Yay (silah): Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
düzeltme AWB ile |
||
16. satır:
16. yüzyılda barutlu silahların yaygınlaşmasına kadar ok ve yay önemli bir avlanma ve savaş aletiydi. Ok ve yayın örgütlü ordu savaşlarında kullanımı Avrupa]]'da 17. yüzyılda bitti, fakat doğuda, ve yeni dünyada av ve kabile savaşlarında 19. yüzyıla kadar kullanıldı. [[Kanada]]'nın kuzeyinde yay 20. yüzyıl sonuna kadar [[Ren geyiği]] avında örneğin [[Igloolik]]'te kullanılıyordu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.britishmuseum.org/research/collection_online/search.aspx?searchText=Noah+Piaguttuq+bow | başlık = Bow made by Noah Piagguttuq 1994 | arşivengelli = evet}}</ref>
Yay yakın zamanda [[Sahra]] güneyi [[Afrika]]'da kabile savaş silahı olarak kullanılmıştır; Buna bir örnek 2009 da Kenya'da [[Kisii]] ve [[Kalenjin]] halkları arasındaki 4 ölü ile sonuçlanan çatışmada belgelenmiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.archery-den.com/history-of-bows/|title=History of Bows|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170802082048/http://www.archery-den.com/history-of-bows/|archivedate=2017-08-02|df=|date=2016-12-16}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=http://content.time.com/time/photogallery/0,29307,1722198,00.html|title=Kenyan Tribes Wage a War With Bows and Arrows – Photo Essays|
==İşlevi==
34. satır:
*piramit tipi: kollarının uçları ortaya yakın kısımlarından daha dar bu yüzden geri harekete daha az enerji harcayan tip.
*sökülebilir / parça (İng. Takedown): Parçalara ayrılıp katlanabilen daha seyahate uygun olan yaylar.
[[Dosya:Edna Wilson with bow & arrow LOC 14333022420.jpg|thumb|
===Gelenek bakımından===
45. satır:
** [[Çin]]'de bunun daha gelişmiş şekli MÖ 500 gibi oluğa '''kabza''' ve yay monte edip, kirişi tetiklenebilir mekanik bir düzenle tutabilen, ve germe işleminin kuvvetli bacak kaslarıyla, veya germe dişlisi döndüren kol(lar) çevrilerek kolayca ve önceden yapılabildiği [[tatar yayı]] veya [[kurmalı yay]] oldu. Seri üretilen tatar yayları ile silahlanan ordular Çin'in birleştirilmesinde ve genişlemesinde büyük rol oynadılar.
** metal veya sentetik malzeme yaylar ve tutkallar kullanarak daha uzağa daha kuvvetlice atabilen, kendisi daha hafif ve daha rutubete dayanıklı olan modern kompozit yaylar geliştirildi.
**[[Dosya:Compound Bow Pulley.jpg|thumb|
**#Yayı germenin erken kısmı, ip "yumurtanın (bisiklet vites dişlilerinden ortalardakileri gibi) kavislice dibini" dolanırken gibidir, yani epeyce bir kuvvet gerektirir, enerjinin büyük bir bölümü yayda bu evrede depolanır.
**#Yayı germenin sona yakın kısmı, "yumurtanın (bisiklet vites dişlilerinden yavaş vites amaçlı en genişi gibi) az kavisli yanını" dolanırken gibidir, yani çeken kolu zorlamaz, az kuvvet gerektirir.
54. satır:
==Türk yayı==
[[Dosya:Bow (composite), probably Ottoman Turkish, 1700s - Higgins Armory Museum - DSC05560.JPG|thumb|
Türk yayı [[Asya]] kompozit yay geleneğinin zirve örneklerindendir. İslâmiyet'in ilk zamanlarında Arap oklarının mesâfesi bugünkü ölçülerle 500 metreyi geçmiyordu. Osmanlı İmparatorluğu'nda ise ok 845.5 metreye kadar fırlatılmıştır ve bu rekor hala kırılamamaktadır. Dar mekanda, at veya diz üzerindeyken kullanılabilecek kadar küçük, çok uzaktan vurabilecek, zırhlı hedefi delip öbür tarafta '''yalman''' verecek (dışarı çıkabilecek) kadar kuvvetlidir.
