Türkçe: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Giriş kısmını maddenin içerisinde yer alan konuları özetleyecek biçimde düzenledim |
|||
41. satır:
}}
'''Türkçe''' ya da '''Türk dili''', batıda [[Balkanlar]]’dan başlayıp doğuda [[Hazar Denizi]] sahasına kadar konuşulan [[Türkî diller]] dil ailesine ait sondan eklemeli bir [[Dil (filoloji)|dil]].<ref>Prof. Dr. Doğan Aksan, Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını, Bilgi, s. 68.</ref> [[Türki diller]] ailesinin [[Oğuz dil grubu|Oğuz dilleri]] grubundan [[Osmanlı Türkçesi]]nin devamını oluşturur.
Türkçe, diğer pek çok Türki dil ile de paylaştığı [[Eklemeli dil|sondan eklemeli olması]] ve [[Türkçe#Büyük ve küçük ünlü uyumu|ünlü uyumu]] gibi dilbilgisel özellikleri ile karakterize edilir. Dil, [[Cümlenin ögeleri|tümce yapısı]] açısından genellikle [[Özne-nesne-fiil|özne-nesne-yüklem]] sırasına sahiptir. [[Gramatik cinsiyet|Gramatik cinsiyetin]] bulunmadığı Türkçede söz varlığının bir kısmı [[Arapça]], [[Farsça]] ve [[Fransızca]] gibi yabancı dillerden geçmedir. Ayrıca [[Azerice]], [[Gagavuzca]] ve [[Türkmence]] gibi diğer [[Oğuz grubu|Oğuz dilleri]] ile Türkçe yüksek oranda [[karşılıklı anlaşılabilirlik]] gösterir.<ref name=":1" />
Dil 1928'de [[Atatürk]] önderliğinde gerçekleştirilmiş [[Harf inkılabı|harf inkılabından]] beri [[Latin alfabesi]] ile yazılır. Standart Türkçedeki [[İmla|imla kuraları]] [[Türk Dil Kurumu]] tarafından denetlenir. İstanbul Türkçesi olarak da adlandırılan İstanbul ağzı,<ref>{{Cite web|url=http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=281|title="İstanbul Türkçesi" konulu deneme yarışması ödül töreni|website=[[TDK]]}}</ref> Türkçenin [[Standart dil|standart formudur]] ve Türkçe [[yazı dili]] bu ağzı temel alır. Bununla birlikte [[Güneydoğu Avrupa]] ve [[Orta Doğu]]'da çeşitli [[Türkçe ağızları|Türkçe şiveleri]] bulunur ve bu şiveler İstanbul Türkçesi ile çeşitli [[Fonem|sessel]] farklılıkara sahiptir.
== Sınıflandırma ==
51. satır:
{{ana|Türki diller}}
Türkiye Türkçesi, dil ailesi sınıflandırmasında, [[Doğu Avrupa]], [[Orta Asya]] ve [[Sibirya]]’da konuşulan 30 kadar yaşayan dili kapsayan<ref>[http://www.ethnologue.com/show_family.asp?subid=90009 Raymond G. Jr. Gordon, Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic] Ethnologue.com {{İng}}</ref> [[Türki diller]] ailesine mensuptur ve bu dil ailesinin [[Oğuz dil grubu]]nda yer almaktadır. Türki dillerin konuşurlarının %40 civarında bir kesimi Türkiye Türkçesi konuşmaktadır.<ref>Kenneth Katzner, Languages of the World, [https://web.archive.org/web/20160209002804/http://pbi.fkip.untad.ac.id/wp-content/uploads/2014/09/Languages-of-the-World-by-Kenneth-Katzner.pdf Third Edition], Routledge, An imprint of Taylor & Francis Books Ltd., 2002, p. 18. ISBN 978-0-415-25004-7 {{İng}}{{Ksöz|The Turkic languages are a homogeneous group of about 20 languages, which are for the most part mutually intelligible. The most important, of course, is Turkish, which accounts for about 40 percent of all Turkic speakers.}}
</ref> Türkçe dışında [[Azerice]], [[Türkmence]], [[Kazan Tatarcası]], [[Özbekçe]], [[Başkurtça]], [[Nogayca]], [[Kırgızca]], [[Kazakça]], [[Yakutça]] ve [[Çuvaşça]] Türkî diller ailesinin en çok konuşulan diğer üyeleridir. Aynı zamanda [[Azerice]], [[Gagavuzca]], [[Türkmence]] ve [[Kaşkayca]] gibi diğer Oğuz dilleri ile Türkçenin yüksek oranda [[karşılıklı anlaşılabilirlik]] gösterdiği bulunmuştur.<ref name=":1">"Language Materials Project: Turkish". UCLAInternational Institute, Center for World Languages. February 2007. Retrieved 2007-04-26.</ref>
Türkolog [[Reşit Rahmeti Arat]]’ın “Türk Şivelerinin Tasnifi” adlı ve Türkiye Türkçesinin de yer aldığı Türki dillerin sınıflandırılması üzerine yazılmış makalesine göre Türkiye Türkçesi, “''Türk şive grupları''”nın “''VI. daġlı grubu (Cenup)''” içinde yer almaktadır.<ref>[http://istanbul.edu.tr/enstituler/turkiyat/kutuphane/metin/1951_1_10/1951-1_10_04_R_ARAT.pdf R. Rahmeti Arat, “Türk Şivelerinin Tasnifi”, Türkiyat Mecmuası, Cilt X, İstanbul 1953, s. 69-149.]</ref>
127. satır:
=== Eski Türkçe ===
[[Dosya:Kyzyl orkhon inscription.jpg|thumb|sağ|200px|Türk yazısını taşıyan en eski belge [[Kızıl (şehir)|Kızıl]] kentinde bulunuyor. Yazılış tarihi 8. yüzyılın başlarına dayanmaktadır.]]
