Türkçe: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
→Resmî durum: bölgesel ve azınlık dillerine eklemeler, kıbrısın ab türkçe önerisi. |
→Resmî durum: Coğrafi dağılım eklendi, uluslararası kullanım, türk diasporasında kullanım, anadil ikinci dil eklemeleri |
||
41. satır:
}}
'''Türkçe''' ya da '''Türk dili''',
Türkçe, diğer pek çok Türki dil ile de paylaştığı [[Eklemeli dil|sondan eklemeli olması]] ve [[Türkçe#Büyük ve küçük ünlü uyumu|ünlü uyumu]] gibi dilbilgisel özellikleri ile karakterize edilir. Dil, [[Cümlenin ögeleri|tümce yapısı]] açısından genellikle [[Özne-nesne-fiil|özne-nesne-yüklem]] sırasına sahiptir. [[Gramatik cinsiyet|Gramatik cinsiyetin]] bulunmadığı Türkçede söz varlığının bir kısmı [[Arapça]], [[Farsça]] ve [[Fransızca]] gibi yabancı dillerden geçmedir. Ayrıca [[Azerice]], [[Gagavuzca]] ve [[Türkmence]] gibi diğer [[Oğuz grubu|Oğuz dilleri]] ile Türkçe yüksek oranda [[karşılıklı anlaşılabilirlik]] gösterir.<ref name=":1" />
51. satır:
{{ana|Türki diller}}
Türkiye Türkçesi, dil ailesi sınıflandırmasında, [[Doğu Avrupa]], [[Orta Asya]] ve [[Sibirya]]’da konuşulan 30 kadar yaşayan dili kapsayan<ref>[http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=90009 Raymond G. Jr. Gordon, Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic] Ethnologue.com {{İng}}</ref> [[Türki diller]] ailesine mensuptur ve bu dil ailesinin [[Şaz Türkçesi]] koluna bağlı [[Oğuz dil grubu]]nda yer alır. Oğuz grubu içinde ise Azerice ve Gagavuzca ile beraber grubun Batı kolunu oluşturur. Türki dillerin konuşurlarının %40 civarında bir kesimi Türkiye Türkçesi konuşmaktadır.<ref>Kenneth Katzner, Languages of the World, [https://web.archive.org/web/20160209002804/http://pbi.fkip.untad.ac.id/wp-content/uploads/2014/09/Languages-of-the-World-by-Kenneth-Katzner.pdf Third Edition], Routledge, An imprint of Taylor & Francis Books Ltd., 2002, p. 18. ISBN 978-0-415-25004-7 {{İng}}{{Ksöz|The Turkic languages are a homogeneous group of about 20 languages, which are for the most part mutually intelligible. The most important, of course, is Turkish, which accounts for about 40 percent of all Turkic speakers.}}
</ref> Türkçe dışında [[Azerice]], [[Türkmence]], [[Kazan Tatarcası]], [[Özbekçe]], [[Başkurtça]], [[Nogayca]], [[Kırgızca]], [[Kazakça]], [[Yakutça]] ve [[Çuvaşça]] Türkî diller ailesinin en çok konuşulan diğer üyeleridir. Aynı zamanda [[Azerice]], [[Gagavuzca]], [[Türkmence]] ve [[Kaşkayca]] gibi diğer Oğuz dilleri ile Türkçenin yüksek oranda [[karşılıklı anlaşılabilirlik]] gösterdiği bulunmuştur.<ref name=":1">"Language Materials Project: Turkish". UCLAInternational Institute, Center for World Languages. February 2007. Retrieved 2007-04-26.</ref> Her ne kadar [[Kıpçak grubu|Kıpçak grubuna]] üye diller olsa da, [[Kırım Tatarcası]] ve [[Urumca]] da tarih boyunca [[Osmanlıca]] gibi Oğuz dilleri ile etkileşimlerinden ötürü Türkçe ile benzerlikler gösterir.
