Türkçe: Revizyonlar arasındaki fark

Türki dillerde görülen *ŕ ve *z ile *ĺ ve *š ayrımları bu dönemde gerçekleşmiştir.<ref name=":02" /> Ogur grubu dilleri *ĺ ve *ŕ seslerini benimserken Türkiye Türkçesi gibi geriye kalan tüm Türki dillerin atası olacak Şaz Türkçesi *z ve *š seslerini benimsemiştir. Aynı anlama gelen "ogur" ve "oğuz" sözcüklerikelimeleri bu ayrıma örnek teşkil etmektedir. Doğu grubu sözcüğünkelimenin sonunda z sesini kullanırken, Batı grubu r sesini kullanmaktadır.<ref name=":02" />

Osmanlıca, [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nda konuşulmuş, Eski Anadolu Türkçesinin ardılı olan bir dildir. [[Arapça]] ve [[Farsça|Farsçadan]] etkilenmiş bu dönemin Türkçesinde söz varlığının %88'i bu iki dil kaynaklı olmaktadır.<ref name="Bertold Spuler p 69">Bertold Spuler. [https://books.google.com/books?id=rD1vvympVtsC&pg=PA68 ''Persian Historiography & Geography''] Pustaka Nasional Pte Ltd {{ISBN|9971774887}} p 69</ref> Buna rağmen dilde kullanılmakta olan Arapça kökenli sözcüklerin kaynağı bu iki dilin birbirleriyle direkt etkileşimi yerine, Farsçaya girmiş ve farsçalaşmış Arapça kökenli sözcüklerin Osmanlı Türkçesine girmesi ile gerçekleşmiştir.<ref>[[Percy Smythe, 8th Viscount Strangford|Percy Ellen Algernon Frederick William Smythe Strangford]], [[Percy Smythe, 6th Viscount Strangford|Percy Clinton Sydney Smythe Strangford]], [[Lady Strangford|Emily Anne Beaufort Smythe Strangford]], “[https://books.google.com/books?id=b4cQAAAAIAAJ&pg=PA46&dq=arabic+words+in+Turkish+persian+ottoman&lr=#PPA46,M1 Original Letters and Papers of the late Viscount Strangford upon Philological and Kindred Subjects]”, Published by Trübner, 1878. pg 46: “The Arabic words in Turkish have all decidedly come through a Persian channel. I can hardly think of an exception, except in quite late days, when Arabic words have been used in Turkish in a different sense from that borne by them in Persian.”</ref><ref>M. Sukru Hanioglu, “A Brief History of the Late Ottoman Empire”, Published by Princeton University Press, 2008. p. 34: “It employed a predominant Turkish syntax, but was heavily influenced by Persian and (initially through Persian) Arabic.</ref><ref>Pierre A. MacKay, "[https://www.jstor.org/pss/147397 The Fountain at Hadji Mustapha]," ''Hesperia'', Vol. 36, No. 2 (Apr. - Jun., 1967), pp. 193-195: "The immense Arabic contribution to the lexicon of Ottoman Turkish came rather through Persian than directly, and the sound of Arabic words in Persian syntax would be far more familiar to a Turkish ear than correct Arabic".</ref> Türkçe ve Farsçanın etkileşiminin Osmanlı dönemi öncesinde, modern Türklerin atası halkların Kuzeybatı İran bölgesinde bulunduğu dönemde gerçekleştiği düşünülmektedir. Arapça ve Farsçanın etkileri sadece alıntı sözcüklerikelimeleri değil, dilin dilbilgisini de önemli ölçüde etkilemiştir.<ref name="books.google.nl">Korkut Bugday. [https://books.google.com/books?id=8HPZBAAAQBAJ&pg=PR15&dq=persian+language+in+ottoman+empire&hl=nl&sa=X&ved=0CFkQ6AEwCGoVChMI8uCGn4_JyAIVinAaCh0hEwxy#v=onepage&q=persian%20language%20in%20ottoman%20empire&f=false ''An Introduction to Literary Ottoman''] Routledge, 5 dec. 2014 {{ISBN|978-1134006557}} p XV.</ref> Alfabe olarak [[Arap alfabesi|Arap alfabesinin]] [[Farsça]] ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Bu dile Osmanlıca denilmesi [[Tanzimat Dönemi|Tanzimat döneminde]] gerçekleşmiştir.<ref>{{citation|last=Kerslake|first=Celia|contribution=Ottoman Turkish|year=1998|title=Turkic Languages|editors=Lars Johanson, Éva Á. Csató|publisher=Routledge|location=New York|isbn=0415082005|p=108}}</ref>

