada onbinlerce mülteci [[Irak|Irak'ın]] [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Kürdistan bölgesine]] kaçmıştır.<ref>"Some 30,000 Syrians flee to Iraq's Kurdistan region, more expected". UNHCR. 20 August 2013.[https://www.unhcr.org/521360479.html]</ref><ref>Martin Chulov (19 August 2013). "Syrian Kurds continue to flee to Iraq in their thousands". ''The Guardian''.[https://www.theguardian.com/world/2013/aug/18/syrian-kurds-refugees-iraq]</ref><ref>"Syrian Kurds Flee To Iraq by the Thousands". ''Radio Free Europe/Radio Liberty''. 20 August 2013.[https://www.rferl.org/a/iraq-syria-refugees-/25080506.html]</ref>
== Kürtler ==
[[Hint-Avrupa dil ailesi|Hint-Avrupa]] kökenli olan [[Kürtler]], [[Hint-İran dilleri|Hint-İran dillerinin]] Kuzeybatı [[İran dilleri|İran]] koluna giren [[Kürt dilleri|Kürtçe]] dilini konuşmaktadırlar. Bölge nüfusunun çoğunluğunu oluşturan [[Kürtler|Kürtler'in]] haricinde Kürdistan'da [[Araplar|Arap]], [[Ermeniler|Ermeni]], [[Süryaniler|Asur]], <ref>"Basic Information". Czech-Kurdish Chamber of Commerce. Retrieved 14 December 2017.[http://ckcc.cz/en/basic-informations/]</ref>[[Azeriler|Azeri]], [[Yahudiler|Yahudi]], [[Farslar|Fars]] ve [[Türkler|Türk]] toplulukları da azınlık olarak bulunmaktadır.
{| class="wikitable sortable" border="center"
|-
!Kürdistan'da
!%
|-
|[[Kürtler|Kürt]] (Zazalar dahil)
Satır 79 ⟶ 86:
|[[Irak Türkmenleri|Türkmen]]
|1,4%
|}<br />
== Coğrafi konum ==
Encyclopædia Britannica'ya göre, Kürdistan yaklaşık 190.000 km²'yi (veya 73.000 mil kareyi) kaplıyor ve ana kasabaları [[Türkiye|Türkiye'deki]] [[Diyarbakır]] ([[Diyarbakır|Amed]]), [[Bitlis]] ([[Bitlis|Bedlîs]]) ve [[Van]] ([[Van|Wan]]), [[Erbil]] ([[Erbil|Hewlêr]]) ve [[Irak|Irak'taki]] [[Süleymaniye, Irak|Süleymaniye]] (Slemani) ve [[İran|İran'da]] [[Kirmanşah Eyaleti|Kirmanşah]], [[Sanandaj]] (Sine), [[İlam|Ilam]] ve [[Mahabad]] (Mehabad)'dır. <ref>[https://www.britannica.com/place/Kurdistan Kurdistan], ''Encyclopædia Britannica''</ref> [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Irak Kürdistanı]], üçü (ve başkalarının bir kısmı) [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin]] kontrolü altında olan altı vilayete ayrılmıştır. [[İran]] Kürdistanı, [[Kürdistan Eyaleti|Kürdistan Eyaletini]] ve [[Batı Azerbaycan Eyaleti|Batı Azerbaycan]], [[Kirmanşah Eyaleti|Kirmanşah]] ve [[İlam]] illerinin büyük bölümlerini kapsıyor. [[Suriye]] Kürdistanı ([[Kürt dilleri|Kürtçe]]: ''Rojavayê Kurdistanê'') öncelikle [[Suriye|Suriye'nin]] kuzeyinde bulunur ve [[Haseke|Al Hasakah]] eyaletini ve kuzey [[Rakka]]'yı, kuzey [[Halep (il)|Halep'i]] ve ayrıca Jabal el-Akrad (Kürt Dağı) bölgesini kapsar. Bu bölgedeki başlıca şehirler [[Kamışlı]] ([[Kürt dilleri|Kürtçe]]: Qamişlo) ve [[Haseke|El Hasakah]] ([[Kürt dilleri|Kürtçe]]: Hasakah)'dir. [[Türkiye]] Kürdistanı, [[Doğu Anadolu Bölgesi]] ve [[Türkiye|Türkiye'nin]] [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|güneydoğu Anadolu'sunun]] geniş bir alanını kapsamaktadır ve tahmini 9 ila 12 milyon [[Kürtler|Kürt'e]] ev sahipliği yapmaktadır.<ref>Myrie, Clive (26 October 2007). "[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7062971.stm Middle East | Kurds show coded support for PKK]". ''BBC News''.</ref> [[Türkiye|Türkiye'de]] yaşayan [[Kürtler|Kürtlerin]] çoğunluğu artık [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|Güneydoğu Anadolu'da]] yaşamadığı için, [[Türkiye|Türkiye'nin]] çoğunluğunda ve Türk bölgelerinde 6 ila 8 milyon [[Kürtler|Kürt kökenli]] [[Türk vatandaşı|Türkiye vatandaşı]] daha bulunmaktadır.