===Yapım malzemeleri===
Türk yayında kullanılan malzemeler çile tarafında (karın tarafında) [[Manda (hayvan)|manda]] [[boynuz]]undan kesilip şekil verilen şeritler iki şeritin yay ortasındaki kabzada birleştiği noktada küçük beyaz bir kemik, ortada ısıtılıp bükülmüş [[akçaağaç]] veya [[kızılcık]] ağacı tahtası, ve hedef tarafında [[büyükbaş hayvan]]ın arka ayağının toynak yakınındaki veya [[omurga]] [[Tendon|sinir]]lerinden dövülüp didiklenerek ayrıştırılan [[kollajen]] lifleridir. Bu üç katman [[mersin balığı]]nın [[Balık#Yüzme kesesi|yüzme kesesi]]nden elde edilen [[tutkal]] at kılından bir fırça ile sürülerek birbirine yay boyunca yapıştırılır. Sonra yay bir yıl gibi uzun bir süre kurutulur. Tam kurumuş haliyle yayın uçları birbirine değecek kadar hedef yönüne (sırt tarafına) büküktür. Yay ısıtılıp itinayla son şekli verilir.
===Kullanımı===
[[Dosya:Arrow-flexing.png|thumb|
Yay çile takılı olmadan muhafaza edilir, sadece gerektiğinde '''kasılır''' (kiriş/çile takılır), kullanım ertesi fazla bekletmeden '''yasılır''' (kiriş/çile çıkartılır).
Yay çile ya da kirişlerini sağ elle kuvvetli çekip düzenli bırakabilmek için kemankeşler baş parmaklarına '''zihgir''' denilen oval bir halka (okçu yüzüğü) takarlardı. Yay'ın kabzası sol elle tutulur, ok yayın dış (sağ) yüzüne dayanır, kertiğiyle tutturulduğu ipek çile, (sağ) baş parmak üzerindeki zihgir ile çekilir, baş parmak işaret parmağıyla desteklenir, gözden çok zihnen nişan alınır, "ya hak!" diyerek çile salıverilir, ok yollanır. Solaklar zihgiri sol baş parmağa takar, oku da yayın sol yüzüne dayarlar.
72. satır:
===Bölümleri===
Yayın bölümlerine uçtan ortaya doğru '''baş''', '''tonç kertiği''', kertiği koruyan sinir sargısı, '''çile''' (kertiğe takılan halka kısmı), '''kasan''', '''sal''', '''kabza''', '''çelik''' (yayın/kabzanın ortasını gösteren kemik çizgi) adları verilir. Sal-kabza geçiş bölgesi de sinir sargısı ile korunmuş olabilir. Çilenin ortasında okun el tutmasa da düşmeden yerinde kalmasını sağlayan '''gügül'''<ref name="adnanMehel"/> vardır.
[[Dosya:Siyah.jpg|thumb|
===Çeşitleri===
Türk yayları 105–125 cm uzunluğunda, 300-360 gr ağırlığında yapılırlar. Yaylar yapılışına göre '''tımanlı''' veya '''sağınlı''', kullanım alanlarına göre de '''[[tirgeş]]''', '''[[menzil (yay)|menzil]]''', '''[[peşrev (yay)|peşrev]]''' ('''[[pişrev]]''' en uzağa ok atabilen yaylar), '''[[kepaze]]''' (en az kuvvetle çekilebilen yaylar), '''hedef''' ve '''savaş''' yayları gibi çeşitleri vardır, yaylarla yapılan ok atış mesafelerine '''geze''', atışı yapana da '''[[kemankeş]]''' denirdi.
| |||