Vikipedi

Çerkes dilleri: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Esc2003 (mesaj | katkılar)
Devriyeler
93.893 değişiklik
Ahmet Cevat (mesaj | katkılar)
1 değişiklik
Adıǵe dili ile ilgili bilgiler
15. satır:
}}
 
'''Çerkes dilleri''' veya '''AdigeAdiǵe dilleri''' [[Kuzey Kafkasya]]’da, [[Rusya]]'ya Federasyonuna bağlı [[Adigey]], [[Karaçay-Çerkesya|Karaçay-Çerkesk]] ve [[Kabartay-Balkarya|Kabartay-Balkar]] cumhuriyetleri ile, [[Krasnodar Krayı|Krasnodar Krayı ile]]'nda yerli Karadeniz kıyı boyunda yaşayan [[Çerkesler (Adığeler)]]in ve [[Çerkes Sürgünü]]'nde [[Çarlık Rusyası]] döneminde [[Kafkasya]]'dan [[Osmanlı İmparatorluğu]] topraklarına sürülüp [[tehcir]] ettirilen ve bugün [[Türkiye]],Irak, [[Ürdün]],ABD, [[Suriye]] ve [[İsrail]] gibi ülkelerde yaşayan [[diaspora]] Çerkeslerinin dili ya da lehçeler (''тхыбзэ'' [[ISO 639]] kodu '''ady''' ile '''kbd''') birliğidir.<ref>http://www.ethnologue.com/family/17-2622</ref> ''Batı'' (ady<ref name="ethnologue.com"/>) ve ''Doğu'' (kbd<ref>http://www.ethnologue.com/language/kbd</ref>) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen [[Ubıhça]] [uby], en uzak akrabaları ise [[Abazaca]] [abq] ile [[Abhazca]] [abk] olup hepsi de [[Kuzeybatı Kafkas dilleri]] adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda [[Evliya Çelebi]] tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır.<ref name="refMuratpapşualfabe"/> Çerkesçe [[eklemeli diller]]den olup [[ergatif]] yapı görülür.<ref name="Nurayalagözlü">Alagözlü, Nuray (2006). [http://www.kafkasfederasyonu.org/nart_dergisi/sayi_52/nart_52/57-61arastirma-kabardeyce.pdf Kabardey dilinin Uzunyayla'daki yapısına bir bakış]. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 52, Temmuz-Kasım-Aralık 2006</ref>
 
[[Şapsığ Ulusal Rayonu]]’nda 1945 yılına kadar bir yazı ve edebiyat dili olan ve [[Batı Çerkesçesi]] içinde ilk sivrilen [[Şapsığca]] 1945’te, [[Stalin]] tarafından bir tehlike olarak değerlendirilip [[Şapsığlar]]ın özerkliğine son verilmesiyle birlikte, diasporada halen yaygın olarak konuşulmasına rağmen artık bir yazı ve edebiyat dili olmaktan çıkmıştır.<ref name="refHapicevdetyılmaz">Hapi Cevdet Yılmaz. [http://www.circassiancenter.com/cc-turkiye/edebiyat/genel_konular/060_adigediliveedebiyati-2.htm Adige dili ve edebiyatı]</ref> 1906'da [[İstanbul]]'da yayımlanan [[Adıgece Mevlid]] (Адыгэ Мэулыд) Şapsığ lehçesiyle kaleme alınmıştır.<ref name="refHapicevdetyılmaz"/>
 
Rusya'da 2010 yılı rakamlarına göre Batı Çerkesçesini konuşanlar 117.489, Doğu Çerkesçesini konuşanlar ise 515.672 kişidir.<ref name="Gksru2010">[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref> Batı Çerkesçesi Adigey Cumhuriyetinde, Doğu Çerkesçesi ise Karaçay-Çerkesya ile Kabartay-Balkarya Cumhuriyetinde [[resmî dil]]dir. Rusçada dilin resmî adı cumhuriyetlerin adlarına paralel olarak, Adigey'deki ady kodlu dil için ''Adigece'' (адыгейский) Karaçay-Çerkesya'daki kbd kodlu dil için ''Çerkesçe'' (черкесский), Kabartay-Balkarya'daki kbd kodlu dil için de ''Kabardeyce'' (кабардинский) biçimindedir. Günümüzde Kafkasya'da Çerkesçe iki ayrı dil olarak gelişim göstermektedir. Batı Çerkesçesi Temirgoy (Çemguy) ağzı, Doğu Çerkesçesi ise Baksan (Büyük Kabardey) ağzı esas alınarak düzenlenmiştir.<ref name="refMuratpapşuçerkesdilleri"/>
 