=== İklim ===
Bölgenin çoğu [[karasal iklim]] ile karakterize edilir - yazın sıcak, kışın soğuktur. Buna rağmen, bölgenin büyük kısmı verimli olup bölge halkı tarihsel olarak [[tarım]] ve [[hayvancılık]] üzerine ekonomilerini düzenlemişlerdir. Ovalarda yağış miktarı 200 ila 400 mm arasında ve sıra dağlar arasındaki yüksek platolarda ise yılda 700 ila 3.000 mm arasında değişmektedir. İran ve [[Türkiye]] sınırlarındaki dağlık bölge kuru yazlar, yağışlı ve bazen karlı kışlar ve nemli kaynaklar yaşarken, güneye doğru iklim yarı kurak ve çöl bölgelere doğru geçmektedir.<ref>Dr. Abdurrahman Qasimlo, Kürtler ve Kürdistan s.34</ref>
===
Kürdistan, ılıman ormanları ve çalıları sürdürmek için yeterli yıllık yağış alan soğuk bir iklime sahip dünyanın en dağlık bölgelerinden biridir. Dağ zincirleri, köknar ve kırsal alanlar dahil olmak üzere yaklaşık 16 milyon hektar (160.000 km²) mera ve ormanlık vadileri barındırır ve çoğunlukla meşe, kozalaklı ağaçlar, çınar, söğüt, kavak ve Kürdistan'ın batısında zeytin ağaçları bulunur.İran ve Türkiye sınırındaki dağlık bölgenin kuzeyinde, çayır otları ve [[Toros göknarı]], [[Avrupa kayını|Avrupa Kayını]], [[Quercus calliprinos]], [[Quercus brantii]], [[Mazı meşesi]], [[Anadolu palamut meşesi]], [[İspir meşesi]], [[Akdeniz servisi]], [[Doğu çınarı]], [[Kızılçam]], [[Juniperus foetidissima]], [[Juniperus excelsa]], [[Juniperus oxycedrus]], [[Vişne]], [[Ak söğüt]], [[Fraxinus excelsior]], [[Paliurus spina-christi]], [[Zeytin]], [[İncir]], [[Populus euphratica]], [[Kara kavak]], [[Adi alıç]], [[Crataegus plumo]], [[aza Cercis siliquastrum]], [[Fıstık çamı|fıstık ağaçları]], [[armut]] ve [[Sorbus graeca]] içerir. Güneydeki çöl ise çoğunlukla bozkırdır ve [[Palmiye|palmiye ağaçları]], [[Ilgın (bitki)|Ilgın]], [[Hurma|hurma ağacı]], [[Dişbudak]], [[poales]], [[beyaz pelin]] ve [[Chenopodioideae|chenopodiaceae]] gibi [[xeric]] bitkilerini içerir.<ref>Village on the Euphrates: From Foraging to Farming at Abu Hureyra, by A.M.T Moore, G.C. Hillman and A.J Legge, Published 2000, Oxford University Press</ref><ref>A Dictionary of Scripture Geography, s.57, by John Miles, 486 pages, Published 1846, Original from Harvard University</ref> Bölgede bulunan hayvanlar arasında [[Suriye boz ayısı|Suriye boz ayı]], [[yaban domuzu]], [[Kurt|gri kurt]], [[altın çakal]], [[Hint oklu kirpisi]], [[kızıl tilki]], [[guatr ceylan]], [[Avrasya su samuru]], [[çizgili sırtlan]], [[alageyik]], [[Uzun kulaklı çöl kirpisi|uzun kulaklı kirpi]], onager, [[mangar]] [[Fırat kaplumbağası]]<ref>Al-Sheikhly, O.F.; and Nader, I.A. (2013). ''[https://www.iucnosgbull.org/Volume30/AlSheikhly_Nadar_2013.pdf The Status of the Iraq Smooth-coated Otter Lutrogale perspicillata maxwelli Hayman 1956 and Eurasian Otter Lutra lutra Linnaeus 1758 in Iraq].'' IUCN Otter Spec. Group Bull. 30(1).</ref> yer alır. Kuşlar da ise [[kapüşonlu karga]], [[ortak sığırcık]], [[Avrasya saksağan]], Avrupa robin, su borusu, benekli sinekkapan, namaqua güvercin, saker şahin, kızıl akbaba, küçük fren ve yakalı pratincole, diğerleri arasındadır. <ref>"[https://web.archive.org/web/20100509195006/http://www.wildlifeextra.com/go/news/good-iraqimarshes.html#cr Iraq's Marshes Show Progress toward Recovery]". Wildlife Extra.</ref>