Ancak modern Türkçenin temeli olan, daha az alıntı sözcüğekelimeye sahip ve daha az eğitimli, alt sınıf ve kırsal kesimde yaşayan halkın konuştuğu ''kaba Türkçe'' ile edebiyat ve devlet işlerinde kullanılmış Osmanlı Türkçesi, tıpkı [[Latince]] ve [[Halk Latincesi|Halk Latincesinde]] olduğu gibi düşük bir [[karşılıklı anlaşılabilirlik]] göstermektedir.<ref>[[Misha Glenny|Glenny, Misha]]. ''The Balkans - Nationalism, War, and the Great Powers, 1804-1999'', Penguin, New York 2001. p. 99.</ref>

1 Kasım 1928 tarihinde, eski Arap asıllı Türk alfabesinin yerine, Latin yazısından Türkçe için uyarlanan bu 29 harfli alfabe kabul edilmiştir. [[Harf Devrimi]], Türkiye'de bu kanunun kabul edilmesi ve yeni alfabenin yerleştirilmesi sürecine genel olarak verilen addırisimdir. Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Balkanlar’da Türkçe için bu alfabe kullanılır.

Alfabe'de genellikle her bir harf bir [[Fonem|foneme]] eş değerdir, ancak bazı harfler biren fazla sesi teşkil edebilir. Buna örnek olarak e harfinin "''gelmek''" sözcüğününkelimesinin ilk hecesinde /æ/ sesini, son hecesinde ise /e/ sesini teşkil etmesi verilebilir. Türk alfabesindeki harflerin okunuşları bazı Batı dillerindeki harflerin okunuşlarından da farklıdır. Örneğin [[C]] harfinin okunuşu Türkçede {{IPA|-|/d͡ʒ/}} iken İngilizcede {{IPA|-|/ˈsiː/}} olarak okunabilir.<ref>http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1030.pdf</ref><center>

Günümüzdeki standart Türkçe, İstanbul'da konuşulan Türkçe ağızı örnek alınarak oluşturulmuştur.<ref>{{cite encyclopedia|encyclopedia=Concise compendium of the world's languages|title=Turkish|page=547|last=Campbell|first=George|publisher=Routledge|place=London|year=1995}}</ref> Bu "[[İstanbul Türkçesi]]", Türkçeyi yazarken ve konuşurken model teşkil etmektedir ve kullanımı 1910'larda [[Ziya Gökalp]] ve [[Ömer Seyfettin]] gibi [[Türk edebiyatı|Türk yazarlar]] tarafından önerilmiştir.<ref>{{Cite web|title=En iyi İstanbul Türkçesini kim konuşur?|work=Milliyet|accessdate=2017-12-30|url=http://www.milliyet.com.tr/-magazin-1628628/}}</ref> Buna rağmen günümüzde modern [[Türkiye Cumhuriyeti]]'ni de kapsayan tarihî [[Osmanlı İmparatorluğu]] coğrafyasında hala konuşulmaya devam eden Türkçe ağız ve lehçeleri bulunmakta ve bu ağızlar özellikleri bakımından çeşitli gruplara ayrılmktadır. Bu gruplara, kendi içlerinde de alt gruplara ayrılan Anadolu, Rumeli, Kıbrıs, Suriye ve Irak diyalekt bölgeleri dahildir. Ağızlar arasında bulunan bazı farklılıkların nedeni, bölgeye göre [[Lazca]], [[Azerice]], [[Arapça]], [[Kürtçe]] veya [[Yunanca|Yunanca'nın]] bölgede konuşulan Türkçeye olan etkileridir.<ref name="Brendemoen">{{Cite journal|<!-- not recognized contribution=Phonological Aspects of Greek-Turkish Language Contact in Trabzon-->|last=Brendemoen|first=B.|year=1996|title=Conference on Turkish in Contact, Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in the Humanities and Social Sciences, Wassenaar, 5–6 February 1996|ref=harv}}</ref> Türkçenin bu alt dil grupları Türk araştırmacılar tarafından [[şive]] veya [[Ağız (dilbilim)|ağız]] olarak adlandırılmak ile birlikte dünyada bu alt grupları tanımlamak için genellikle [[Lehçe (dilbilim)|lehçe]] veya [[diyalekt]] sözcüklerininkelimelerinin kullanımı yaygındır.

| colspan="6" style="text-align: center;" | <small>'''Not''': Harf ve sözcüklerkelimeler temsilîdir. Seslerde değişiklik olabilir.</small>