Eskiden [[Ural-Altay dil ailesi]]nin ve daha sonra [[Altay dilleri]]nin bir üyesi olarak sınıflandırılmış [[Türki diller]]in, günümüzde bu dil ailelerinden bağımsız olduğu kanısı dil bilimciler tarafından kabul görmektedir.<ref>"While 'Altaic' is repeated in encyclopedias and handbooks most specialists in these languages no longer believe that the three traditional supposed Altaic groups, Turkic, Mongolian and Tungusic, are related." Lyle Campbell & Mauricio J. Mixco, A Glossary of Historical Linguistics (2007, University of Utah Press), pg. 7.</ref><ref>"When cognates proved not to be valid, Altaic was abandoned, and the received view now is that Turkic, Mongolian, and Tungusic are unrelated." Johanna Nichols, Linguistic Diversity in Space and Time (1992, Chicago), pg. 4.</ref><ref>"Careful examination indicates that the established families, Turkic, Mongolian, and Tungusic, form a linguistic area (called Altaic)...Sufficient criteria have not been given that would justify talking of a genetic relationship here." R.M.W. Dixon, The Rise and Fall of Languages (1997, Cambridge), pg. 32.</ref><ref>"...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages--a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).</ref><ref>Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007, s. LXVII. ISBN 975-16-1643-3</ref>
==
Türkçe, [[Balkanlar|Güneydoğu Avrupa]] ve [[Orta Doğu]]'da yer alan çeşitli ülke ve bölgelerde [[Ana dili|ana dil]] veya [[ikinci dil]] olarak konuşulur. Dil, [[Anadolu|Anadolu'nun]] büyük çoğunluğunda, [[Doğu Trakya]]'da ve [[Kıbrıs Adası|Kıbrıs Adası'nın]] kuzeyinde çoğunluk tarafından ana dil olarak konuşulmaktadır. Eski [[Osmanlı İmparatorluğu]] coğrafyasının kapsadığı [[Suriye|Kuzey Suriye]] ve [[Irak]], bazı [[Ege Adaları]] ve [[Balkanlar|Balkanların]] güneyi ve doğusunda yaşayan [[Türk azınlıklar]] da Türkçeyi ana dilleri olarak kullanır.
2006 yılında yürütülmüş bir araştırmaya göre Türkçe, Türkiye'de yaşayan nüfusun %84'ünün ana dilidir.<ref name=":3">{{cite report|author=<!-- or |last= and |first= -->|authorlink=|authors=|date=September 2006|title=Toplumsal Yapı Araştırması 2006 [Social Structure Research 2006]|url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf|publisher=KONDA|format=PDF|others=|edition=|location=|chapter=Etnik Kimlikler: Anadil [Ethnic Identitites: Mother Tongue]|page=19|pages=|docket=|quote=}}</ref> [[Türkiye'deki azınlıklar|Geriye kalan nüfus ise]], çoğunluğu [[Kürtçe]] olacak şekilde [[Türkiye'de konuşulan diller|Türkiye'deki azınlık dillerinden]] birini ana dilleri olarak benimsemiştir ve Türkçe'yi ikinci dilleri olarak kullanırlar.<ref name=":3" />
Bu yayılıma ek olarak [[Türk diasporası|Türk diasporasının]] göç etmiş olduğu bölgelerde de Türkçe konuşuruları bulunur. 2 milyondan fazla [[Almanya'daki Türkler|Türkçe konuşura]] sahip olduğu tahmin edilen [[Almanya]]'da nüfusun yaklaşık %3'ü Türkçe bilmektedir.<ref name="Ethnologue Turkish">{{cite web|author=Gordon, Raymond G., Jr. (ed.)|authorlink=Ethnologue|url=http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=tur|title=Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Report for language code:tur (Turkish)|accessdate=2011-09-04|year=2005}}</ref> Almanya'nın yanı sıra [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]], [[Fransa]], [[Hollanda]], [[Avusturya]], [[Belçika]], [[İsviçre]] ve [[Birleşik Krallık]] da Türkçe konuşabilen nüfusun yaşadığı önemli bölgelerdir.