Doğu Türkistan: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
düzeltme AWB ile |
Değişiklik özeti yok |
||
13. satır:
|wade=
}}
[[Dosya:Kokbayraq flag.svg|thumb|240px|Önerilen [[Doğu Türkistan Bayrağı]] (''Ay-Yultuzluq Kök Bayraq'')]]
'''Doğu Türkistan''' ([[Uygurca]]: {{ug-textonly|شەرقىي تۈركىستان}} ''Sherqiy Türkistan''; [[Kazakça]]: {{lang|kk|شىعىستىق تۇركىستان}} ''Shyǵystyq Turkystan''; {{Çince|c=東突厥斯坦|p=Dōng Tūjuésītǎn}}),
[[Orta Asya]]'nın orta bölümünde yer alan büyük [[Türkistan]]'ın doğu kesimidir. "Doğu Türkistan" kavramının coğrafi kapsamı, farklı zamanlarda ve farklı belgelerde hep farklılık göstermiştir; kimi kaynaklara göre [[Tarım Havzası]] bölgesini – yani günümüz [[Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi]]'nin güney ve batı kesimlerini – kimi kaynaklara göre Xinjiang'in tümünü kapsar.
20. yüzyıldan itibaren Uygur ayrılıkçıları ve destekçileri, Doğu Türkistan'ı (veya "Uyguristan'ı") Sincan'ın tamamı için ya da bugünkü Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki bağımsız bir devlet için (muhtemelen [[Urumçi]] ile başkenti olarak) kullandılar. Çin adına “Yeni Sınır” anlamına gelen Sincan adını reddediyorlar ve ismin yansıtıldığı Çin perspektifinden dolayı, diğer Türk türk gruplarıyla bağlantıyı vurgulamak için Doğu Türkistan'ı tercih ediyorlar. Ancak milliyetçi yazılarda bile Doğu Türkistan daha eski ve daha dar coğrafi anlamını korudu. Çin'de, terim [[Büyük Oyun|Avrupa sömürgeciliğindeki kökenleri]] ve militan gruplar tarafından günümüzdeki kullanımı nedeniyle olumsuz çağrışımlara sahiptir. Çin hükümeti aktif olarak kullanımınına karşıdır.
Doğu Türkistan, 1991 yılında kurulan, Bildirilmemiş Milletler ve Halklar Örgütü'nün (UNPO) kurucu bir üyesidir.<ref name="UNPO">{{Cite web|title=UNPO: East Turkestan|publisher=[[Unrepresented Nations and Peoples Organization]]|access-date=24 April 2019|url=https://unpo.org/members/7872|date=16 December 2015}}</ref>
== Terminoloji ==
Satır 74 ⟶ 78:
1933 yılında [[:en:Sheng Shicai|Sheng Shicai]] (盛世才), bir darbe yürütüp Jin Shuren'i kovdu ve Xinjiang'daki silahlı kuvvetlerin ve hükümetin önderi oldu, sonra Sovyetlerin yardımına dayanarak en sonunda tüm Xinjiang eyaleti içerisindeki silahlı isyancı kuvvetleri barıştırdı.<ref name="Dillon"/> Sheng Shicai'in sadakati ancak 1942 yılında Sovyetlerden o dönemdeki [[Kuomintang]] Hükümeti'ne geçti ve Shicai, bu hükümetle işbirliğine girmeye başladı. Buna karşılık olarak Sovyetler Birliği, Sheng Shicai'nin aleyhine Xinjiang'da Sheng'ın baskılarına maruz kalmış etnik azınlıklara etkin bir şekilde yardım sağlamaya ve birçok farklı silahlı ve politik grup örgütlemeye başladı.<ref name=adili>{{Kitap kaynağı|author=阿地里·居玛吐尔地|title=中华民族全书·中国柯尔克孜族|location=银川|publisher=宁夏人民出版社|date=2012年|id= ISBN 978-7-227-04758-2}}</ref><ref name=DGC>{{Kitap kaynağı|title=中华著名烈士 第27卷|last=杨衍银等主编；中华人民共和国民政部编|first=|publisher=北京：中央文献出版社|year=2003-05|isbn=7-5073-1351-4|location=|pages=112-117}}</ref> Eylül 1944'te Sheng Shicai, tekrar Sovyetler Birliği'nden ve bu sefer özellikle [[Stalin]]'den yardım aramaya teşebbüs etmesi nedeniyle Kuomintang Hükümeti tarafından Xinjiang'dan kovuldu. Sheng'ın kovulması nedeniyle Xinjiang'da kısa bir süre için bir iktidar boşluğu mevcuttu, ve Xinjiang'ın kuzeyinde birçok isyana patlak verildi.<ref name=SongMeiling>[http://military.china.com/history4/62/20110728/16673672_1.html 杨耀健，抗战时期的中苏外交，文史精华2005年第12期] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140324021130/http://military.china.com/history4/62/20110728/16673672_1.html |date=2014-03-24 }}</ref> 7 Kasım'da bu isyanlara öncülük eden kuvvetler, [[İli Kazak Özerk İli|İli]]'nin merkezi [[Gulca]]'daki hükümet binasına saldırı işledi, ve kısa süre sonra zaferini ilan etti. 12 Kasım'da İli özgürlükçü kuvvetleri Gulca'da [[Doğu Türkistan Cumhuriyeti]] ismiyle yeni bir geçici hükümet kurdu.<ref name="Dickens">{{Web kaynağı|url=http://www.oxuscom.com/sovinxj.htm|title=The Soviets in Xinjiang (1911-1949)|first=Mark|last=Dickens|year=1990|publisher=Oxus Communications|access-date=2019-06-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20081023203643/http://www.oxuscom.com/sovinxj.htm|archive-date=2008-10-23|dead-url=no}}</ref> Bu toprakların yeni ellere geçmesi sonrasında aşırı milliyetçiler, bölgede oturan Han Çinlilerini toplu olarak katletmeye başladı, ve geçici hükümet bu saldırıları ancak büyük oranda zararın ve ölümün işlenmesinden sonra durdurdu.