Dil bilgisi ya da gramer, bir [[Dil (filoloji)|dilin]] [[ses]], biçim ve [[cümle]] yapısını inceleyip, kurallarını saptayan bir [[bilim]] dalıdır. Türkçe bu hususta [[Eklemeli dil|sondan eklemeli bir dildir]] ve dilde pek çok [[son ek]] kullanılmaktadır. Bir sözcüktekelimede birden fazla [[Ek (dilbilgisi)|ek]] yer alabilir ve bu ekler [[Yapım eki|yapım ekleri]] ve [[çekim ekleri]] olmak üzere iki kategoriye ayrılır. [[Yapım ekleri]], isimlerden ve sıfatlardan fiil, fiillerden de adisim ve sıfat üretmek için kullanılır.<ref name="aygün">{{Dergi kaynağı|son=Aygün|ilk=Mehmet|başlık=Türkçedeki -lık Eki ve Bu Ekin Almancadaki Karşılık ve Veriliş Şekilleri|dergi=Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi|sayfalar=51-64|cilt=10|basım=2|tarih=2000|url=http://web.firat.edu.tr/sosyalbil/dergi/arsiv/cilt10/sayi2/051-064.pdf|erişimtarihi=29 Nisan 2010}}</ref> [[Çekim ekleri]] ise sözcüğünkelimenin anlamında değişikliğe yol açmadan sözcüğünkelimenin [[İsmin hâlleri|hali]], [[Çoğul eki|sayısı]], [[İyelik eki|kişisi]] gibi özelliklerini belirtir. Dilin eklemeli olma özelliği, ''Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdanmışsınızcasına'' gibi pek çok uzun sözcüğünkelimenin yaratılmasına olanak sağlamaktadır. Bu kadar uzun sözcüklerkelimeler bir istisna olsa da, günlük hayatta ve medya da uzun sözcüklerekelimelere sıklıkla rastalanılmaktadır. Dilde bulunan tek yerli [[ön ek]] ise, [[aliterasyon]] ile oluşturulan, '''''sım'''sıcak'' ve '''''mas'''mavi'' gibi bir özelliği kuvvetlendirici eklerden oluşur.

Büyük ünlü uyumu konusunda kural dışı kalan çok az sözcükkelime mevcuttur ki, bunların büyük bir kısmı yabancı kökenli sözcüklerdir. İstisna oluşturan birkaç sözcüktekelime de, köken bakımıyla Türkçe olup uyum dışına çıkan sözlerdir: elma (<< alma); ücra (<< uçra) gibi. Bu kurala göre Türkçede bir sözcüğün ilk hecesinde [[Ünlü (dilbilim)|kalın bir ünlü]] (a, ı, o, u) varsa, izleyen hecelerde de kalın heceler; [[Ünlü (dilbilim)|ince bir ünlü]] (e, i, ö, ü) varsa, izleyen hecelerde de ince ünlüler yer alır. Küçük ünlü uyumunda sözcüğün ilk hecesi düz ünlüyle başlamışsa (a,e,ı,i) diğer hecelerde düz ünlüyle devam eder.

{{Ana madde|Türkçe söz varlığı}}[[Dosya:TurkishVocabulary.png|thumb|sağ|400px|Türkçenin %86'ını Türkçe kökenli sözcüklerkelimeler oluştururken diğer %14'ünü başta [[Arapça]] olmak üzere [[Fransızca]], [[Farsça]], [[Yunanca]] gibi çeşitli dillerden geçmiş sözcüklerkelimeler oluşturmaktadır.]]

2005'te yayınlanan ''Güncel Türkçe Sözlük'' 104.481 sözcük içerir. Sonraki yeni çalışmalarla 616.767 söz kapsar duruma gelen sözcük ile birlikte yabancı söz oranı da değişmiştir. Bu sözcüklerin %14'ünün yabancı kökenli olduğu TDK tarafından tespit edilmiştir. [[Ötüken Neşriyat]]'ın hazırladığı Türkçe Sözlük'te 246.000 sözcükkelime bulunmaktadır.<ref>[http://www.kitapambari.com/ambar/product.php?productid=54012&cat=0&page=1 Ötüken Türkçe Sözlük] KitapAmbarı</ref>

Şu an için, Türkçenin en gelişmiş sözlüğü [[Büyük Türkçe Sözlük]]’te söz, deyim, terim ve adisim olmak üzere toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır. Türkçenin bütün söz varlığını bir araya getiren ve ortak bir veri tabanında kullanıma sunulan Büyük Türkçe Sözlük (TDK), yazı dilinin söz varlığının yanı sıra bütün bilim, sanat ve spor terimlerini, yer adlarını, kişi adlarını, Türkiye bölge ağızlarındaki ve kaynaklardaki sözcükleri, deyimleri içermektedir.<ref>[http://tdkterim.gov.tr/bts/ Büyük Türkçe Sözlük]</ref>

¹ Özge (Tr.) sözcüğünkelime anlamı 'başka'dır. Burada kullanımı yabancı'dır.