<ref name="Ethnologue Turkish" /> Göç edilen ülkelerde gerçekleşen [[Asimilasyon (sosyoloji)|kültürel asimilasyon]] sonucunda etnik Türk göçmenlerin sadece bir kısmı Türkçeyi [[Akıcılık|akıcı]] ve ana dil seviyesinde konuşabilmektedir.<ref>e.g. citations given in Cindark, Ibrahim/Aslan, Sema (2004): [http://pub.ids-mannheim.de/autoren/ids/cindarkibrahim.html Deutschlandtürkisch?]. Institut für Deutsche Sprache, page 3.</ref>
[[Dosya:TurkçeKonuşanDağılım.png|thumb|300px|[[Türkiye Türkçesi]] konuşanların [[dünya]] üzerinde yayılımı
{{Lejant|#000250|Resmi Dil}} [[Türkiye]], [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]], [[Kıbrıs Cumhuriyeti]], [[Kuzey Makedonya|Makedonya]] (Şehir seviyesinde), [[Kosova]],[[Irak]] (Bölgesel)
Satır 63 ⟶ 70:
{{Lejant|#dddeff|25.000 - 100.000 arası konuşan}} [[Yunanistan]], [[Avustralya]], [[Kanada]], [[Meksika]], [[Rusya]], [[İsveç]], [[Danimarka]], [[İsviçre]], [[Romanya]]
{{Lejant|#b9b9b9|25.000 az konuşan/ hiç konuşmayan}} Kalan ülkeler]]
[[Türkiye]] ve [[Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti]]’nde bu dil ülkenin resmî dilidir.<ref name="anayasa">[http://www.tbmm.gov.tr/anayasa.htm T.C. Anayasası, Birinci Kısım, Genel Esaslar, Madde 3, Devletin Resmî Dili] TBMM resmî internet sitesi</ref><ref>[http://www.cm.gov.nc.tr/Bilgi/Anayasa.pdf Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası] KKTC Cumhuriyet Meclisi</ref> [[Kıbrıs Cumhuriyeti]]’nde (diğer adıyla ''Güney Kıbrıs Rum Yönetimi'') anayasal olarak Türkçe, [[Yunanca]] ile beraber resmî dil olarak geçer.<ref>[http://www.presidency.gov.cy/presidency/presidency.nsf/all/1003AEDD83EED9C7C225756F0023C6AD/$file/CY_Constitution.pdf?openelement Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası] Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı {{İng}}</ref> [[1982]] [[T.C. Anayasası]]na göre Türkçe, [[Türkiye|Türkiye Devleti]]'nin dilidir. Bu yasa anayasanın Birinci Kısmının, Genel Esaslar Bölümünde, 3. Maddede geçer. Aynı zamanda, ilgili bölümde bulunan 4. Maddeye göre bu madde asla değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez.<ref name="anayasa" />
{{quote|''Türkiye Devleti, ülkesi ve ulusuyla bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.''- [[T.C. Anayasası]]<ref name="anayasa"/>}}Türkçe, diğer [[Türk devletleri listesi|Türki devletlerin]] de üyesi olduğu [[Türk Konseyi]] ve [[Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı]] gibi kuruluşlarda resmiyete sahiptir.<ref>{{cite web|url=http://www.turkkon.org/docs/02_a_NahcivanAnlasmasi_Turkce.pdf|title=Turk Dili Konusan Ulkeler Isbirligi Konseyi'nin Kurulmasina Dair Nahcivan Anlasmasi|publisher=Turkkon.org|accessdate=2014-03-05}}</ref> Kıbrıs Cumhuriyeti ise [[Avrupa Birliği]]'nin Türkçeyi 25. [[Avrupa Birliği'nin dilleri|resmi dili]] olarak kabul etmesi için başvuruda bulunmuştur.<ref>{{Cite news|title=As the E.U.’s Language Roster Swells, So Does the Burden|url=https://www.nytimes.com/2017/01/04/world/what-in-the-world/eu-official-languages.html|work=The New York Times|date=2017-01-04|access-date=2019-10-28|issn=0362-4331|language=en-US|first=James|last=Kanter}}</ref>