Küçük farklılıkları olan iki ayrı [[Kiril alfabesi]] kullanılır. Üçü işaret olmak üzere, 1938'den beri kullanılan Batı (Ç'ahe) Adığe alfabesinde 64 harf (tamığ ''тамыгь''), 1936'dan beri kullanılan Doğu (Şhağ) Adığe alfabesinde ise 59 harf (damığe ''дамыгъэ'') bulunur.<ref>Papşu, Murat. [http://www.kafkas.org.tr/kultur/kafkas_dilleri.html Adığe ve Abaza dilleri]</ref> Doğu Çerkesçesince 48 [[ünsüz]] harf bulunur.<ref name="soglasn">[http://books.google.ru/books?id=X98sAAAAMAAJ&q=kabardian+language+has+48+consonants&dq=kabardian+language+has+48+consonants&ei=6fcOS8m5JqCeygTTtuXoDA Ethnology, т. 5 стр. 31 — 1966, University of Pittsburgh]</ref> Çerkesçeyi oluşturan iki dil arasında ortak sözler bulunduğu gibi, ufak tefek ses değişimleri de bir hayli fazla olsa da karşılıklı anlaşmayı kısıtlamaz. Pratikte iki ayrı kolda ilerleyen Çerkes dillerinin tek alfabe ve tek dil olarak yapılanması tartışılmaktadır.<ref>[http://circassiancanada.com/tr/edebiyat/genel_konular/097_adegecenin-2.htm Adigece'nin temel sorunları -2]. Prof. Dr. ĞIŞ Nuh (yazan), HAPİ Cevdet Yıldız (çeviren), Adige Mak, 12/13 Şubat 2009</ref>
 
[[Türkiye Çerkesleri]]nin anadillerini koruma sürecinde [[Latin alfabesi|Latin]] ve [[Kiril alfabesi|Kiril]] alfabeleri arasında seçim yapma tartışmaları sürmektedir ve 2004 yılındaki tartışma üzerine [[Kafkas Dernekleri Federasyonu]]’nun düzenlediği toplantıda Kiril alfabesinden yana karar çıkmıştır.<ref>Papşu, Murat (2004). [http://www.circassianworld.com/TR/Alfabe_Tartismasi.pdf 2004'te alfabe tartışması]. Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 38, Temmuz-Ağustos 2004</ref> Yine2012 deyılında farklıise LatinÇerkesler alfabeleri kullanımı" Adıge Dil Derneği" adlı derneği kurmuşlar ve ardından fonotik bir latin alfabesi görülüryapmışlardır. Alfabe Doğu ve batı Adıǵe diyalektlerini karşılayacak şekilde hazırlanmıştır. Alfabenin tamamı 46 harften oluşup tamamı Doğu Adıǵe 42 harfi ise Batı Adıǵeler tarafından kullanılmaktadır. <ref>nartajans.net : [http://www.nartajans.net/nuke/adigabze/Ad%fdge%20Latin%20Alfabesi.doc Latin harfleriyle sembolize edilmiş Adıgey alfabesi]</ref> Türkiye de Adıǵece 2015 te devlet okullarında seçmeli ders olarak okutulmasına karar verildikten sonra , Adıǵe Dil Derneği 5-6-7-8.sınıflarda okutulacak Seçmeli Adıǵece dersi için Latin alfabesi ile bir program hazırlamıştır. Program Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunda 27.02.2015 tarihinde görüşülmüş ve 18 no'lu kararla kabul edilmiştir. Programın kabulünden sonra Orta öğretim 5-6-7-8. sınıflar için latin harfleri ile ders kitapları yazılmıştır. Ayrıca Yaygın eğitim kurumları için de Latin alfabesine göre kurs modülü hazırlanmıştır. Modül 3 adet kurdan oluşmaktadır. (A1-A2-B1 ) Bu modüle göre de 13 adet kurs açılmıştır. Kurslar açılmaya da devam etmektedir.
 
ADDER tarafından hazırlanan latin alfabe fonotik bir alfabe olup bazı latin harflerinin diakiritik hale getirilmesi yöntemi ile elde edilmiştir. Tek ses tek simge esasına dayanır, okunduğu gibi yazılır yazıldığı gibi okunur...A-B-C-Ć-Ç-D-E-É-F-Ḟ-G-Ǵ-Ğ-H-Ḣ-X-I-İ-J-Ĵ-Ḱ-K-Q-L-Ĺ-M-N-O-Ö-P-Ṕ-R-S-Ś-Š-Ş-Ṩ-T-Ṫ-U-Ü-V-W-Y-Z-Ź . ADDER bu alfabe ile 16 adet kitap yazarak basmıştır. Bu kitapların bir kısmı AB projesi ile, bir kısmı TC İçişleri Bakanlığı Projesi ile diğerleri ise üyelerin bağışları ile yazılmıştır. ADDER Adıǵece yaygın eğitimi geliştirmek için bir adet radyo ve tv kurmuştur. Her iki yayın organıda tamamı Adıǵece olarak 24 saat yayın yapmaktadır. www.danef.com
== Adlandırma sorunu ==▼
 
<br />
 
▲== Adlandırma sorunu ==
[[Dosya:Northwest Caucasian languages map.png|thumb|400px|sağ|{{Lejant|#D9196D|'''Çerkesçe''' ([[Adigey]], [[Karaçay-Çerkesya]], [[Kabartay-Balkarya]])}}{{Lejant|#FF6C60|[[Abhazca]] (Gürcitan'daki) - [[Abazaca]] (Karaçay-Çerkesya'daki)}}{{Lejant|#FFC173|[[Ubıhça]] (tükenmiştir)}}]]
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Çerkes_dilleri" sayfasından alınmıştır