<ref name="INA1">[http://www.xjass.com/ls/content/2008-12/10/content_44660.htm 新疆民族军，新疆哲学社会科学网，2008-12-10] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140506170201/http://www.xjass.com/ls/content/2008-12/10/content_44660.htm |date=2014-05-06 }}</ref> Doğu Türkistan hükümetinin Han<ref name="Dillon">{{Kitap kaynağı|title=Xinjiang: China's Muslim Far Northwest|first=Michael|last=Dillon|publisher=Psychology Press|year=2004|pages=32–35}}</ref> ve dinsiz/"[[kafir]]"<ref name="wp"/> karşıtı politikaları karşısında<ref name="Dickens"/> Dihua (迪化; günümüz [[Urumçi]] şehrinin o dönemdeki ismi)'da Kuomintang'la ilişkili hükümet yetkilileri, eski zamanlardan beri Çin'in Xinjiang üzerindeki egemenliğini savundu. Buna karşılık olarak Sovyet tarihçiler, [[tarihsel revizyonizm|revizyonist]] yöntemlerle Doğu Türkistan hükümetinin kendi egemenliğini ispatlamasına yardımcı oldu; ör, akademik çevreler geleneksel olarak [[İslam'ın Altın Çağı]] asırında günümüzde Xinjiang olarak bilinen bölgenin diğer medeniyetlere nazaran kültürel bir "ölü bölge" olarak<ref name="Ildiko 2008"/> düşünmelerine rağmen, bu söz konusu Sovyet tarihçiler yine Uygurların Dünya medeniyetine katkı sağlamış "en eski Türk halkı" olduğunu iddia ediyordu.<ref name="Ildiko 2007"/> Doğu Türkistan hükümeti tarafından da memnuniyetle karşılanan İngiliz ve Amerikan konsolosları, yerel tarih üzerine kendi kitaplarını yayınladılar. Doğu Türkistan Cumhuriyeti rejimini destekleyen Sovyetler Birliği tarafından yayınlanan Uygur tarih eserleri, sonradan Uygur milliyetçi yayınlarının temeli oldu.<ref name="Ildiko 2007"/>
1953 yılında [[Türkiye]] 900'den fazla
1990'larda [[Sovyetler Birliği'nin dağılması]] ve küresel İslamcılığın ve pan-Türkçülüğün yükselişiyle ortaya çıkan küresel eğilimler, Xinjiang'daki ayrılıkçı duyguları canlandırdı ve 1990 ile 2001 arasında 162 kişiyi öldüren bir siyasi şiddet dalgasına yol açtı.<ref name="Rumer3">{{Cite book|title=Central Asia: Views from Washington, Moscow, and Beijing|author1=Rumer, Eugene B.|author2=Trenin, Dmitrii|author3=Huasheng Zhao|year=2007|pages=141–143}}</ref> 2001 yılında Çin hükümeti, [[11 Eylül saldırıları]] sonrasında dünyaya Xinjiang'daki siyasi şiddet ve militan teröristler hakkında dünyaya açılmasının parçası olarak "Uyguristan" veya "Doğu Türkistan" terimlerini kullanarak devlet medyasındaki yasağını kaldırdı.<ref name="APCSS2">{{Cite web|url=http://www.apcss.org/Publications/APCSS--%20Uyghur%20Muslim%20Separatism%20in%20Xinjiang.doc|title=Uyghur Muslim Ethnic Separatism in Xinjiang, China|author=Van Wie Davis, Elizabeth|authorlink=Elizabeth Van Wie Davis|publisher=[[Asia-Pacific Center for Security Studies]]|date=January 2008|quote=The desired outcome by groups that use violence is, broadly speaking, a separate Uyghur state, called either Uyghuristan or Eastern Turkistan, which lays claim to a large part of China.... The largest [Muslim] group, the Hui who have blended fairly well into Chinese society, regard some Uyghurs as unpatriotic separatists who give other Chinese Muslims a bad name.... China's official statement on "East Turkestan terrorists" published in January 2002 listed several groups allegedly responsible for violence}}</ref><ref name="Rumer2">{{Cite book|title=Central Asia: Views from Washington, Moscow, and Beijing|author1=Rumer, Eugene B.|author2=Trenin, Dmitrii|author3=Huasheng Zhao|year=2007|pages=141–143}}</ref>
Çin devleti aldığı karar çerçevesinde Doğu Türkistan bölgesinde başörtüsü takan, burka giyen kadınların ve uzun sakallı olan erkeklerin toplu taşınmadan yararlanmasını yasaklamıştır. Karara göre kıyafetinde hilal ve yıldız sembolü olan herkes bu yasak kapsamında toplu taşımadan yararlanamayacaktır.<ref>http://www.ntvmsnbc.com/id/25530259</ref>▼
▲Çin devleti aldığı karar çerçevesinde
{{Kaynakça|2}}▼
== Ayrıca bakınız ==
{{CommonsKat|East Turkestan}}
{{Portal|Çin|Türk tarihi}}
*
*
*[[Kansu Uygur Krallığı]]
*
*
*
*[[Yarkand Hanlığı]]
*[[Yakub Beg]] ve [[Kaşgar Emirliği]] *
*
*
*
== Kaynakça ==
▲{{Kaynakça|2}}
{{Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu}}
| |||