===
Dağlar, Kürt yaşamının önemli bir coğrafi ve sembolik özelliğidir.<ref>John Bulloch and Harvey Morris, ''No Friends but the Mountains: The Tragic History of the Kurds'', ISBN 0-19-508075-0</ref> Zira dağlar [[Kürtler]] tarafından kutsal sayılmaktadır. <ref>"Iraqi Kurds: [https://www.huffpost.com/entry/iraqi-kurds-no-friend-but_b_4045389 "No Friend but the Mountains]"". ''The Huffington Post''. 7 October 2013.</ref> Bölgede, [[Cudi Dağı]] ve [[Ağrı Dağı]] (her ikisi de [[Kürtler|Kürt]] folklorunda öne çıkar), [[Zagros Dağları|Zagros]], [[Kandil Dağları|Kandil]], [[Şengal Dağı]], [[Abdulaziz Dağı]], Kürt Dağları, Jabal al-Akrad, Şaho, [[Küpeli Dağı|Gabar]], [[Hemrin Dağları|Hamrin]] ve Nisir dağları bulunmaktadır.
Kürdistan, özellikle [[Orta Doğu]] bölgesindeki ülkeler için nispeten daha zengin bir su bölgesidir. Ancak [[Irak]] ve [[Suriye|Suriye'deki]] bazı bölgeler de (çöl sınırlarında yer alan bölgeler) bu durum tam aksini göstermektedir. Kürdistan dağları dört büyük nehrin kaynağı konumundadır. Bunlardan [[Aras|Aras nehri]], [[Bingöl]] bölgesinde doğup 920 km'lik bir uzunluğa sahiptir. Kuzey Kürdistan bölgesinden yani [[Türkiye|Türkiye'nin]] doğusundan geçtiği 435 km'lik yol boyunca [[Türkiye]], [[Ermenistan]], [[Azerbaycan|Azerbeycan]] ve [[İran]] sınırlarında ortak noktalar oluşturarak [[Hazar Denizi|Hazar Denizi'ne]] dökülmektedir. [[Dicle|Dicle nehri]], [[Diyarbakır|Diyarbakır'ın]] kuzeyinde güneydoğu [[Toros Dağları|Torosların]] orta bölgesinde yer alan Gölcük gölünden doğar. 450 km'si [[Türkiye]] bölümünde 150 km'den fazlası ise [[Irak]] bölümünde olmak üzere Kürdistan'daki uzunluğu 600 km'yi aşar. [[Dicle|Dicle nehrinin]] toplam uzunluğu ise 1900 km'dir. [[Fırat|Fırat nehri]], [[Erzurum|Erzurum'un]] kuzeyinde yer alan [[Dumlutepe]] (Karasu ırmağı-460 km) ve [[Van Gölü|Van gölü]] ile [[Ağrı]] arasında yer alan [[Aladağ|Aladağ'dan]] (Murat Irmağı-615 km) akar. [[Murat Nehri|Murat]] ve [[Karasu Nehri|Karasu]] [[Elazığ]] kentinin kuzeybatısında buluşarak , Kürdistan'dan 647 km'lik yolu daha katedip [[Türkiye]] ve [[Suriye]] sınırlarına kadar akıp giden [[Fırat|Fırat'ı]] oluştururlar. [[Fırat|Fırat'ın]] toplam uzunluğu 2800 km'dir. Bu rakamın 1.100 km'si Kürdistan'dan akmaktadır. [[İran]] Kürdistan'ında ise yer alan [[Divandere şehristanı|Divandere]] kentinden doğan [[Kızıl Uzan ırmağı]] ise [[Reşt]] kentinin güney bölgeleri olan [[Zencan Eyaleti|Zencan]] ve [[Miyane]] bölgelerinde akmaktadır. [[Reşt|Reşt'te]] bulunan bu ırmağa sefigrud denilir. [[Kızıl Uzan ırmağı]] [[Hazar Denizi|Hazar Denizi'ne]] dökülür. Ayrıca diğer önemli ırmaklar, [[Dicle|Dicle'ye]] dökülen [[Türkiye]] ve [[Irak|Irak'ta]] 450 km uzunluktaki [[Zap Suyu|Büyük Zap Suyu]] ve 200 km uzunluğundaki [[Zap Suyu|Küçük Zap Suyu'dur.]] Bunlardan başka [[Türkiye]] Kürdistan'ında [[Bitlis]] ve [[Botan Çayı|Botan]]; [[İran]] ve [[Irak]] Kürdistan'larında Sirvan, [[İran]] Kürdistan'ında Gamasiab, 240 km uzunluğundaki Jaghatu ve Tatu çaylarını sayabiliriz. <ref>Dr. Abdurrahman Qasimlo Kürtler ve Kürdistan, s.36</ref>