[[Dosya:Prizren (3DilliTabela).jpg|thumb|sol|250px|[[Kosova]] Prizren’de Türkçenin resmî dil statüsünde tabelalarda [[Arnavutça]] ve [[Sırpça]] ile beraber kullanımı]]▼
[[Kosova]]’da [[Prizren Belediyesi|Prizren]], [[Mamuşa Belediyesi|Mamuşa]], [[Gilan Belediyesi|Gilan]], [[Mitroviça Belediyesi|Mitroviça]], [[Priştine Belediyesi|Priştine]] ve [[Vıçıtırın Belediyesi]] kapsamında Arnavutça, Sırpça ve Türkçe resmî dil statüsüne sahiptir.<ref name=AgitBel>[http://www.osce.org/kosovo/32762 Implementation of the Law on the Use of Languages by Kosovo Municipalities] AGİT {{İng.}}</ref><ref name=GilanHaberi>[http://www.haberler.com/kosova-nin-gilan-sehrinde-turkce-resmi-dil-oldu-haberi/ Gilan şehrinde Türkçe resmî dil oldu] İHA</ref> Prizren Belediyesi sınırları içinde Türkçenin resmiyeti ise ayrıca herhangi bir ölçütün dışında, Kosova Cumhuriyeti “Dillerin Kullanımı İçin Yasa” kapsamında yasa koruması altındadır.<ref>[http://www.gazetazyrtare.com/e-gov/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=28&lang=tr Yasa No. 02/L-37: Dillerin Kullanımı İçin Yasa] Kosova Cumhuriyeti Resmî Gazetesi</ref> [[Romanya]]’da Türkçe, devletin ilgili bölge veya bölgeler için resmî olarak kabul ettiği 14 azınlık dilinden biridir.<ref>[http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=&DF=&CL=ENG&VL=1 Romania: “The provisions of the Charter shall apply to the following minority languages used on the territory of Romania”] Avrupa Konseyi {{İng}}</ref><ref>{{cite web|author=|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=RO|title=Romania : Languages of Romania|website=Ethnologue.com|date=1999-02-19|accessdate=2016-01-28}}</ref>▼
▲Türkçe aynı zamanda çeşitli ülkelerde resmi açıdan bölgesel veya [[azınlık dili]] statüsüne sahiptir. [[Irak]]’ın [[Kerkük ili|Kerkük İli]]<nowiki/>nde Türkçe, Kürtçe ve Arapça ile birlikte resmî dildir.<ref>[http://haber5.com/dunya/kerkukte-turkce-artik-resmi-dil “Kerkük’te Türkçe artık resmî dil!”] Haber5 (22.12.2008)</ref> [[Kuzey Makedonya]]’nın batısında yer alan [[Gostivar Belediyesi|Gostivar]],<ref>[http://www.milliyet.com.tr/2005/06/12/dunya/dun07.html “Makedonya Gostivar’da Türkçe resmî dil”] Milliyet (12.06.2005)</ref> [[Merkez Jupa Belediyesi|Merkez Jupa]],<ref>[http://www.haber3.com/keipa-heyetinin-makedonya-ziyareti-istanbul-esenler-belediyesi-ile-makedonyanin--1502886h.htm “KEİPA heyetinin Makedonya ziyareti…”] Haber3 (09.09.2012)</ref> [[Plasniça Belediyesi|Plasniça]]<ref>[http://arhiva.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/66%20plasnica_eng.pdf Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Plasnica] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi {{İng}}</ref> ve [[Mavrova ve Rostuşa Belediyesi]]<ref>[http://arhiva.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/55%20mavrovorostuse_eng.pdf Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Mavrovo and Rostushe] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi {{İng}}</ref> sınırları içinde Türkçe, [[Makedonca]] ve [[Arnavutça]] ile beraber resmî kullanımdadır.