Bilinen en eski Türki yazıt olan [[Orhun Yazıtları]] [[Eski Türkçe]] ile yazılmıştır. Bu yazıttan yola çıkılarak Türki dillerin tarihi 1300 yıl önceye kaynaklandırılmış ancak yazıtlarda kullanılan abecenin gelişmişliği bu dilin daha eski tarihlerde de var olmuş olabileceğine delil oluşturmuştur.<ref>Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını - Prof. Dr. Doğan Aksan - Bilgi - s.28</ref> Bugünkü [[Moğolistan]]'da Orhun (öz adında Orkun<ref name="TVT">[http://turkcesivarken.com/gokturkce/ Türkçesi Varken Göktürkçe]</ref>) ırmağı yakınlarında bulunan [[Kül Tigin]] ve [[Bilge Kağan]] yazıtlarından başka, dönemin tanınmış veziri [[Tonyukuk]]'un da kendisi için diktirdiği [[Ulan Bator]] kenti yakınlarındaki iki taş, Orhun Yazıtları'nın başlıca örnekleridir.<ref>Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını - Prof. Dr. Doğan Aksan - Bilgi - s.29</ref>
{{quote|''Çıgany bodunug bay kıltım, az bodunug üküş kıltım'' - (Yoksul halkı zengin yaptım, az halkı çok yaptım) - [[Orhun Yazıtları]]<ref>Türkiye'de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi - Kâmile İmer - s. 36</ref>}}
315. satır:
[[Anadolu ağızları|Anadolu ağız bölgesi]], [[Türkiye]]’nin [[Anadolu]] topraklarını içerir.<ref name="Karahan1" /> Türkçe konuşan en büyük ve nüfusça en yoğun bölge olan Anadolu, içinde yer ana ağız grupları bakımından Doğu Grubu, Kuzeydoğu Grubu ve Batı Grubu olarak üçe ayrılır.<ref name="Karahan1">Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 1-2.</ref> Prof. Dr. Leylâ Karahan'ın ''Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması'' adlı çalışması [[Anadolu]] ağızları üzerine yapılmış en geniş akademik çalışmadır. Anadolu'da özellikle [[Karadeniz Bölgesi]], [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|Güneydoğu Bölgesi]] ve [[Ege Bölgesi]]'nde ağız farklılıkları belirgindir, ancak bu ağızlar, küçük yaşlardan itibaren eğitimde yazı dilinin kullanımı, basın-yayın gibi bazı sebeplerle yavaş yavaş kaybolmaktadır.
Ağızlar arasında pek çok ses değişimi vardır. Anadolu ağızlarında"açık e" (/[[ǝ]]/), "hırıltılı h" (/[[ḫ]]/) ve "öndamaksıl n" (/[[ŋ]]/) sesleri, İstanbul ağzında bulunmamaktadır. [[Ege]] ağızlarında /r/ sesi kaybolmuştur: ''var''-''vā'' gibi. [[Orta Anadolu]] ağızlarında /k/ sesi, /g/ olmuş (''Konya''-''Gonya'', ''keçi''-''geçi''), ''p-b'' ses değişimi de yaşanmıştır (''piliç''-''biliç''). [[Kayseri]] yöresinde ''ö-ü'' sesleri değişmiştir: ''öküz''-''oküz'' gibi''.'' Doğu ve güneydoğu ağzında ise Arapçaya özgü, ''alem''-''a'lem'' gibi gırtlak sesleri bulunmaktadır. [[Karadeniz]] ağızlarında ''b-p'' değişimi görülür: ''bunu''-''puni.''
=== Rumeli ağızları ===
| |||