=== Göller ===
Kürdistan'ın kuzeybatı bölgesi iki göl arasında yer almaktadır ; bunlardan biri [[Van Gölü]] ve diğeri ise [[Urmiye Gölü|Urmiye Gölü'dür]]. [[Van Gölü]] 3765 km² alan kaplayıp ortalama derinliği 100 m bulmaktadır. Deniz seviyesinden 1.120 m yükseklikte yer alan [[Van Gölü|Van gölü]] içerisinde bol miktarda tuz barındırdığından ötürü deniz hayvanlarının yaşamasına dahi uygun değildir. Batı kıyıları Kürdistan'ın doğu sınırlarını oluşturan [[Urmiye Gölü]] ise [[Urmiye şehristanı|Urmiye kentinin]] doğusunda yer almaktadır. 130 km uzunluğunda ve 50 km genişliğindedir. Boyutu 600 km² bulan [[Urmiye Gölü]] ortalam 6 m derinliğe sahiptir. Kimi zaman bu derinlik 15 m'ye kadar ulaşmaktadır. Küçük Hazar gölü veya Gölcük Gölü, [[Diyarbakır|Diyarbakır'ın]] kuzeyinde, [[Dicle|Dicle Nehrinin]] kaynağına yakın bir yer de yer almaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 1.155 metredir. Zrevar Gölü ise [[Merivan]] yakınlarındaki Sıne bölgesindedir. Uzunluğu 4,5; genişliği 1.7 km olan Zrevar Gölü ortalama derinliği 13 metredir.<ref>Kürtler ve Kürdistan, Dr.Abdurrahman Qasimlo s.37</ref> [[Dosya:Autonome Region Kurdistan (Karte).png|200px|thumb|Irak Kürdistanı ile [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi]]|alt=|sol]]
[[Dosya:Flag of Kurdistan.svg|küçükresim|sağ|[[Kürdistan Bölgesel Yönetimi]] bayrağı. ]]Kürdistan'ın maden kaynaklarının en önemli bölümünü [[Petrol]] oluşturmaktadır. Yaklaşık olarak "''2.600 Milyon Ton"'' [[Petrol|ham petrol]] yani kapitalist dünyanın [[petrol]] rezervlerinin aşağı yukarı %8'ini oluşturan bölümü, Kürdistan topraklarında çıkıyor. [[Kerkük|Kerkük'te]] ([[Irak]]), [[Kirmanşah Eyaleti|Kirmanşah]] yakınlarında yer alan [[Şehrabad|şehrabad'da]] ([[İran]]) ve [[Siirt]] ile [[Batman|Batman'da]] ([[Türkiye]]) [[petrol]] çıkarılmaktadır. Kürdistan'ın diğer bölgelerinde de başka [[Petrol|petrol yatakları]] var olduğu tahmin edilmektedir. [[Suriye|Suriye'de]] [[Kürtler|Kürt]] bölgesi olan [[Haseke (il)|Cezire'de]] de büyük bir [[petrol]] yatağı bulunmuştur. Aynı şekilde [[Kerkük|Kerkük'te]], [[Baba Gürgür (petrol sahası)|Baba Gur-Gur'da]] da büyük rezervler bulunmaktadır. Kürdistan'da yıllık 30 milyon ton'u aşan [[petrol]] çıktısı mevcuttur. Bu rakam Kürdistan coğrafyasının çıkarılan rezervlerinin 1/90'nını oluşturmaktadır. Bunların haricinde Kürdistan boyunca çok sayıda kömür, tuz,çinko ve cıva yatağı bulunmaktadır.