<ref>[http://arhiva.zels.org.mk/adresar2006/en/pdf/24%20vranestica_eng.pdf Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Vraneshtica] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi {{İng}}</ref> [[Kosova]]’da [[Prizren Belediyesi|Prizren]], [[Mamuşa Belediyesi|Mamuşa]], [[Gilan Belediyesi|Gilan]], [[Mitroviça Belediyesi|Mitroviça]], [[Priştine Belediyesi|Priştine]] ve [[Vıçıtırın Belediyesi]] kapsamında Arnavutça, Sırpça ve Türkçe resmî dil statüsüne sahiptir.<ref name="AgitBel">[http://www.osce.org/kosovo/32762 Implementation of the Law on the Use of Languages by Kosovo Municipalities] AGİT {{İng.}}</ref><ref name="GilanHaberi">[http://www.haberler.com/kosova-nin-gilan-sehrinde-turkce-resmi-dil-oldu-haberi/ Gilan şehrinde Türkçe resmî dil oldu] İHA</ref> Prizren Belediyesi sınırları içinde Türkçenin resmiyeti ise ayrıca herhangi bir ölçütün dışında, Kosova Cumhuriyeti “Dillerin Kullanımı İçin Yasa” kapsamında yasa koruması altındadır.<ref>[http://www.gazetazyrtare.com/e-gov/index.php?option=com_content&task=view&id=56&Itemid=28&lang=tr Yasa No. 02/L-37: Dillerin Kullanımı İçin Yasa] Kosova Cumhuriyeti Resmî Gazetesi</ref> [[Romanya]]’da Türkçe, devletin ilgili bölge veya bölgeler için resmî olarak kabul ettiği 14 azınlık dilinden biridir.<ref>[http://conventions.coe.int/treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=148&CM=&DF=&CL=ENG&VL=1 Romania: “The provisions of the Charter shall apply to the following minority languages used on the territory of Romania”] Avrupa Konseyi {{İng}}</ref><ref>{{cite web|author=|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=RO|title=Romania : Languages of Romania|website=Ethnologue.com|date=1999-02-19|accessdate=2016-01-28}}</ref>
▲=== Resmî olmayan kullanımlar ===
Türkçenin önemli konuşur sayısına sahip olduğu ancak devletin yada bölgenin resmi dili olmadığı yerler de bulunmaktadır. Nüfusunun %10 kadarının anadili Türkçe olan [[Bulgaristan]] ile kuzeydoğusunda Türk azınlıkların yaşadığı [[Yunanistan]] bu bölgelere örnektir.<ref name="1900-2011">{{cite web|url=http://censusresults.nsi.bg/Census/Reports/1/2/R7.aspx|title=Население по местоживеене, пол и етническа група|trans-title=Population by place of residence, sex and ethnic group|website=Censusresults.nsi.bg|language=bg|date=1900–2011}}</ref> Buna rağmen Türkçe bu bölgelerde medyada, eğitimde ve çeşitli kurumlarda kullanılır. Bulgaristan devlet televizyonunun Türkçe programları vardır. [[Kırcaali|Kırcaali Belediyesi]] ise iki dilde hizmet verir.<ref>[http://www.kardjali.bg/tr/?pid=5,1 Kırcaali Belediyesi resmî internet sitesi]</ref> [[Deliorman]] ve [[Doğu Rumeli]]'de okullarda seçmeli anadili dersi yer alır. [[Yunanistan]]'ın [[İskeçe]] ve [[Gümülcine]]'yi de kapsayan [[Batı Trakya]] bölgesinde yer alan 200'ü aşkın azınlık okulunda ise [[Yunanca]] ve Türkçe eğitim verilmektedir.<ref name="Gov">{{cite web|url=http://www.hri.org/MFA/foreign/musmingr.htm|title=ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΘΡΑΚΗΣ|website=www.hri.org|accessdate=24 March 2018}}</ref> Türkçe, bölgedeki [[Müslüman Rumlar|Müslüman halkın]] dinî eğitiminde de kullanılmaktadır.<ref name="Gov" />
▲<nowiki/>[[Dosya:Prizren (3DilliTabela).jpg|thumb|sol|250px|[[Kosova]] Prizren’de Türkçenin resmî dil statüsünde tabelalarda [[Arnavutça]] ve [[Sırpça]] ile beraber kullanımı]]
== Kurumsal yapı ve kullanım ==
{{Ana|Türk Dil Kurumu}}
| |||