<ref>Dr. Abdurrahman Qasimlo, Kürtler ve Kürdistan s. 39</ref> Ayrıca [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Irak Kürdistanı'nın]] KRG kontrolündeki parçalarının yaklaşık 45 milyar varil (7,2 × 109 m3) [[petrol]] içerdiği tahmin ediliyor ve bu da onu dünyanın altıncı büyük rezervi haline getiriyor. Bu rezervlerin çıkarılması 2007 yılında başlamıştır. [[Haseke (il)|Cezire]] bölgesi olarak da bilinen [[Haseke (il)|El-Hasakah]] eyaleti petrolün [[jeopolitik]] önemine sahiptir ve [[tarım]] arazileri için uygundur. Temmuz 2007 itibariyle, [[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Kürt hükümeti,]] yabancı şirketleri, önümüzdeki beş yıl içinde bölgesel [[petrol]] üretimini beş kat artarak günde yaklaşık 1 milyon varile (160.000 m3 / gün) artırma umuduyla, 40 yeni [[petrol]] sahasına yatırım yapmalarını istedi.<ref>"[http://www.iraqupdates.com/p_articles.php/article/19228 Iraqi Kurds open 40 new oil sites to foreign investors]". Iraq Updates.</ref> Gaz ve ilgili gaz rezervleri 2.800 km3 (100 × 1012 cu ft) üzerindedir. Kürdistan'da faaliyet gösteren önemli şirketler arasında [[ExxonMobil|Exxon Mobil]], [[Total SA|Total]], [[Chevron Corporation|Chevron]], Talisman Energy, Genel Energy, Hunt Oil, Gulf Keystone Petroleum, ve Marathon Oil bulunmaktadır.<ref>"[https://web.archive.org/web/20131109173803/http://www.westernzagros.com/wp-content/uploads/2012/12/121126_operator_activity_EXTERNAL.pdf Kurdistan Oil and Gas Activity Map]" . Western Zagros. Archived from [http://www.westernzagros.com/wp-content/uploads/2012/12/121126_operator_activity_EXTERNAL.pdf the original] </ref> Bölgede önemli miktarlarda bulunan diğer mineral kaynakları arasında [[Kükürt|kükürtte]] bulunmaktadır. Dünyanın en büyük kaya [[kükürt]] yatağı, [[Erbil (il)|Erbil'in]] (Hewlêr) hemen güneybatısında yer almaktadır. <ref>[http://www.kurdistancorporation.com/Oil_and_gas.htm Official statements on the oil and gas sector in the Kurdistan region] Archived 12 October 2007 at the [[Wayback Machine|Wayback Machine,]] Kurdistan Development Corporation.</ref>
<br /><gallery>
Dosya:Newen village in Hawraman 2015.jpg|[[Hewraman]] Kürdistan'da tipik bir [[Kürtler|Kürt]] köyü
Dosya:Canyon, north eastern Kurdistan.jpg|[[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Kuzey Irak Kürdistanı]] [[Revandiz|Rewandız]] Kanyonu
Dosya:Zebar valley.jpg|[[Kürdistan Bölgesel Yönetimi|Irak Kürdistanı]] Zebari Bölgesinde Zê Nehri
Dosya:Piranshahr2014.jpg|[[Piranşehr]] şehri, kuzeybatı [[İran]]
Dosya:Batman(city).jpg|[[Batman]] şehri, [[Türkiye|Türkiye'nin]] doğusu
</gallery>
== Tarihteki Kürdistan Haritaları ==
<gallery>
Resim:William Faden. Composite Mediterranean. 1785.D.jpg|1785
Satır 179 ⟶ 128:
Resim:Johnston, Alexander Keith (1804-1871). Turkey in Asia, Transcaucasia. 1861 (E).jpg|1861
</gallery>
== Kaynakça ==
Satır 297 ⟶ 135:
{{Commons kategori|Kurdistan}}
{{Suriye Kürdistanı konuları}}{{Kürdistan Bölgesel Yönetimi konuları}}{{Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu}}
[[Kategori:Kürdistan| ]]
|